Strona główna: Różnice pomiędzy wersjami

Z Archiwum historyczne PTMA
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
(Wybrane osoby w historii PTMA)
(Oddziały Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii)
 
(Nie pokazano 198 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
== Historia Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii==
 
== Historia Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii==
'''Towarzystwa Miłośników Astronomji''', '''Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Astronomji.'''<br>
+
'''Koło Miłośników Astronomii''' (1919-1921), '''Towarzystwa Miłośników Astronomji''' (1921-1928), '''Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Astronomji''' (1928-1939), '''Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii''' (1946 do dziś).<br>
Dane zebrane z archiwalnych numerów Uranii oraz materiałów zebranych przez członków Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii<br>
+
Obecnie [http://pl.wikipedia.org/wiki/PTMA '''Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii'''] to jedno z najstarszych towarzystw w Polsce.<br>
Prosimy o przesyłanie danych na adres [mailto:zarzad@ptma.pl zarzad@ptma.pl]<br>
+
 
 +
'''Źródła danych'''<br>
 +
Dane zebrane z archiwalnych numerów [https://pl.wikipedia.org/wiki/Urania_(czasopismo)'''Uranii'''] (od 1920), [https://pl.wikipedia.org/wiki/Wszech%C5%9Bwiat_(czasopismo) '''Wszechświata'''] (od 1882 roku), [https://pl.wikipedia.org/wiki/Kosmos_(czasopismo)'''Kosmosu'''] (od 1876) oraz materiałów zebranych przez członków Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii. Skan podstawowego źródła informacji Uranii-Postępy Astronomii z materiałów własnych redakcji. Skany czasopisma Wszechświat udostępniła redakcja Pisma Przyrodniczego Wszechświat, 31-118 Kraków, ul. Podwale 1. Skany Kosmosu dzięki Śląskiej Bibliotece Cyfrowej, Biblioteka Śląska w Katowicach, Plac Rady Europy 1, 40-021 Katowice.<br>
 +
<b>Prosimy o przesyłanie danych na adres [mailto:zarzad@ptma.pl zarzad@ptma.pl]<br></b>
 
''W tekstach zachowano oryginalną pisownie polską w zakresie ortografii i gramatyki, jaka obowiązywała w okresie międzywojennym.''
 
''W tekstach zachowano oryginalną pisownie polską w zakresie ortografii i gramatyki, jaka obowiązywała w okresie międzywojennym.''
 +
----
 +
'''Jak się zaczęło?'''<br>
 +
[[Plik:przyroda_1.png|200px|thumb|right|''Fragment z miesięcznika "Przyroda i technika" z III numeru z roku 1929 roku, artykuł autorstwa [https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward_Stenz Edwarda Stenza], str. 142-143'']]
 +
Pierwszy próby założenia Towarzystwa Miłośników (Przyjaciół) Astronomii miały miejsce '''już 1899 roku we Lwowie''', gdzie Czech, Wacław Laska (1862-1943), docent geodezji wyższej w praskiej politechnice, a od 1897 profesor w zakresie astronomii na Uniwersytecie Lwowskim, rozpoczął prace nad statutem Towarzystwa. Towarzystwo niestety nie zostało założone.<br>
 +
Kolejne informacje do jakich docieramy pojawiają się w czasopiśmie “Wszechświat”, które na kilka lat staje się jedynym źródłem wiedzy ze świata astronomii. To tutaj ukazują się pierwsze informacje o zjawiskach astronomicznych czy też pierwsze efemerydy.<br>
  
'''PTMA''' czyli '''Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii''' [http://pl.wikipedia.org/wiki/PTMA Wiki] (pod auspicjami Polskiej Akademii Nauk) to jedno z najstarszych towarzystw w Polsce. Pierwotnie Towarzystwo Miłośników Astronomii (T.M.A.) stowarzyszenie zostało założone w 1919 roku w Warszawie. Początkowo siedziba mieściła się w prywatnym mieszkaniu J. Domańskiego, który był wówczas sekretarzem Towarzystwa. Przed 1939 rokiem oddział warszawski Towarzystwa dysponował dostrzegalnią na Chmielnej 88-90 (budynek już nie istnieje), gdzie obecnie znajduje się Muzeum Techniki NOT oraz czytelnią w lokalu Seminarium Matematycznego Uniwersytetu Warszawskiego.<br>
+
<b>Wszechświat</b><br>
<br>
+
[[Plik:Wszechswiat.jpg|300px|thumb|left|''Strona tytułowa "Wszechświata"'']]
'''Najważniejsze daty w historii PTMA'''<br>
+
W roku 1908 na łamach “Wszechświata" (nr 25 z 21 czerwca) ukazuje się artykuł [https://pl.wikipedia.org/wiki/Feliks_Przypkowski Feliksa Przypkowskiego] (1872-1951) z Jędrzejowa, pt. „[[Miłośnicy i protektorowie astronomii]]”, w którym postuluje się założenie dwóch towarzystw: astronomicznego ściśle naukowego oraz zrzeszającego miłośników astronomii. W artykule tym czytamy <i>“...pożądanemby było założenie u nas towarzystwa astronomicznego ściśle naukowego lub też towarzystwa miłośników i protektorów astronomii. Mielibyśmy wówczas instytucyę wyraźnie dążącą do obalenia przesądów i zabobonów...”</i> Wkrótce na łamach “Wszechświata” nr 33 z 13 sierpnia 1911 ogłasza list otwarty o udzielenie na łamach tego czasopisma miejsca dla miłośników astronomii, by mogli się zrzeszać na tej płaszczyźnie.<br>
1 maja 1921 r. – Walne Zebranie Członków T. M. A.;<br>
+
[[List otwarty w sprawie astronomów-amatorów]].<br>
26 listopada 1921 r. – "Wybory Ogólnego Zebrania", pierwszym prezesem zostaje [[Felicjan Kępiński]];<br>
+
<i>“Na obszarze Królestwa jest wielu miłośników astronomii, którzy, pracując osobno, chcieliby dla dobra nauki podzielić się swemi myślami, swemi spostrzeżeniami. Rzucić chcę myśl, aby każdy z tych pracowników nadesłał do Redakcyi Wszechświata kilka danych o sobie...”</i><br>
30 kwietnia 1924 r. - drugim prezesem do roku min. 1937 zostaje [[Michał Kamieński]];<br>
+
Pierwszy zgłosił się na to wezwanie Maksymilian Białęcki (nr 36 z 3 września 1911), apelując również o założenie towarzystwa.<br>
24 lutego 1928 r. – zaproponowano nową nazwę Towarzystwa "Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomi";<br>
+
<i>“[[W sprawie astronomów - amatorów]]. W No 33 Wszechświata, znajduje się list otwarty p. d-ra Przypkowskiego w sprawie astronomów-amatorów, który powinien znaleść oddźwięk pośród miłośników pięknej nauki astronomii..."</i><br>
26 października 1928 r. – podczas Nadzwyczajnego Walnego Zebrania T. M. A., zatwierdzono nową nazwę "Polskie Towarzystwo Przyjaciół Astronomji";<br>
+
 
<br>
+
Zaznaczyć należy, że w tym czasie (od r. 1887) istniało już Towarzystwo Astronomiczne Francji, którego członkiem od 1913 roku był Feliks Przypkowski. Listownie zgłaszają się do Przypkowskiego (poza Białęckim) [http://www.historia.ptma.pl/index.php/Felicjan_K%C4%99pi%C5%84ski Felicjan Kępiński] (1885-1966), [http://www.historia.ptma.pl/index.php/W%C5%82adys%C5%82aw_Szaniawski inż. Władysław Szaniawski z Przegalin] (1861-1931), [http://www.historia.ptma.pl/index.php/Tadeusz_Augustyn_Rakowiecki dr Tadeusz Rakowiecki] (1878-1965), a także [https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Banachiewicz Tadeusz Banachiewicz] (1882-1954), wówczas asystent w Obserwatorium Uniwersyteckim w Kazaniu, który współpracował z „Wszechświatem” publikując kalendarzyki astronomiczne.<br>
Obecnie Towarzystwo składa się z 17. oddziałów terenowych oraz 6. sekcji tematycznych.
+
 
 +
<b>Koło Miłośników Astronomii.</b><br>
 +
[[Plik:Kamienica_naimskiego_1912.jpg|300px|thumb|right|''
 +
Budynek Gimnazjum Męskiego Kazimierza Kulwiecia w Warszawie (pl. Trzech Krzyży 8) - Kamienica Naimskiego i Jungów. Budowa w latach od końca lat 20-tych XIX w. do 1864. Pierwotnie teren posesji zajmował dworek i wybudowany po 1805 browar Marcina Naimskiego. Browar w 1868 stał się własnością Hermana Junga, w 1910 został zlikwidowany a na jego miejscu powstały oficyny mieszkalne. Przebudowa: około 1910. Kamienica została podwyższona o dwa piętra. Zniszczona i spalona w 1939. Mury kamienicy frontowej rozebrano w czasie okupacji, ocalałe oficyny zostały rozebrane w końcu lat 60-tych bądź na początku lat 70-ty XX w.'']]
 +
[[Plik:Rej.jpg|300px|thumb|right|''
 +
Męskie Prywatne Gimnazjum im. Mikołaja Reja Zboru Ewangelicko-Augsburskiego. Powstało w 1906 roku, jako gimnazjum, na wniosek ks. Juliana Machlejda. Początkowo do szkoły uczęszczało 200 uczniów. Było szkołą prywatną, prowadzoną przez parafię ewangelicko-ausgsburską w Warszawie. Foto z 1929 roku. W okresie wojny została zniszczona jego lewa część'']]
 +
Na pomysł założenia Koła wpadło dwóch uczniów ostatniej klasy gimnazjum męskim Kazimierza Kulwiecia w Warszawie (pl. Trzech Krzyży 8) - Stefan Kaliński (1902-1970) i  [https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Mrozowski Stanisław Mrozowski] (1902-1999), którzy zafascynowali się kometą okresową [https://pl.wikipedia.org/wiki/23P/Brorsen-Metcalf Brorsena-Metcalfa]. Zwrócili się oni do prof. Feliksa Kępińskiego, prowadzącego wówczas lekcje kosmografii w paru gimnazjach, z propozycją utworzenia Towarzystwa Miłośników Astronomii. Profesor przy okazji prowadzonych lekcji informował uczniów innych szkół o tym pomyśle i w krótkim czasie przyłączył się do nich [https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Mergentaler Jan Mergentaler] (1901-1995) z gimnazjum Reja. Następnie dołączyło dwóch młodych studentów [https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward_Stenz Edward Stenz] (1897-1956) i [https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni_Zygmund Antoni Zygmund] (1900-1992).<br>
 +
5 października 1919 roku za zgodą dyrektora gimnazjum prof. Jana Kozakiewicza oraz kuratora p. Jezierskiego powstaje Koło Miłośników Astronomii.<br>
 +
<center><b>Stefan Kaliński, Stanisław Mrozowski, Jan Mergentaler, Edward Stenz, Antoni Zygmund</b><br></center>
 +
 
 +
Ta piątka dała początek powstaniu międzyszkolnego Koła Miłośników Astronomii, zawiązanego w dniu 5 października 1919 roku. Po koniec roku Koło liczy już około 20 członków, a wśród pojawiają się dr Felicjan Kępiński i zapalony miłośnik astronomii, urzędnik pocztowy Maksymilian Białęcki. Jednymi z kolejnych pierwszych członków Koła są Stefan Maliński oraz M. Niewodniczański.<br>
 +
Dwa ostatnie miesiące 1919 roku to głównie sobotnie spotkania, planów utworzenia tzw. "dostrzegalni", czyli obserwatorium oraz omawianie planów założenia czasopisma Urania, które w początkowym okresie ma być kwartalnikiem, a pierwszy ma być wydany w listopadzie 1919 roku. Spotkania i odczyty dyskusyjne jak to wtedy nazywano dotyczyły: Lunet astronomicznych, Światła zodiakalnego, Kanałów na Marsie, Ruchu Słońca w przestrzeni, planety pozaneptunowej i atmosfery ziemskiej. Kilku członków Koła zajmuje się obliczaniem efemeryd planetoid. Od pierwsze połowy lutego rozpoczynają obserwacje Jowisza i Saturna za pomocą skromnej lunety o średnicy 52 mm.<br>
 +
21 lutego 1920 roku odbyło się pierwsze zebranie Koła, na którym wygłoszono pierwsze sprawozdanie z obserwacji planet.<br>
 +
20 marca 1920 roku na kolejnym ogólnym zebraniu Koła, postanowiono utworzyć Koło meteorologiczne oraz Wydział Wydawniczy, który oprócz wydawania Uranii ma za zadanie wydawanie różnych prac naukowych. W ten sposób w połowie kwietnia 1920, ukazuje się rozprawa dr. Feliksa Kępińskiego "O zaćmieniach Księżycowych" z uwzględnieniem zbliżającego się wtedy całkowitego zaćmienia Księżyca z dnia 2/3 maja 1920. Na okres wakacyjny Koło nie organizuje spotkań, a ukazanie się 4. numeru Uranii planowane jest na 1 września. Numer ten jednak nigdy się nie ukazał z powodu wojny polsko-bolszewickiej. Stanisław Mrozowski wstąpił na ochotnika do wojska. Brał udział w obronie Warszawy i walkach o Grodno, za co został odznaczony Krzyżem Walecznych. Z oczywistych względów zawierucha wojenna spowodowała przerwanie zarówno działalności międzyszkolnego Koła, jak i wydawania Uranii.
 +
W połowie października 1920 r. Stanisław Mrozowski został zwolniony z wojska i powrócił do swojej szkoły, w której wiosną 1921, zdał maturę i następnie wstąpił na Uniwersytet Warszawski, aby studiować fizykę. Pozostali członkowie Koła Miłośników Astronomii także rozpoczęli studia - Jan Mergentaler na Uniwersytecie Warszawskim, Stefan Kaliński na Politechnice Warszawskiej. Kontynuowali studia Edward Stenz i Antoni Zygmund.
 +
Wszyscy wspólnie doszli do wniosku, że istnienie Koła jako organizacji międzyszkolnej się przeżyło i trzeba szukać nowych form organizacyjnych, które mogłyby obejmować szersze kręgi osób zainteresowanych astronomią.
 +
 
 +
<b>Założenie Stowarzyszenia</b><br>
 +
26 listopada 1921 r. odbyło się zebranie założycielskie, na którym postanowiono przekształcić Koło w Towarzystwo Miłośników Astronomii (TMA). Jedną z pierwszych ważnych uchwał Towarzystwa była decyzja o systematycznym wydawaniu jako swój organ w postaci drukowanej - czasopisma pod nazwą "Urania".
 +
Do pierwszego Zarządu Towarzystwa: pp. Dr. Felicjan Kępiński (prezes), prof. G. Tołwiński (wiceprezes), Dr. J. Danilewicz (zastępca wiceprezesa), red. J. Larissa-Domański (sekretarz), S. Nowińska (zastępca sekretarza), inż. Br. Rafalski (skarbnik), artysta-fotograf Zdzisław Marcinkowski (zastępca skarbnika) i do Komisji Rewizyjnej: pp. prof. St. Michalski, mec. J. Niewodniczański i E. Stenz, asystent Uniwersytecki. Dodani do Zarządu: pp. St. Kaliński (bibliotekarz) i Maksymilian Białęcki (kierownik dostrzegalni).<br>
 +
Tymczasowa Siedzibą Towarzystwa było prywatne mieszkanie Sekretarza PTMA - Józefa Larissa-Domanieckiego. W późniejszym czasie uzyskano „własny lokal” przy ulicy Siennej 15, co zawdzięczamy pomocy p. Kruszewskiego, prezesa Towarzystwa „Nasz Sklep”. W lokalu tym zorganizowano bibliotekę i czytelnię TMA.
 +
W 1921 r. uruchomiono również własne obserwatorium tzw. "dostrzegalnię: na poddaszu gmachu przy ulicy Chmielnej 88—90 (Szkoła Techniczna Kolejowa). Wyposażono ją w dwa przyrządy obserwacyjne: lunetę z obiektywem 96 mm, której właścicielem był Maksymilian Białęcki i lunetę Bardou z obiektywem 108 mm, zakupioną w styczniu 1922 r. ze składek członków Towarzystwa. Dostrzegalnia dostępna była dla publiczności 3 razy w tygodniu i w latach 1921—1924 odwiedziło ją ok. 3000 osób.
 +
Od 1922 roku trwały prace nad opracowaniem statutu Towarzystwa Miłośników Astronomii który został zalegalizowany 2 lutego 1923 r. Przed legalizacją statutu, 21 listopada 1922 r. wybrano nowy Zarząd Towarzystwa. Prezesem zostaje Piotr Strzeszewski, wiceprezesem Edward Stenz, a sekretarzem Stanisław Kaliński.
 +
 
 +
<b>Członkowie T.M.A. będący zapisani w roku 1921:</b> 53 osoby<br>
 +
[[Plik:Urania.jpg|300px|thumb|left|''Strona tytułowa pierwszego numeru Uranii z 1920 roku'']]
 +
<i>Archutowaki T., student Uniwersytetu., Dembowska Z., studentka Uniwersytetu, dr Brennejsen prof. Państw, I. Dent., dr. Bialobrzeski Cz. prof. Uniwersytetu, dr. Czubryóski A., nauczyciel gimnazjum, dr. Danilewicz J., dyrektor Zakł.. Kentg., Zakopane, dr. Hufnagel Leon, astronom, dr. Jantzen K., adjukt Obserwatorium Wilno, dr. Kępiński Felicjan, adjunkt i zastępca kierownika Obserwatorium Uniwersytetu Warszawskiego, dr. Lewenstern Eugenjusz, chirurg, Warszawa, dr. Przypkowski Feliks, lekarz powiatowy, Jędrzejów, dr. Ryzner J., adjunkt Obserwatorium Lwów, dr. Wilk Antoni, nauczyciel gimnazjum Kraków, inż. Rafalski Br., Starachowice, Kaliński Stefan, student Uniwersytetu, Kapuściński Wład., stududent Uniwersytetu, Konarski Stan,, urzędnik państwowy, Kosińska S. asystentka P.I. Meteor., Kowalczewski M., asystent Obserwatorium, ks. Chwiłowica Z., student Uniwersytetu, Kraków, ks. dr. Lenartowicz J., kierownik stacji meteorologicznej, Tarnów, Kuroczycki Witold, student Politechniki, Larissa-Domański Józef, Warszawa, Lichteuberg Wł., asystent Obserwatorium Lwów, Ludwiński J. K., nauczyciel gimnazjum, Olkusz, Maliński Stan., student Politechniki, Marcinkowski L., urzędnik, Marcinkowski Zdz. przemysłowiec, mec. Niewodniczański Jan, Warszawa, Mergentaler Jan, student Uniwersytetu, Mrozowski St student Uniwersytetu, Narbutt Antoni, urzędnik państwowy, Nejmanówna Marja, urzędnik, Niczyperowicz S., student Politechniki, Niedziałkowska A., urzędniczka, Niedziałkowski W., student leśnik, Nowińska S., licen. Uniw Szw., Orkisz Lucjan, asystent Obserwatorium, Kraków, Białęcki Maksymiljan, urzędnik państwowy, Warszawa, prof. Dziewulski Wł., dyrektor Obserwatorium Uniwersytetu Wilno, prof. Grabowski Z., dyrektor Obserwatorium Politechniki Lwów, prof. Michalski Stan, dyrektor Departamentu Nauki i Sekretarz Kasy Mianowskiego, Warszawa, Rybka Eugeniusz, asystent Obsserwatorium Kraków, Sienicka Ant., student Uniwersytetu, Siesicki Józef, rolnik, Sołtan Andrzej, asystent Uniwersytetu, Stenz Edward asystent Uniwersytetu, Szwarc Ksawery, student Uniwersytetu, Świderski St., inspektor szkolny, Wilno, Tauchert Ota - Warszawa, Tołwiński U., prof. W. W. P., Zarankiewicz Kaz., student Uniwersyetu, Zygmund Antoni, asystent Politechniki.</i><br>
 +
 
 +
<b>Lata międzywojenne 1921-1939</b><br>
 +
 
 +
[[Plik:Chmielna_88_1900_1910.jpg|300px|thumb|right|''Budynek dostrzegalni na Chmielnnej 88 w Warszawie'']]
 +
Pierwszy zarząd powołany został na okres jednego roku i został zmieniony 21 listopada 1922.<br>W tym też okresie została zmieniona siedziba Towarzystwa na budynek na ulicy Siennej 5. Sekretariat był jednak tylko czynny w poniedziałki, czwartki i soboty od 17 do 18-tej, dlatego też korespondencje należało wysyłać na adres sekretarza Towarzystwa, S. Kalińskiego (Warszawa, ul. Piękna 30/14). W połowie 1923 roku, sekretariat czynny jest już tylko w poniedziałki i czwartki w tych samych godzinach, a w okresie od od 15 czerwca do 15 listopada dyżury członków zostały zawieszone. Czynności te zastępczo prowadziła ciągle działająca dostrzegalnia, przy [http://historia.ptma.pl/index.php?title=Warszawa,_ul._Chmielna_88 Chmielnej 88].<br>
 +
W 1925 roku siedziba Towarzystwa zostaje z czasem przeniesiona do starego gmachu Obserwatorium Astronomicznego w Ogrodzie Botanicznym, gdzie w parę lat później otrzymuje Towarzystwo do swej dyspozycji dobry paralaktyczny refraktor Cooke'a o średnicy 134 mm, pochodzący z prywatnego obserwatorium dra J. Jędrzejewicza (1835-87).<br>
 +
Przed rozpoczęciem II wojny światowej towarzystwo posiada 4 pracujące Oddziały:
 +
* Warszawa, Al. Ujazdowskich 6/8 w Obserwatorium Astronomiczne U.J.P. (ten sam adres do Zarząd Centralny);
 +
* Częstochowie, przy Al. N. Marii Panny 56 w I Gimnazjum Państwowym im. H. Sienkiewicza;
 +
* Lwowie, ul. Długosza 8 w Obserwatorium Astronomiczym U.J.K.;
 +
* Poznaniu, ul. Słoneczna 36 w Obserwatorium Astronomiczne U.P;
 +
 
 +
<b>Walne zebrania Zarządu w latach 1921-1939</b> - prezesi i wiceprezesi Towarzystwa<br>
 +
[[Plik:Obserwatorium_1925.jpg|300px|thumb|right|''<i>Obserwatorium Warszawskie w 1925 roku; od lewej siedzą: prof. M. Kamieński, E. Rybka.,
 +
stoją: Dr. F. Kępiński, W. Jędrzejewski. W głębi na prawo woźny, W. Wolski.</i>'']]
 +
* 26 listopada 1921 - prezes dr. Felicjan Kępiński (prezes), wiceprezes - prof. G. Tołwiński, zastępca wiceprezesa - Dr. J. Danilewicz;
 +
* 21 listopada 1922 - prezes inż. P. Strzeszewski, - wiceprezes Edward Stenz;
 +
* 30 kwietnia 1924 - prezes prof. M. Kamieński - wiceprezes inż. P. Strzeszewski;
 +
* 7 lutego 1925 - prezes prof. M. Kamieński - wiceprezes inż. P. Strzeszewski;
 +
* 30 stycznia 1926 - prezes prof. M. Kamieński - wiceprezes dr. W. Jezierski;
 +
* 25 lutego 1927 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes prof. dr Felicjan Kępiński, wiceprezes mjr. Ksawery Jankowski;
 +
* 24 lutego 1928 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes - inż. Bronisław Rafalski (od prawdopodobnie 9 lipca 1928 prof. M. Kamieński z powodu niemożności pełnienia obowiązków prezesa T.M.A. złożył kierownictwo Towarzystwa w ręce wiceprezesa inż. B. Rafalskiego. <i>Urania 7-9/1928, str. 75)</i>;
 +
* 26 października 1928 - prezes inż. Z. Chełmoński <i> ("Wybór Prezesa T.M.A. P.o. Prezesa T.M.A. inż. Br. Rafalski zakomunikował Walnemu Zebraniu, że prof. M. Kamieński zgłosił swoją rezygnację ze stanowiska Prezesa T.M.A., pozostając jednak członkiem zarządu; odpowiedni list prof. Kamieńskiego został odczytany. Ponieważ prośba Zarządu o cofnięcie rezygnacji nie mogła być przez prof. Kamieńskiego uwzględnioną, Zarząd odwołuje się do Walnego Zebrania, gdyż tylko ono według statutu ma prawo powoływania na stanowisko Prezesa T.M.A. Zarządzone przez Przewodniczącego głosowanie kartkami dało 44 głosy, z których jeden został unieważniony, 3 padło na prof. M. Kamieńskiego i 40 głosów wypowiedziało się za p. inż. Z. Chełmońskim, który w ten sposób został powołany na stanowisko Prezesa T.M.A. na czas pełnomocnictwa obecnego Zarządu.) Urania 10-12/1928, str. 100;</i>
 +
* 22 grudnia 1928 -  prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes - inż. Bronisław Rafalski (na podstawie zmienionego statutu, stowarzyszenie przyjmuje nazwę: "Polskie Towarzystwo Przyjaciół Astronomii";
 +
* 21 marca 1929 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes - M. Białęcki; (Towarzystwo obejmuje nowy lokal przy ul. Chmielnej, gdzie zainstalowano dostrzegalnię i bibliotekę z czytelnią.)
 +
* 17 stycznia 1930 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes senator R. Szereszowski;
 +
* 12 marca 1931 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes Dr. M. Łobanow (również skarbnik), Dr. E. Rybka;
 +
* 28 stycznia 1932 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes Dr. M. Łobanow (również skarbnik);
 +
* 22 lutego 1933 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes Dr. M. Łobanow (również skarbnik);
 +
* 1934 - prezes prof. M. Kamieński, inż. Z. Chełmoński;
 +
* 1935 - prezes prof. M. Kamieński;
 +
* 4 marca 1936 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes Dr J. Gadomski; (na skutek trudności finansowych - opłaty czynszowe, siedzibę Zarządu Centralnego i Oddziału Warszawskiego ponownie przeniesiono dzięki pomocy prezesa M. Kamieńskiego do Obserwatorium Astronomicznego UW przy Al. Ujazdowskich.);
 +
* 22 lutego 1937 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes Dr J. Gadomski;
 +
* 1938-1939 - <i>brak danych;</i>
 +
 
 +
We wrześniu 1939 Towarzystwo, podobnie jak wszystkie kulturalne instytucje polskie, zostało przez okupanta rozwiązane. Oddziały przestają funkcjonować. Majątek Towarzystwa ulega rozproszeniu.<br>
  
 
{| class="wikitable" style="text-align:center"
 
{| class="wikitable" style="text-align:center"
  
! ( lata 1919-1938 )
+
! lata 1919-1933 –
! ( lata 1939-1958 )
+
! lata 1934-1948 –
! ( lata 1959-1978 )
+
! lata 1949-1963 –
! ( lata 1979-1998 )
+
! – lata 1964-1978
! ( lata 1999-2014 )
+
! lata 1979-1993 –
 +
! – lata 1994-2008 –
 +
! lata 2009-2023 –
 
|-
 
|-
 
| [[1919]]
 
| [[1919]]
| [[1939]]
+
| [[1934]]
| [[1959]]
+
| [[1949b|1949]]
 +
| [[1964]]
 
| [[1979]]
 
| [[1979]]
| [[1999]]
+
| [[1994]]
 +
| [[2009]]
 
|-
 
|-
 
| [[1920]]
 
| [[1920]]
| [[1940]]
+
| [[1935]]
| [[1960]]
+
| [[1950]]
 +
| [[1965]]
 
| [[1980]]
 
| [[1980]]
| [[2000]]
+
| [[1995]]
 +
| [[2010]]
 
|-
 
|-
 
| [[1921]]
 
| [[1921]]
| [[1941]]
+
| [[1936]]
| [[1961]]
+
| [[1951]]
 +
| [[1966]]
 
| [[1981]]
 
| [[1981]]
| [[2001]]
+
| [[1996]]
 +
| [[2011]]
 
|-
 
|-
 
| [[1922]]
 
| [[1922]]
| [[1942]]
+
| [[1937]]
| [[1962]]
+
| [[1952]]
 +
| [[1967]]
 
| [[1982]]
 
| [[1982]]
| [[2002]]
+
| [[1997]]
 +
| [[2012]]
 
|-
 
|-
 
| [[1923]]
 
| [[1923]]
| [[1943]]
+
| [[1938]]
| [[1963]]
+
| [[1953]]
 +
| [[1968]]
 
| [[1983]]
 
| [[1983]]
| [[2003]]
+
| [[1998]]
 +
| [[2013]]
 
|-
 
|-
 
| [[1924]]
 
| [[1924]]
| [[1944]]
+
| [[1939]]
| [[1964]]
+
| [[1954]]
 +
| [[1969]]
 
| [[1984]]
 
| [[1984]]
| [[2004]]
+
| [[1999]]
 +
| [[2014]]
 
|-
 
|-
 
| [[1925]]
 
| [[1925]]
| [[1945]]
+
| [[1940]]
| [[1965]]
+
| [[1955]]
 +
| [[1970]]
 
| [[1985]]
 
| [[1985]]
| [[2005]]
+
| [[2000]]
 +
| [[2015]]
 
|-
 
|-
 
| [[1926]]
 
| [[1926]]
| [[1946]]
+
| [[1941]]
| [[1966]]
+
| [[1956]]
 +
| [[1971]]
 
| [[1986]]
 
| [[1986]]
| [[2006]]
+
| [[2001]]
 +
| [[2016]]
 
|-
 
|-
 
| [[1927]]
 
| [[1927]]
| [[1947]]
+
| [[1942]]
| [[1967]]
+
| [[1957]]
 +
| [[1972]]
 
| [[1987]]
 
| [[1987]]
| [[2007]]
+
| [[2002]]
 +
| [[2017]]
 
|-
 
|-
 
| [[1928]]
 
| [[1928]]
| [[1948]]
+
| [[1943]]
| [[1968]]
+
| [[1958]]
 +
| [[1973]]
 
| [[1988]]
 
| [[1988]]
| [[2008]]
+
| [[2003]]
 +
| [[2018]]
 
|-
 
|-
 
| [[1929]]
 
| [[1929]]
| [[1949]]
+
| [[1944]]
| [[1969]]
+
| [[1959]]
 +
| [[1974]]
 
| [[1989]]
 
| [[1989]]
| [[2009]]
+
| [[2004]]
 +
| [[2019]]
 
|-
 
|-
 
| [[1930]]
 
| [[1930]]
| [[1950]]
+
| [[1945]]
| [[1970]]
+
| [[1960]]
 +
| [[1975]]
 
| [[1990]]
 
| [[1990]]
| [[2010]]
+
| [[2005]]
 +
| [[2020]]
 
|-
 
|-
 
| [[1931]]
 
| [[1931]]
| [[1951]]
+
| [[1946]]
| [[1971]]
+
| [[1961]]
 +
| [[1976]]
 
| [[1991]]
 
| [[1991]]
| [[2011]]
+
| [[2006]]
 +
| [[2021]]
 
|-
 
|-
 
| [[1932]]
 
| [[1932]]
| [[1952]]
+
| [[1947]]
| [[1972]]
+
| [[1962]]
 +
| [[1977]]
 
| [[1992]]
 
| [[1992]]
| [[2012]]
+
| [[2007]]
 +
| [[2022]]
 
|-
 
|-
 
| [[1933]]
 
| [[1933]]
| [[1953]]
+
| [[1948]]
| [[1973]]
+
| [[1963]]
 +
| [[1978]]
 
| [[1993]]
 
| [[1993]]
| [[2013]]
+
| [[2008]]
|-
+
| [[2023]]
| [[1934]]
+
| [[1954]]
+
| [[1974]]
+
| [[1994]]
+
| [[2014]]
+
|-
+
| [[1935]]
+
| [[1955]]
+
| [[1975]]
+
| [[1995]]
+
|-
+
| [[1936]]
+
| [[1956]]
+
| [[1976]]
+
| [[1996]]
+
|-
+
| [[1937]]
+
| [[1957]]
+
| [[1977]]
+
| [[1997]]
+
|-
+
| [[1938]]
+
| [[1958]]
+
| [[1978]]
+
| [[1998]]
+
 
|-
 
|-
 
|}
 
|}
  
==Wybrane osoby w historii PTMA==
+
Obecnie Towarzystwo składa się z 19. oddziałów terenowych oraz 9. sekcji tematycznych.
* [[Maciej Bielicki]]
+
* [http://pl.wikipedia.org/wiki/Maciej_Bielicki Maciej Bielicki]
+
* [[Henryk Brancewicz]]
+
* [[Stanisław R. Brzostkiewicz]]
+
* [[Michał Kamieński]]
+
* [[Felicjan Kępiński]]
+
* [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Kordylewski Kazimierz Kordylewski]
+
* [http://pl.wikipedia.org/wiki/Maciej_Mazur_(geofizyk,_astronom,_popularyzator_nauki) Maciej Mazur]
+
* [http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Mergentaler Jan Mergentaler]
+
* [[Jan Mietelski]]
+
* [http://pl.wikipedia.org/wiki/Lucjan_Orkisz Lucjan Orkisz]
+
* [http://pl.wikipedia.org/wiki/Eugeniusz_Rybka Eugeniusz Rybka]
+
* [http://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni_Wilk Antoni Wilk]
+
* [[Andrzej Woszczyk]]
+
* [http://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwik_Zajdler Ludwik Zajdler]
+
  
==Ważne miejsca w historii PTMA==
+
==Oddziały Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii==
 +
 
 +
[[ Andrespol ]](1955-1958)<i> - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Biała Podlaska ]](1957-1967)<i> - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Białystok ]](1953-...)<br>
 +
[[ Biecz ]]<i>(1951-1960) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Bielsko-Biała ]]<i>- oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Bydgoszcz ]]<i>(1955-1957) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Chorzów ]]<i>(1964-?) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Częstochowa ]](1929-1939)/(1949-?)/(2009-...)<br>
 +
[[ Dąbrowa Górnicza ]]<i>(1962-?) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Frombork ]]<i>(1954-?) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Gdańsk ]]<i>(1951-?)(1988-1992) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Gdynia ]]<i>(1951-?) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Gliwice ]](1949-...) <br>
 +
[[ Grudziądz ]]<br>
 +
[[ Jelenia Góra ]](1951-1960) <i>- oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Jędrzejów ]]<i>- oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Katowice ]](1956-1976)/(2012-...) <br>
 +
[[ Kielce ]](1951-1956)/(2015-...) <br>
 +
[[ Kraków ]](1948-...) <br>
 +
[[ Krosno ]](1953-...) <br>
 +
[[ Lublin ]](1966-...) <br>
 +
[[ Lwów ]]<i>(1929-1939) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Łódź ]](1948-...) <br>
 +
[[ Myślenice ]]<i>(1948-1949) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Niepołomice ]]<i>(?-?)/(2014-2017) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Nowy Sącz ]]<i>(1948-1999) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Olsztyn ]]<i>(1954-?) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Opole ]]<i>(1957-?) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Ostrowiec Świętokrzyski ]]<i>(1958-?) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Oświęcim ]]<i>(1955-?) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Poznań ]](1932-1939)/(1952-?)/(?-...)<br>
 +
[[ Puławy ]]<br>
 +
[[ Radom ]]<i>(1964-?) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Rozdrażew ]](2011-...)<br>
 +
[[ Rzeszów ]](1951-?)<br>
 +
[[ Szczecin ]](1951-?)/(2015-...)<br>
 +
[[ Szczecinek ]]<i>(1957-?) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Śląski ]]<br>
 +
[[ Tarnów ]]<i>(1953-1956) - oddział zlikwidowany</i><br>
 +
[[ Toruń ]](1952-?) <br>
 +
[[ Warszawa ]](1929-1939)/(1948-...)<br>
 +
[[ Wrocław ]](1948-?)/(?-...)<br>
 +
[[ Zielona Góra ]](1969-...) <br>
 +
 
 +
== Sekcje tematyczne==
 +
* [[Sekcja historyczna]]
 +
 
 +
== Historia Astronomii w Polsce==
 +
* [[Historyczne zaćmienia Słońca w Polsce]]
 +
* [[Historyczne zaćmienia Księżyca w Polsce]]
 +
* [[Inne historyczne ważne zjawiska widoczne w Polsce]]
 +
* [[Geneza planetariów w Polsce]]
 +
 
 +
==Archiwalne numery Uranii==
 +
 
 +
* [[Archiwum Uranii]]
 +
 
 +
==Wybrane osoby w historii PTMA i astronomii polskiej==
 +
 
 +
* [[Wybrane osoby w historii PTMA i astronomii polskiej]]
 +
 
 +
==Ważne miejsca w historii astronomii i PTMA==
 +
* [[Chorzów, Planetarium Śląskie]]
 
* [[Warszawa, ul. Chmielna 88]]
 
* [[Warszawa, ul. Chmielna 88]]
 +
 +
==Materiały do tłumaczenia==
 +
* [[Historic telescope of Poland]] - By Peter Abrahams, Portland, Oregon, USA
 +
 +
Opracowanie: Marek Substyk, Agnieszka Nowak, Marek Zawilski

Aktualna wersja na dzień 12:51, 4 lip 2022

Historia Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii

Koło Miłośników Astronomii (1919-1921), Towarzystwa Miłośników Astronomji (1921-1928), Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Astronomji (1928-1939), Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii (1946 do dziś).
Obecnie Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii to jedno z najstarszych towarzystw w Polsce.

Źródła danych
Dane zebrane z archiwalnych numerów Uranii (od 1920), Wszechświata (od 1882 roku), Kosmosu (od 1876) oraz materiałów zebranych przez członków Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii. Skan podstawowego źródła informacji Uranii-Postępy Astronomii z materiałów własnych redakcji. Skany czasopisma Wszechświat udostępniła redakcja Pisma Przyrodniczego Wszechświat, 31-118 Kraków, ul. Podwale 1. Skany Kosmosu dzięki Śląskiej Bibliotece Cyfrowej, Biblioteka Śląska w Katowicach, Plac Rady Europy 1, 40-021 Katowice.
Prosimy o przesyłanie danych na adres zarzad@ptma.pl
W tekstach zachowano oryginalną pisownie polską w zakresie ortografii i gramatyki, jaka obowiązywała w okresie międzywojennym.


Jak się zaczęło?

Fragment z miesięcznika "Przyroda i technika" z III numeru z roku 1929 roku, artykuł autorstwa Edwarda Stenza, str. 142-143

Pierwszy próby założenia Towarzystwa Miłośników (Przyjaciół) Astronomii miały miejsce już 1899 roku we Lwowie, gdzie Czech, Wacław Laska (1862-1943), docent geodezji wyższej w praskiej politechnice, a od 1897 profesor w zakresie astronomii na Uniwersytecie Lwowskim, rozpoczął prace nad statutem Towarzystwa. Towarzystwo niestety nie zostało założone.
Kolejne informacje do jakich docieramy pojawiają się w czasopiśmie “Wszechświat”, które na kilka lat staje się jedynym źródłem wiedzy ze świata astronomii. To tutaj ukazują się pierwsze informacje o zjawiskach astronomicznych czy też pierwsze efemerydy.

Wszechświat

Strona tytułowa "Wszechświata"

W roku 1908 na łamach “Wszechświata" (nr 25 z 21 czerwca) ukazuje się artykuł Feliksa Przypkowskiego (1872-1951) z Jędrzejowa, pt. „Miłośnicy i protektorowie astronomii”, w którym postuluje się założenie dwóch towarzystw: astronomicznego ściśle naukowego oraz zrzeszającego miłośników astronomii. W artykule tym czytamy “...pożądanemby było założenie u nas towarzystwa astronomicznego ściśle naukowego lub też towarzystwa miłośników i protektorów astronomii. Mielibyśmy wówczas instytucyę wyraźnie dążącą do obalenia przesądów i zabobonów...” Wkrótce na łamach “Wszechświata” nr 33 z 13 sierpnia 1911 ogłasza list otwarty o udzielenie na łamach tego czasopisma miejsca dla miłośników astronomii, by mogli się zrzeszać na tej płaszczyźnie.
List otwarty w sprawie astronomów-amatorów.
“Na obszarze Królestwa jest wielu miłośników astronomii, którzy, pracując osobno, chcieliby dla dobra nauki podzielić się swemi myślami, swemi spostrzeżeniami. Rzucić chcę myśl, aby każdy z tych pracowników nadesłał do Redakcyi Wszechświata kilka danych o sobie...”
Pierwszy zgłosił się na to wezwanie Maksymilian Białęcki (nr 36 z 3 września 1911), apelując również o założenie towarzystwa.
W sprawie astronomów - amatorów. W No 33 Wszechświata, znajduje się list otwarty p. d-ra Przypkowskiego w sprawie astronomów-amatorów, który powinien znaleść oddźwięk pośród miłośników pięknej nauki astronomii..."

Zaznaczyć należy, że w tym czasie (od r. 1887) istniało już Towarzystwo Astronomiczne Francji, którego członkiem od 1913 roku był Feliks Przypkowski. Listownie zgłaszają się do Przypkowskiego (poza Białęckim) Felicjan Kępiński (1885-1966), inż. Władysław Szaniawski z Przegalin (1861-1931), dr Tadeusz Rakowiecki (1878-1965), a także Tadeusz Banachiewicz (1882-1954), wówczas asystent w Obserwatorium Uniwersyteckim w Kazaniu, który współpracował z „Wszechświatem” publikując kalendarzyki astronomiczne.

Koło Miłośników Astronomii.

Budynek Gimnazjum Męskiego Kazimierza Kulwiecia w Warszawie (pl. Trzech Krzyży 8) - Kamienica Naimskiego i Jungów. Budowa w latach od końca lat 20-tych XIX w. do 1864. Pierwotnie teren posesji zajmował dworek i wybudowany po 1805 browar Marcina Naimskiego. Browar w 1868 stał się własnością Hermana Junga, w 1910 został zlikwidowany a na jego miejscu powstały oficyny mieszkalne. Przebudowa: około 1910. Kamienica została podwyższona o dwa piętra. Zniszczona i spalona w 1939. Mury kamienicy frontowej rozebrano w czasie okupacji, ocalałe oficyny zostały rozebrane w końcu lat 60-tych bądź na początku lat 70-ty XX w.
Męskie Prywatne Gimnazjum im. Mikołaja Reja Zboru Ewangelicko-Augsburskiego. Powstało w 1906 roku, jako gimnazjum, na wniosek ks. Juliana Machlejda. Początkowo do szkoły uczęszczało 200 uczniów. Było szkołą prywatną, prowadzoną przez parafię ewangelicko-ausgsburską w Warszawie. Foto z 1929 roku. W okresie wojny została zniszczona jego lewa część

Na pomysł założenia Koła wpadło dwóch uczniów ostatniej klasy gimnazjum męskim Kazimierza Kulwiecia w Warszawie (pl. Trzech Krzyży 8) - Stefan Kaliński (1902-1970) i Stanisław Mrozowski (1902-1999), którzy zafascynowali się kometą okresową Brorsena-Metcalfa. Zwrócili się oni do prof. Feliksa Kępińskiego, prowadzącego wówczas lekcje kosmografii w paru gimnazjach, z propozycją utworzenia Towarzystwa Miłośników Astronomii. Profesor przy okazji prowadzonych lekcji informował uczniów innych szkół o tym pomyśle i w krótkim czasie przyłączył się do nich Jan Mergentaler (1901-1995) z gimnazjum Reja. Następnie dołączyło dwóch młodych studentów Edward Stenz (1897-1956) i Antoni Zygmund (1900-1992).
5 października 1919 roku za zgodą dyrektora gimnazjum prof. Jana Kozakiewicza oraz kuratora p. Jezierskiego powstaje Koło Miłośników Astronomii.

Stefan Kaliński, Stanisław Mrozowski, Jan Mergentaler, Edward Stenz, Antoni Zygmund

Ta piątka dała początek powstaniu międzyszkolnego Koła Miłośników Astronomii, zawiązanego w dniu 5 października 1919 roku. Po koniec roku Koło liczy już około 20 członków, a wśród pojawiają się dr Felicjan Kępiński i zapalony miłośnik astronomii, urzędnik pocztowy Maksymilian Białęcki. Jednymi z kolejnych pierwszych członków Koła są Stefan Maliński oraz M. Niewodniczański.
Dwa ostatnie miesiące 1919 roku to głównie sobotnie spotkania, planów utworzenia tzw. "dostrzegalni", czyli obserwatorium oraz omawianie planów założenia czasopisma Urania, które w początkowym okresie ma być kwartalnikiem, a pierwszy ma być wydany w listopadzie 1919 roku. Spotkania i odczyty dyskusyjne jak to wtedy nazywano dotyczyły: Lunet astronomicznych, Światła zodiakalnego, Kanałów na Marsie, Ruchu Słońca w przestrzeni, planety pozaneptunowej i atmosfery ziemskiej. Kilku członków Koła zajmuje się obliczaniem efemeryd planetoid. Od pierwsze połowy lutego rozpoczynają obserwacje Jowisza i Saturna za pomocą skromnej lunety o średnicy 52 mm.
21 lutego 1920 roku odbyło się pierwsze zebranie Koła, na którym wygłoszono pierwsze sprawozdanie z obserwacji planet.
20 marca 1920 roku na kolejnym ogólnym zebraniu Koła, postanowiono utworzyć Koło meteorologiczne oraz Wydział Wydawniczy, który oprócz wydawania Uranii ma za zadanie wydawanie różnych prac naukowych. W ten sposób w połowie kwietnia 1920, ukazuje się rozprawa dr. Feliksa Kępińskiego "O zaćmieniach Księżycowych" z uwzględnieniem zbliżającego się wtedy całkowitego zaćmienia Księżyca z dnia 2/3 maja 1920. Na okres wakacyjny Koło nie organizuje spotkań, a ukazanie się 4. numeru Uranii planowane jest na 1 września. Numer ten jednak nigdy się nie ukazał z powodu wojny polsko-bolszewickiej. Stanisław Mrozowski wstąpił na ochotnika do wojska. Brał udział w obronie Warszawy i walkach o Grodno, za co został odznaczony Krzyżem Walecznych. Z oczywistych względów zawierucha wojenna spowodowała przerwanie zarówno działalności międzyszkolnego Koła, jak i wydawania Uranii. W połowie października 1920 r. Stanisław Mrozowski został zwolniony z wojska i powrócił do swojej szkoły, w której wiosną 1921, zdał maturę i następnie wstąpił na Uniwersytet Warszawski, aby studiować fizykę. Pozostali członkowie Koła Miłośników Astronomii także rozpoczęli studia - Jan Mergentaler na Uniwersytecie Warszawskim, Stefan Kaliński na Politechnice Warszawskiej. Kontynuowali studia Edward Stenz i Antoni Zygmund. Wszyscy wspólnie doszli do wniosku, że istnienie Koła jako organizacji międzyszkolnej się przeżyło i trzeba szukać nowych form organizacyjnych, które mogłyby obejmować szersze kręgi osób zainteresowanych astronomią.

Założenie Stowarzyszenia
26 listopada 1921 r. odbyło się zebranie założycielskie, na którym postanowiono przekształcić Koło w Towarzystwo Miłośników Astronomii (TMA). Jedną z pierwszych ważnych uchwał Towarzystwa była decyzja o systematycznym wydawaniu jako swój organ w postaci drukowanej - czasopisma pod nazwą "Urania". Do pierwszego Zarządu Towarzystwa: pp. Dr. Felicjan Kępiński (prezes), prof. G. Tołwiński (wiceprezes), Dr. J. Danilewicz (zastępca wiceprezesa), red. J. Larissa-Domański (sekretarz), S. Nowińska (zastępca sekretarza), inż. Br. Rafalski (skarbnik), artysta-fotograf Zdzisław Marcinkowski (zastępca skarbnika) i do Komisji Rewizyjnej: pp. prof. St. Michalski, mec. J. Niewodniczański i E. Stenz, asystent Uniwersytecki. Dodani do Zarządu: pp. St. Kaliński (bibliotekarz) i Maksymilian Białęcki (kierownik dostrzegalni).
Tymczasowa Siedzibą Towarzystwa było prywatne mieszkanie Sekretarza PTMA - Józefa Larissa-Domanieckiego. W późniejszym czasie uzyskano „własny lokal” przy ulicy Siennej 15, co zawdzięczamy pomocy p. Kruszewskiego, prezesa Towarzystwa „Nasz Sklep”. W lokalu tym zorganizowano bibliotekę i czytelnię TMA. W 1921 r. uruchomiono również własne obserwatorium tzw. "dostrzegalnię: na poddaszu gmachu przy ulicy Chmielnej 88—90 (Szkoła Techniczna Kolejowa). Wyposażono ją w dwa przyrządy obserwacyjne: lunetę z obiektywem 96 mm, której właścicielem był Maksymilian Białęcki i lunetę Bardou z obiektywem 108 mm, zakupioną w styczniu 1922 r. ze składek członków Towarzystwa. Dostrzegalnia dostępna była dla publiczności 3 razy w tygodniu i w latach 1921—1924 odwiedziło ją ok. 3000 osób. Od 1922 roku trwały prace nad opracowaniem statutu Towarzystwa Miłośników Astronomii który został zalegalizowany 2 lutego 1923 r. Przed legalizacją statutu, 21 listopada 1922 r. wybrano nowy Zarząd Towarzystwa. Prezesem zostaje Piotr Strzeszewski, wiceprezesem Edward Stenz, a sekretarzem Stanisław Kaliński.

Członkowie T.M.A. będący zapisani w roku 1921: 53 osoby

Strona tytułowa pierwszego numeru Uranii z 1920 roku

Archutowaki T., student Uniwersytetu., Dembowska Z., studentka Uniwersytetu, dr Brennejsen prof. Państw, I. Dent., dr. Bialobrzeski Cz. prof. Uniwersytetu, dr. Czubryóski A., nauczyciel gimnazjum, dr. Danilewicz J., dyrektor Zakł.. Kentg., Zakopane, dr. Hufnagel Leon, astronom, dr. Jantzen K., adjukt Obserwatorium Wilno, dr. Kępiński Felicjan, adjunkt i zastępca kierownika Obserwatorium Uniwersytetu Warszawskiego, dr. Lewenstern Eugenjusz, chirurg, Warszawa, dr. Przypkowski Feliks, lekarz powiatowy, Jędrzejów, dr. Ryzner J., adjunkt Obserwatorium Lwów, dr. Wilk Antoni, nauczyciel gimnazjum Kraków, inż. Rafalski Br., Starachowice, Kaliński Stefan, student Uniwersytetu, Kapuściński Wład., stududent Uniwersytetu, Konarski Stan,, urzędnik państwowy, Kosińska S. asystentka P.I. Meteor., Kowalczewski M., asystent Obserwatorium, ks. Chwiłowica Z., student Uniwersytetu, Kraków, ks. dr. Lenartowicz J., kierownik stacji meteorologicznej, Tarnów, Kuroczycki Witold, student Politechniki, Larissa-Domański Józef, Warszawa, Lichteuberg Wł., asystent Obserwatorium Lwów, Ludwiński J. K., nauczyciel gimnazjum, Olkusz, Maliński Stan., student Politechniki, Marcinkowski L., urzędnik, Marcinkowski Zdz. przemysłowiec, mec. Niewodniczański Jan, Warszawa, Mergentaler Jan, student Uniwersytetu, Mrozowski St student Uniwersytetu, Narbutt Antoni, urzędnik państwowy, Nejmanówna Marja, urzędnik, Niczyperowicz S., student Politechniki, Niedziałkowska A., urzędniczka, Niedziałkowski W., student leśnik, Nowińska S., licen. Uniw Szw., Orkisz Lucjan, asystent Obserwatorium, Kraków, Białęcki Maksymiljan, urzędnik państwowy, Warszawa, prof. Dziewulski Wł., dyrektor Obserwatorium Uniwersytetu Wilno, prof. Grabowski Z., dyrektor Obserwatorium Politechniki Lwów, prof. Michalski Stan, dyrektor Departamentu Nauki i Sekretarz Kasy Mianowskiego, Warszawa, Rybka Eugeniusz, asystent Obsserwatorium Kraków, Sienicka Ant., student Uniwersytetu, Siesicki Józef, rolnik, Sołtan Andrzej, asystent Uniwersytetu, Stenz Edward asystent Uniwersytetu, Szwarc Ksawery, student Uniwersytetu, Świderski St., inspektor szkolny, Wilno, Tauchert Ota - Warszawa, Tołwiński U., prof. W. W. P., Zarankiewicz Kaz., student Uniwersyetu, Zygmund Antoni, asystent Politechniki.

Lata międzywojenne 1921-1939

Budynek dostrzegalni na Chmielnnej 88 w Warszawie

Pierwszy zarząd powołany został na okres jednego roku i został zmieniony 21 listopada 1922.
W tym też okresie została zmieniona siedziba Towarzystwa na budynek na ulicy Siennej 5. Sekretariat był jednak tylko czynny w poniedziałki, czwartki i soboty od 17 do 18-tej, dlatego też korespondencje należało wysyłać na adres sekretarza Towarzystwa, S. Kalińskiego (Warszawa, ul. Piękna 30/14). W połowie 1923 roku, sekretariat czynny jest już tylko w poniedziałki i czwartki w tych samych godzinach, a w okresie od od 15 czerwca do 15 listopada dyżury członków zostały zawieszone. Czynności te zastępczo prowadziła ciągle działająca dostrzegalnia, przy Chmielnej 88.
W 1925 roku siedziba Towarzystwa zostaje z czasem przeniesiona do starego gmachu Obserwatorium Astronomicznego w Ogrodzie Botanicznym, gdzie w parę lat później otrzymuje Towarzystwo do swej dyspozycji dobry paralaktyczny refraktor Cooke'a o średnicy 134 mm, pochodzący z prywatnego obserwatorium dra J. Jędrzejewicza (1835-87).
Przed rozpoczęciem II wojny światowej towarzystwo posiada 4 pracujące Oddziały:

  • Warszawa, Al. Ujazdowskich 6/8 w Obserwatorium Astronomiczne U.J.P. (ten sam adres do Zarząd Centralny);
  • Częstochowie, przy Al. N. Marii Panny 56 w I Gimnazjum Państwowym im. H. Sienkiewicza;
  • Lwowie, ul. Długosza 8 w Obserwatorium Astronomiczym U.J.K.;
  • Poznaniu, ul. Słoneczna 36 w Obserwatorium Astronomiczne U.P;

Walne zebrania Zarządu w latach 1921-1939 - prezesi i wiceprezesi Towarzystwa

Obserwatorium Warszawskie w 1925 roku; od lewej siedzą: prof. M. Kamieński, E. Rybka., stoją: Dr. F. Kępiński, W. Jędrzejewski. W głębi na prawo woźny, W. Wolski.
  • 26 listopada 1921 - prezes dr. Felicjan Kępiński (prezes), wiceprezes - prof. G. Tołwiński, zastępca wiceprezesa - Dr. J. Danilewicz;
  • 21 listopada 1922 - prezes inż. P. Strzeszewski, - wiceprezes Edward Stenz;
  • 30 kwietnia 1924 - prezes prof. M. Kamieński - wiceprezes inż. P. Strzeszewski;
  • 7 lutego 1925 - prezes prof. M. Kamieński - wiceprezes inż. P. Strzeszewski;
  • 30 stycznia 1926 - prezes prof. M. Kamieński - wiceprezes dr. W. Jezierski;
  • 25 lutego 1927 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes prof. dr Felicjan Kępiński, wiceprezes mjr. Ksawery Jankowski;
  • 24 lutego 1928 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes - inż. Bronisław Rafalski (od prawdopodobnie 9 lipca 1928 prof. M. Kamieński z powodu niemożności pełnienia obowiązków prezesa T.M.A. złożył kierownictwo Towarzystwa w ręce wiceprezesa inż. B. Rafalskiego. Urania 7-9/1928, str. 75);
  • 26 października 1928 - prezes inż. Z. Chełmoński ("Wybór Prezesa T.M.A. P.o. Prezesa T.M.A. inż. Br. Rafalski zakomunikował Walnemu Zebraniu, że prof. M. Kamieński zgłosił swoją rezygnację ze stanowiska Prezesa T.M.A., pozostając jednak członkiem zarządu; odpowiedni list prof. Kamieńskiego został odczytany. Ponieważ prośba Zarządu o cofnięcie rezygnacji nie mogła być przez prof. Kamieńskiego uwzględnioną, Zarząd odwołuje się do Walnego Zebrania, gdyż tylko ono według statutu ma prawo powoływania na stanowisko Prezesa T.M.A. Zarządzone przez Przewodniczącego głosowanie kartkami dało 44 głosy, z których jeden został unieważniony, 3 padło na prof. M. Kamieńskiego i 40 głosów wypowiedziało się za p. inż. Z. Chełmońskim, który w ten sposób został powołany na stanowisko Prezesa T.M.A. na czas pełnomocnictwa obecnego Zarządu.) Urania 10-12/1928, str. 100;
  • 22 grudnia 1928 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes - inż. Bronisław Rafalski (na podstawie zmienionego statutu, stowarzyszenie przyjmuje nazwę: "Polskie Towarzystwo Przyjaciół Astronomii";
  • 21 marca 1929 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes - M. Białęcki; (Towarzystwo obejmuje nowy lokal przy ul. Chmielnej, gdzie zainstalowano dostrzegalnię i bibliotekę z czytelnią.)
  • 17 stycznia 1930 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes senator R. Szereszowski;
  • 12 marca 1931 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes Dr. M. Łobanow (również skarbnik), Dr. E. Rybka;
  • 28 stycznia 1932 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes Dr. M. Łobanow (również skarbnik);
  • 22 lutego 1933 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes Dr. M. Łobanow (również skarbnik);
  • 1934 - prezes prof. M. Kamieński, inż. Z. Chełmoński;
  • 1935 - prezes prof. M. Kamieński;
  • 4 marca 1936 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes Dr J. Gadomski; (na skutek trudności finansowych - opłaty czynszowe, siedzibę Zarządu Centralnego i Oddziału Warszawskiego ponownie przeniesiono dzięki pomocy prezesa M. Kamieńskiego do Obserwatorium Astronomicznego UW przy Al. Ujazdowskich.);
  • 22 lutego 1937 - prezes prof. M. Kamieński, wiceprezes Dr J. Gadomski;
  • 1938-1939 - brak danych;

We wrześniu 1939 Towarzystwo, podobnie jak wszystkie kulturalne instytucje polskie, zostało przez okupanta rozwiązane. Oddziały przestają funkcjonować. Majątek Towarzystwa ulega rozproszeniu.

– lata 1919-1933 – – lata 1934-1948 – – lata 1949-1963 – – lata 1964-1978 – – lata 1979-1993 – – lata 1994-2008 – – lata 2009-2023 –
1919 1934 1949 1964 1979 1994 2009
1920 1935 1950 1965 1980 1995 2010
1921 1936 1951 1966 1981 1996 2011
1922 1937 1952 1967 1982 1997 2012
1923 1938 1953 1968 1983 1998 2013
1924 1939 1954 1969 1984 1999 2014
1925 1940 1955 1970 1985 2000 2015
1926 1941 1956 1971 1986 2001 2016
1927 1942 1957 1972 1987 2002 2017
1928 1943 1958 1973 1988 2003 2018
1929 1944 1959 1974 1989 2004 2019
1930 1945 1960 1975 1990 2005 2020
1931 1946 1961 1976 1991 2006 2021
1932 1947 1962 1977 1992 2007 2022
1933 1948 1963 1978 1993 2008 2023

Obecnie Towarzystwo składa się z 19. oddziałów terenowych oraz 9. sekcji tematycznych.

Oddziały Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii

Andrespol (1955-1958) - oddział zlikwidowany
Biała Podlaska (1957-1967) - oddział zlikwidowany
Białystok (1953-...)
Biecz (1951-1960) - oddział zlikwidowany
Bielsko-Biała - oddział zlikwidowany
Bydgoszcz (1955-1957) - oddział zlikwidowany
Chorzów (1964-?) - oddział zlikwidowany
Częstochowa (1929-1939)/(1949-?)/(2009-...)
Dąbrowa Górnicza (1962-?) - oddział zlikwidowany
Frombork (1954-?) - oddział zlikwidowany
Gdańsk (1951-?)(1988-1992) - oddział zlikwidowany
Gdynia (1951-?) - oddział zlikwidowany
Gliwice (1949-...)
Grudziądz
Jelenia Góra (1951-1960) - oddział zlikwidowany
Jędrzejów - oddział zlikwidowany
Katowice (1956-1976)/(2012-...)
Kielce (1951-1956)/(2015-...)
Kraków (1948-...)
Krosno (1953-...)
Lublin (1966-...)
Lwów (1929-1939) - oddział zlikwidowany
Łódź (1948-...)
Myślenice (1948-1949) - oddział zlikwidowany
Niepołomice (?-?)/(2014-2017) - oddział zlikwidowany
Nowy Sącz (1948-1999) - oddział zlikwidowany
Olsztyn (1954-?) - oddział zlikwidowany
Opole (1957-?) - oddział zlikwidowany
Ostrowiec Świętokrzyski (1958-?) - oddział zlikwidowany
Oświęcim (1955-?) - oddział zlikwidowany
Poznań (1932-1939)/(1952-?)/(?-...)
Puławy
Radom (1964-?) - oddział zlikwidowany
Rozdrażew (2011-...)
Rzeszów (1951-?)
Szczecin (1951-?)/(2015-...)
Szczecinek (1957-?) - oddział zlikwidowany
Śląski
Tarnów (1953-1956) - oddział zlikwidowany
Toruń (1952-?)
Warszawa (1929-1939)/(1948-...)
Wrocław (1948-?)/(?-...)
Zielona Góra (1969-...)

Sekcje tematyczne

Historia Astronomii w Polsce

Archiwalne numery Uranii

Wybrane osoby w historii PTMA i astronomii polskiej

Ważne miejsca w historii astronomii i PTMA

Materiały do tłumaczenia

Opracowanie: Marek Substyk, Agnieszka Nowak, Marek Zawilski