1978

Urania 1/1978, str. 24, Kronika PTMA. Z obrad Zarządu Głównego PTMA

W dniu 23 października 1977 r. odbyło się plenarne posiedzenie Zarządu Głównego, na którym omówiono m. in. plan działalności na rok 1978. Uchwalono, że w dniach 18—19 lutego 1978 r. odbędzie się w ramach akcji "Kopernik 505 — Olsztyn" zjazd Prezesów Oddziałów PTMA i posiedzenie Zarządu Głównego w Olsztynie, a w dniach 26-27-28 maja — jubileuszowy zjazd z okazji 10-lecia akcji "Operacja 1001 — Frombork" we Fromborku. Szczegółowy program rozesłany będzie do zainteresowanych.
Komunikujemy również, że w początku roku ukażą się dwa numery "The Astronomical Reports", zawierające prace naukowe członków naszego Towarzystwa.

Urania 5/1978, str. 153-154, Kronika PTMA. Budowa szkolnego obserwatorium astronomicznego w Warszawie

Mieszkańców Mokotowa oraz spacerujących wzdłuż południowej części Alei Niepodległości intryguje duża kopuła wieńcząca szczyt sześciopiętrowego budynku przy zbiegu Alei z ul. Naruszewicza, budynku internatu przy LIII Liceum Ogólnokształcącego Stowarzyszenia "PAX" pod wezwaniem św. Augustyna. Będzie tu obserwatorium astronomiczne przeznaczone do zajęć dydaktycznych uczniów Liceum oraz dla zaawansowanych obserwatorów-miłośników stowarzyszonych w PTMA — dla prac naukowych, głównie dla prac prowadzonych przez Sekcję Obserwacyjną Oddziału Warszawskiego.
Obserwatorium wyposażone będzie w instrumenty Warszawskiego Oddziału PTMA. Głównym narzędziem będzie teleskop zwierciadlany o średnicy 500 mm, którego budowa kontynuowana jest od kilku lat w Sekcji Instrumentalnej Oddziału. Bliższe szczegóły dotyczące tego narzędzia podał p. Lucjan Newelski w nr 9 "Uranii" z 1974 r. (str. 277), tu zaznaczymy jedynie, że przewidziany jest podwójny układ optyczny Newtona (długość ogniskowa 1,7 m) i Cassegraina (ogniskowa 7,0 m), montaż paralaktyczny typu widłowego z mechanizmem zegarowym. Do dyspozycji jest także teleskop o średnicy 350 mm — dar Stołecznego Komitetu Obchodów 500 Rocznicy Urodzin Kopernika ("Urania" nr 2 z 1974 r.).
Sama kopuła ma średnicę 4,5 metra. Wykonana jest z żywicy poliestrowej zbrojonej włóknem szklanym i osadzona jest na przygotowanym na dachu budynku cokole (rotunda). Ilustracja na pierwszej stronie okładki przedstawia niezwykłą operację, jaką przeprowadzono w dniu 21 października 1976 r. Dokonała jej ekipa Przedsiębiorstwa Produkcji i Montażu Urządzeń Instalacyjnych i Konstrukcji Budowlanych INSTAL (dział robót montażowo-śmigłowcowych z Nasielska). Polegała na manewrze nałożenia kopuły na dachu budynku Liceum.
Przeniesienie kopuły spoza Warszawy zabrało helikopterowi niecały kwadrans. Gdyby użyć metod tradycyjnych, trzeba by — z uwagi na 4,5-metrową średnicę czaszy — zamykać ruch kołowy na poszczególnych odcinkach; wydłużyłoby to czas transportu do kilkunastu godzin. Trwająca zaledwie parę minut główna faza operacji — nałożenia kopuły na obserwatorium — była popisem mistrzowskiej precyzji załogi śmigłowca: kpt. Adama Szymanika i operatora dźwigu pokładowego Adama Flisa. Ważąca ok. 1 tony kopuła osiadła na przygotowanym cokole.
Stanisław Remuszko

Urania 5/1978, str. 153-154, Kronika PTMA - Ogólnopolskie seminarium programowo-organizacyjne na temat pracy w PTMA, Kraków-Nepołomice 19-20 listopada 1977 r.

Prezydium Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii wykonując uchwałę Walnego Zjazdu Delegatów T-wa w Olsztynie (2—3 X 1976) w celu wzmocnienia oddziałów terenowych zorganizowało w dniach 19—20 listopada 1977 r. seminarium programowo-organizacyjne — pod wysokim protektoratem Honorowego Prezesa PTMA prof. dra Eugeniusza Rybki.
Seminarium objęło trzy sekcje: dwie w dniu 19 listopada — w siedzibie Z.G. PTMA w Krakowie — i jedną w dniu 20 listopada w królewskim zamku myśliwskim w Niepołomicach. Przed trzecią sesją uczestnicy zwiedzili międzyszkolną stację astronomiczną w Niepołomicach, powstałą z inicjatywy i przy udziale PTMA.
Tematyka 11 referatów wygłoszonych podczas Seminarium objęła całokształt spraw propagandowych i organizacyjnych wchodzących w zakres działania Towarzystwa. Seminarium miało stanowić pomoc w dalszej pracy działaczy w oddziałach i sekcjach oraz dać przegląd aktualnych możliwości Towarzystwa.
W Seminarium wzięli udział prezesi poszczególnych oddziałów i sekcji terenowych, lub w ich zastępstwie delegowani najaktywniejsi członkowie oddziałów wraz z członkami kierownictwa PTMA, łącznie 50 osób.
W czasie pierwszej sesji, której przewodniczył Piotr Flin, wygłoszono trzy referaty: Jan Mietelski "Dydaktyka i popularyzacja w PTMA" oraz Stanisław Lubertowicz "Metodyka pracy organizacyjnej" (część I — "Model cybernetyczny", część II — "Znaczenie i cechy dobrego planu").
W czasie drugiej sesji pod przewodnictwem Zygmunta Greli, wygłoszone zostały cztery referaty: Leszka Marszałka "Zarys ekonomicznej działalności Towarzystwa", Tadeusza Grzesły "Organizacja i administracja w Towarzystwie", Franciszki Frasiowej "Zasady rachunkowości i gospodarki materiałowo-pieniężnej Towarzystwa" oraz Ludwika Zajdlera "Publikacje miłośnicze i wydawnictwa PTMA". Po tej sesji rozwinęła się szczególnie ożywiona dyskusja.
Przed trzecią sesją — w Niepołomicach — Aleksander Bojkowski wygłosił pogadankę o prezentowanych tam, na małej wystawie, instrumentach obserwacyjnych PTMA i ich zastosowaniu. W czasie trzeciej sesji pod przewodnictwem Stanisława Lubertowicza wygłoszone zostały trzy referaty: Honorata Korpikiewicz "Obserwacje i badanie meteorów", Andrzej Kułak "Obserwacje radioastronomiczne" i Piotr Flin "Obserwacje gwiazd zmiennych". Przewodniczący sesji odczytał fragmenty listu Wacława Szymańskiego, który — pomimo pierwotnego przyrzeczenia — odmówił wygłoszenia referatu na temat obserwacji Słońca w PTMA i przyjazdu na sesję. Również i po tej sesji nastąpiła ciekawa dyskusja.
Zamknięcia i podsumowania obrad — tak jak w dniu poprzednim otwarcia — dokonał prezes Z.G. PTMA Maciej Mazur.
Uczestnicy Seminarium byli zakwaterowani w hotelu "Dom Turysty" w Krakowie, skąd w niedzielę 20 listopada o godz. 9.00 zostali przewiezieni spec-autobusem PKS do Niepołomic (28 km). W Niepołomicach zwiedzono dodatkowo atrakcyjną wystawę — muzeum prac plastyków-amatorów z całej Polski — w sali rycerskiej zamku. Po zamknięciu Seminarium odbył się wspólny obiad w Szałasie Myśliwskim restauracji "Zamkowa" w Niepołomicach, po czym przejazd spec-autobusem PKS do Krakowa: gdzie o godz. 16.00 pod Dworcem Głównym nastąpiło pożegnanie uczestników imprezy.
Stanisław Lubertowicz

Urania 7/1978, str. 220-222, Kronika PTMA, Działalność obserwacyjna Centralnej Sekcji Obserwatorów Meteorów w latach 1975-1977

W sierpniu 1978 roku mija trzy lata od utworzenia Sekcji Obserwatorów Meteorów. Trzy lata — to niewiele dla historii, to jednak sporo, jeśli wziąć pod uwagę dorobek obserwacyjny Sekcji. Warto się więc pokusić o krótki "rys historyczny".
Sekcja Obserwatorów Meteorów zawiązała się w sierpniu 1975 r. na Wieży Wodnej we Fromborku w czasie trwania turnusu szkoleniowo- obserwacyjnego PTMA. Przewodniczącym Sekcji został p. Antoni Stiller, a opiekunem naukowym z ramienia Głównej Rady Naukowej — autorka tej notatki.
Najtrudniejszym był pierwszy okres formowania się Sekcji. Agitacja, informacja, rozsądny odsiew — gdy kandydatów było zbyt wielu, a nie spełniali wymaganych warunków, osobiste konsultacje i udzielanie wskazówek początkującym obserwatorom, rozsyłanie materiałów (mapek w projekcji gnomonicznej, atlasów, instrukcji obserwacyjnych, komunikatów) — to wszystko, jak i wiele innych spraw organizacyjnych, "leżało na głowie" przewodniczącego p. Stillera, który dwoił się i troił, aby Sekcja rozwijała się prawidłowo.
W 1977 roku, na wniosek Głównej Rady Naukowej, decyzją Zarządu Głównego sekcja została przemianowana na Centralną Sekcję Obserwatorów Meteorów o zasięgu ogólnopolskim. Obecnie Sekcja liczy przeszło 30 członków-obserwatorów z różnych zakątków Polski.
W swej pracy posługujemy się odbitkami kserograficznymi Map Nieba do Obserwacji Meteorów A. Pachołczyka, maszynopisu Instrukcji Obserwatora H. Korpdikiewicz oraz instrukcjami wprowadzająco-organizacyjnymi A. Stillera. Sekcja prowadzi obserwacje wizualne zliczeń meteorów, wyznaczania radiantów rojów oraz obserwacje bazowe meteorów sporadycznych. W przyszłości planujemy rozszerzyć naszą działalność o obserwacje fotograficzne.
Miesięczne zestawienia wyników obserwacji, zapisywane na specjalnie zaprojektowanych przez Przewodniczącego i zatwierdzonych przez GRN drukach, przesyłają obserwatorzy do kierownika Sekcji, który po sprawdzeniu kieruje je do opiekuna Sekcji. W ten sposób opracowanie obserwacji jest dwukrotnie sprawdzane — wiadomo, errare humanum est, a obserwacji tego samego meteoru nie da się powtórzyć...
W sierpniu 1977 r. Zarząd Główny zorganizował specjalistyczny turnus obserwatorów meteorów we Fromborku, kierowany przez niżej podpisaną, w którym wzięło udział dziewięciu obserwatorów (patrz Urania 1977, 12). Planuje się także okresowe organizowanie 3—4 dniowych zjazdów obserwacyjno-referatowych w okresie trwania maksimum rojów.
A oto kilka danych, charakteryzujących krótką, ale jakże bogatą — ja k na niespełna trzyletni okres obserwacyjny, działalność Sekcji.
Czynni obserwatorzy meteorów (stan na 1 I 1978): Marek Chawarski — Jerzy Jaskólski — Andrzej Jezierski — Honorata Korpikiewicz — Tomasz Liszka — Marek Ługa — Andrzej Okulewicz — Michał Olejniczak — Jerzy Palacz — Waldemar Puszkarz — Andrzej Roziewicz — Antoni Stiller — Krzysztof Szwagrzyk — Zbigniew Szałkiewicz — Tadeusz Świderski — Antoni Więdłocha — Sławomir Witkowski — Jacek Zając — Stanisław Zoła.

Wymienieni zostali tylko ci, których obserwacje zostały, bądź zostaną opublikowane.

W okresie obserwacyjnym zaobserwowano 2200 (dwa tysiące dwieście!) przelotów meteorów, w tym najwięcej, bo aż 1900 przelotów przypada na Perseidy. Dla Perseid wyznaczono 29 radiantów z ogółem 1300 obserwacji, a z 900 przelotów wyznaczono ich orbitę. Parametry orbity z obserwacji za rok 1975 są następujące:

V_h = 41,0; V_g = 60,5; α36,61; e = 0,97; i =111°,4; Ω = 139°,6; ω = 166°,1.

Rój	Zliczenia (ilość przelotów)	wyznaczone radianty	z ilu przelotów
Perseidy	1900	29	1300
ϑ Akwarydy	48	1	8
χ Librydy	-	1	11
Pegazdy IX	14	3	14
α Cygnidy	7	-	-
β Draconidy	-	1	5
Bootydy	3	-	-

Na uwagę zasługują obserwacje mało licznych (i rzadko obserwowanych) rojów, szczególnie Piscydów i Pegazydów. Wyjątkowo wytrwałym "łowcą" stał się p. Stanisław Zoła, który ma na swoim koncie blisko 150 obserwacji zliczeniowych i wyznaczania radiantów.
χ-Librydy natomiast — to nowy, tzw. słaby rój, obserwowany po raz pierwszy przez Ekspedycję "Zaćmienie 76" (a = 15h20m, 5 = —23°30').
Wyniki prac obserwacyjnych członków Sekcji ukażą się drukiem w The Astronomical Reports nr 2—4.
Wszystkich chętnych do obserwacji meteorów zapraszamy do udziału w pracach Sekcji. Bliższych informacji udzieli przewodniczący Sekcji Obserwatorów Meteorów p. Antoni Stiller, ul. Ziołowa 46, 40-634 Katowice.
Honorata Korpikiewicz Andromeda
(62-041 Puszczykówko, Grochowa 3)

Urania 8/1978, str. 247-248, Z życia Oddziałów i Sekcji PTMA

17 lutego 1978 r. w Domu Studenta I — WSI w Zielonej Górze odbyło się zebranie ogólne członków Towarzystwa, na którym reaktywowano działalność Oddziału i wybrano nowe statutowe władze. Prezesem został doc. dr Napoleon Maron, wiceprezesem Stanisław Skarbiński zaś sekretarzem inż. Józef Au. Oddział działa według nowego podziału administracyjnego na terenie województw: gorzowskiego i zielonogórskiego z siedzibą w Zakładzie Fizyki WSI w Zielonej Górze. Dnia 14 kwietnia 1978 r. odbyło się kolejne ogólne zebranie członków na którym, m. in. wygłosił odczyt n.t. "Pochodzenie układu planetarnego" — doc. dr Stanisław Gąska z Torunia. Aktualnie Oddział liczy 25 członków zwyczajnych i 20 członków międzyszkolnego koła młodzieżowego.

11 marca 1978 r. w siedzibie Oddziału — Obserwatorium Astronomicznym PTMA w Parku Staszica w Częstochowie — odbyło się kolejne w br. zebrańie Zarządu, na którym m. in. omówiono sprawy ogólnego zebrania sprawozdawczo-wyborczego członków częstochowskiego Oddziału PTMA. Przedyskutowano również sprawy współpracy Oddziału z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w zakresie zagospodarowania i współużytkowania budynku Obserwatorium, jak też artykułu opublikowanego w "Życiu Częstochowy" 25—26 II 78 r. na temat działalności Towarzystwa, w wyniku wywiadu z prezesem Oddziału mgr Jerzym Rudenko. Na skutek zmian w składzie osobowym Zarządu dokooptowano mgr. inż. Jerzego Kowalczyka powierzając mu funkcję skarbnika. Według danych ewidencyjnych z marca br. Oddział liczy 35 członków zwyczajnych i 10 członków MKA.

Dnia 14 marca 1978 r. odbyło się Walne Zebranie Sprawozdawcze Oddz. PTMA w Poznaniu przy udziale 53 członków zwyczajnych. Podsumowano społeczną działalność w 1977 roku ze szczególnym uwzględnieniem pracy oddziałowej sekcji PTMA w Kaliszu, kierowanej przez inż. Janusza Kaźmierowskiego, legitymującej się od lat wieloma osiągnięciami w działalności merytoryczno-programowej, w tym obserwacji Słońca, meteorów i komet, prowadzonych w Dostrzegalni Kaliskiego Domu Kultury. W programie zebrania prezes prof, dr hab. Bohdan Kiełczewski przedstawił informację n.t. aktualnego stanu budowy Planetarium w Poznaniu. W toku zebrania wręczono Zbigniewowi Rzepce Dyplom Uznania nadany przez Zarząd Główny PTMA za całokształt jego działalności. Zebraniu przewodniczył z wyboru Zbigniew Kandziora.

1 kwietnia 1978 r. w lokalu Szkoły Podstawowej im. Wł. Broniewskiego w Międzyrzeczu Górnym, woj. Bielsko-Biała, tamtejsza Sekcja PTMA, przynależna do krakowskiego Oddziału, zorganizowała doroczne "Kopernikalia" dla uczczenia 505 rocznicy urodzin M. Kopernika. W imprezie uczestniczyło 30 członków sekcji. Wystąpiła orkiestra Braci Iskrzyckich z okolicznościowym programem — były również deklamacje oraz odczyt przewodniczącego sekcji ks. mgr Tadeusza Klocka. W programie imprezy odbyło się .wręczenie odznaczeń i wyróżnień przyznanych zasłużonym działaczom Towarzystwa. Medal Kopernikowski OK FJN otrzymał przewodniczący sekcji ks. mgr Tadeusz Klocek. Srebrną Honorową Odznakę PTMA — wiceprzewodniczący mgr inż. Franciszek Huculak. Honorowe Dyplomy PTMA: Józef Jęczko, Janina Kwiatkowska, Józef Śleziński i Zdzisław Śleziński.

Dnia 5 kwietnia br. w programie finału XXI Olimpiady Astronomicznej w Planetarium i Obserwatorium Astronomicznym w Chorzowie odbyło się zebranie aktywistów — członków Oddziału PTMA. W imprezie uczestniczyli: Honorowy prezes ZG PTMA prof, dr Eugeniusz Rybka, prezes ZG PTMA Maciej Mazur, Kurator OS w Katowicach i Dyrektor Planetarium a zarazem prezes Oddziału PTMA dr Henryk Chrupała. W czasie uroczystości wręczone zostały odznaczenia i wyróżnienia zasłużonym, długoletnim działaczom społecznym Towarzystwa w Chorzowie-Katowicach. Złote Honorowe Odznaki PTMA otrzymali: Cezary Janiszewski i Jam Palt. Honorowe Dyplomy PTMA: Adam Mierzejewski, Jan Palowski, Antoni Stiller, Bronisław Szewczyk i Jan Szweda.

W dniu 8 kwietnia 1978 r. w uroczystości XX-lecia Oddziału PTMA w Ostrowcu Świętokrzyskim wziął udział sekretarz ZG PTMA mgr inż. Stanisław Lubertowicz.

Na temat działalności Oddziału zamieszcza się oddzielną notatkę w kronice PTMA.

14 kwietnia 1978 r. w siedzibie Oddziału na Wzgórzu Partyzantów we Wrocławiu odbyło się zebranie Zarządu i aktywu Towarzystwa z terenu miasta. Zebraniu przewodniczył prezes dr Zygmunt Banaszewski. W toku obrad omówiono najistotniejsze zagadnienia z zakresu działalności statutowej, organizacyjno-programowej Oddziału, akcentując szczególną troskę o rozwój współpracy z Kuratoium OS i organizacjami młodzieżowymi ZSMP, SZSP i ZHP. Przedyskutowano wstępnie program uroczystości XXX-lecia istnienia i działalności Oddziału PTMA we Wrocławiu, którego powstanie datuje się na lipiec 1948 r. m. in. z inicjatywy wieloletniego byłego prezesa Oddziału mgr. inż. Aleksandra Szatkowskiego. Główne uroczystości związane z walnym zebraniem członków i okolicznościową wystawą w siedzibie na Wzgórzu Partyzantów planowane są na wrzesień br. Dr Przemysław Rybka — członek ZG PTMA i przewodniczący Komisji Odznaczeniowej w asyście autora notatka wręczył przyznane odznaczenia i wyróżnienia Towarzystwa. Złotą Honorową Odznakę PTMA otrzymał prezes dr Zygmunt Banaszewski. Srebrne Honorowe Odznaki PTMA otrzymali: Ludwik Asłanowicz i Piotr Jóźwiak. Dyplomy Honorowe PTMA: Wiktor Musiał, Bolesław Schlossberger i Jerzy Solecki.

Kraków, 5. V. 1978 r.
Tadeusz Grzesło.

Urania 8/1978, str. 248-250, O astronomii w Ostrowcu Świętokrzyskim

Ostrowiec Świętokrzyski — dziś miasto 60-cio tysięczne —- leży na skraju wschodnim aglomeracji urbanistyczno-przemysłowej, zwanej Świętokrzyską, składającej się z miast: Skarżyska Kamiennej, Starachowic i Ostrowca — razem około 150 tysięcy mieszkańców. Niegdyś położona była w samym centrum województwa kieleckiego, dzisiaj na samym jego północno-wschodnim krańcu. Nie znaczy to, że aglomeracja zmieniła położenie — zmieniono tylko granice województwa. Właśnie w tym przemysłowym okręgu założono przed dwudziestu laty Oddział Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii i obok Oddziału kieleckiego jest on drugim na terenie województwa.
W dniu 8 kwietnia 1978 roku odbyło się w Ostrowcu Świętokrzyskim uroczyste zebranie z okazji XX-lecia pracy Oddziału. Sala Spółdzielczego Klubu "PRIMO" zgromadziła 19 osób w tym 12 powyżej lat 50-ciu, a 6 poniżej 18-tu. (To zjawisko bardzo Charakterystyczne dla składu personalnego naszego Towarzystwa. Gdzie są "Czterdziestolatki"? Chyba nie wszyscy są dyrektorami jak Karwowski w filmie TV).
Po zagajeniu zebrania Prezes Oddziału — niezmienny od lat dwudziestu Pan Jerzy Ułanowicz wygłosił prelekcję na temat dwudziestolecia pracy Oddziału. Potem nastąpił akt dekoracji Jerzego Ułanowicza najwyższym odznaczeniem Towarzystwa — Złotą Honorową Odznaką, a czterem osobom wręczono Dyplomy Honorowe Towarzystwa. Byli to: PP. Helena Szot, Tadeusz Farbisz, Zdzisław Gębura i Wojciech Starzyński. W dalszej części wygłosiłem prelekcję pt. "Teraźniejszość, przeszłość i przyszłość Polsikiego Towarzystwa Miłośników Astronomii". Po prelekcji odbył się koncert w wykonaniu uczniów Państwowej Średniej Szkoły Muzycznej w Ostrowcu świętokrzyskim, na głosy, wiolę, wiolonczelę i fortepian. Po tym — przy herbacie i ciastkach dyskutowano bieżące problemy pracy Oddziału i zamierzenia na przyszłość oraz dorobek obserwacyjny członków Oddziału a w szczególności jego Prezesa Pana Jerzego Ułanowicza. Jest to ponad dwa i pół tysiąca udokumentowanych obserwacji plam słonecznych, średnio po około 150 dni obserwacyjnych w roku, są to dziesiątki obserwacji Jowisza, Saturna, zakrycia gwiazd przez Księżyc — Obserwacje samodzielne i wspólne z młodzieżą szkolną. Jest to wreszcie bardzo duża liczba obserwacji utworów na powierzchni Księżyca, pięknie i starannie opracowanych. Tutaj należy powiedzieć o kontaktach Pana Jerzego Ułanowicza z Kanadyjskim Centrum Obserwacji Księżyca, ze Szwedzkimi Obserwatorami Księżyca i wielu innymi, o kontaktach z Panem Wacławem Szymańskim, Przewodniczącym Centralnej Sekcji Obserwatorów Słońca i wielu innymi. Obszerna dokumentacja faktów stanowić może lekturę na wiele wieczorów. Pracę Oddziału i Jego Prezesa dokumentuje też kronika fotograficzna — prowadzona od założenia Oddziału w 1958 r.
W ostatnich latach Oddział nawiązał ścisłą współpracę z Ostrowiecką Spółdzielnią Mieszkaniową (potentatem na tym terenie, gdyż co trzeci mieszkaniec Ostrowca mieszka w blokach Spółdzielni). Współpraca ta przynosi owoce. Bowiem Oddział może w każdej chwili korzystać z pięknie wyposażonego Klubu "Primo", otrzymał też własny lokal i dostrzegalnię na XI piętrze budynku mieszkalnego w pobliżu klubu "Primo", na wyniosłości w północno-zachodnim rejonie miasta. Lokal ten — mieszkanie M-5, jest siedzibą Oddziału, mieści bibliotekę i instrumenty astronomiczne. (Teleskop, Maksutow i inne). Obserwacji można dokonywać z tarasu o powierzchni około 120 m2- położonego nad lokalem PTMA i dostępnego w każdym czasie dla miłośników astronomii. Tak wiec Oddział w Ostrowcu Świętokrzyskim, mimo niewielkiej liczebności i nikłej liczby prenumeratorów "Uranii" (sześciu!), jest żywym i wartościowym ogniwem naszego Towarzystwa.
A wieczór XX-lecia był bardzo miły i nad długo pozostanie w pamięci. I ja tam byłem, odznakę i dyplomy wręczałem, o Towarzystwie mówiłem, w dyskusji głos zabierałem, herbatę piłem — bo tak każda miła opowieść kończyć się powinna. Stanisław Lubertowicz

Urania 9/1978, str. 283-284, Komunikat Oddziału Warszawskiego PTMA

Oddział Warszawski PTMA, który ostatnio korzystał dwa dni w tygodniu z lokalu Klubu "Orion" przy ul. Egipskiej 7, otrzymał w czerwcu br. stałą siedzibę w nowopowstałym Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika. Obecny adres Oddziału brzmi:
Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii, Oddział w Warszawie, Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika (CAMK), 00-716 Warszawa, ul. Bartycka 18 (Siekierki).
Po przerwie wakacyjnej Oddział Warszawski PTMA wznowi swoją działalność stwarzając możliwości samodzielnej pracy członków Towarzystwa zgodnie z ich zainteresowaniami. Zorganizowana będzie sekcja budowy instrumentów optycznych, pokazy nieba w każdy pogodny wieczór, udostępniona będzie biblioteka oraz czytelnia.
Sekretariat czynny w poniedziałki, środy i piątki w godzinach 18—20. Telefon 41-10-86 (centrala CAMK).

Na okres jesienno-zimowy Centrum Astronomiczne im. M. Kopernika oraz Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii przygotowało następujący cykl odczytów popularnonaukowych:
2.10.78 Prof. dr J. Smak "Dlaczego niebo jest czarne?"
9.10.78 Doc. dr J. Stodółkiewicz "Świat galaktyk"
16.10.78 Doc. dr M. Demiański "Pozostałości po wielkim wybuchu — Promieniowanie reliktowe"
23.10.78 Prof. dr B. Paczyński "Materia międzygwiazdowa i międzygalaktyczna"
6.11.78 Dr A. Krasiński "Nowe zastosowania komputerów w astronomii i fizyce"
13.11.78 Mgr T. Chlebowski "Dlaczego niektóre gwiazdy pulsują"
20.11.78 Mgr B. Rudak "Gwiazdy symbiotyczne"
27.11.78 Doc dr W. Krzemiński "Polary — podwójne gwiazdy magnetyczne"
4.12.78 Dr J. P. Lasota "Astronomia Gamma"
11.12.78 Mgr M. Czerny "Materia w gromadach kulistych"
18.12.78 Mgr M. Sikora "Co widzi obserwator wpadający do czarnej dziury?"
8.1.79 Dr M. Abramowicz "Wybuchające czarne dziury"
15.1.79 Doc. dr M. Święcki "Neutrina słoneczne"
22.1.79 Mgr A. Schwarzenberg-Czerny "Co siedzi w centrum Galaktyki?"

Odczyty odbywać się będą w Centrum Astronomicznym im. M. Kopernika w poniedziałki o godzinie 17.00. Wstęp wolny.
Dojazd autobusem linii 108 (Plac Trzech Krzyży — Sadyba). Przed zabudowaniami CAMK przystanek — drugi od ul. Czerniakowskiej.

Urania 11/1978, str. 339-341, Kronika PTMA. Wystawa "Sam możesz poznać Wszechświat"

Dnia 8 czerwca 1978 r. w Muzeum Techniki NOT w Warszawie (Pałac Kultury i Nauki) nastąpiło otwarcie wystawy zorganizowanej przez Oddział Warszawski PTMA. Wystawa nosi tytuł: Sam możesz poznać Wszechświat. Celem wystawy było pokazanie licznie zwiedzającej Muzeum publiczności, w szczególności tym do których nie docierają nasze wydawnictwa, jak można dostępnymi niemal każdemu środkami dojść do posiadania własnego teleskopu i na własne oczy ujrzeć na niebie to, o czym dowiadujemy się zwykle tylko z książek. Wystawa przedstawia również dorobek Towarzystwa i jego członków w zakresie budowy przyrządów, obserwacji często o wartości naukowej oraz publikacji.
Na otwarciu wystawy byli członkowie władz Towarzystwa (prezes Zarządu Głównego Maciej Mazur i sekretarz Stanisław Lubertowiez), kierownictwo Muzeum Techniki NOT (dyrektor Jerzy Jasiuk i wicedyrektor Regina Gutkowska wraz z licznymi pracownikami Muzeum); Centrum Astronomiczne Mikołaja Kopernika reprezentował doc. Jerzy Stodółkiewicz. Była to również okazja spotkania się wielu członków Oddziału Warszawskiego PTMA z zarządem, który reprezentował prezes Zygmunt Grela. Na otwarcie przybyli przedstawiciele prasy, innych muzeów oraz artyści plastycy.
Po zagajeniu przez wicedyrektor Reginę Gutkowską, krótkie przemówienie wygłosił prezes Zygmunt Grela. Następnie, po symbolicznym przecięciu wstęgi, po wystawie oprowadził p. Roman Fangor, członek Zarządu Oddziału PTMA, jeden z autorów i komisarz wystawy. Pokaz diaporamy (zestawu przezroczy z komentarzem i muzyką) oraz pokaz szlifowania zwierciadła do teleskopu (ɸ 250 mm) zakończył uroczystość związaną z otwarciem wystawy.
W dniu następnym (9. VI) wystawa została udostępniona publiczności. Trochę zawiodła reklama: pierwsza, w zasadzie symboliczna informacja ukazała się w „Expressie Wieczornym” dopiero 19 czerwca. Następne, nieco obszerniejsze — w "Świecie Młodych" z 27. i w "Głosie Pracy" z 28. czerwca. Dopiero w początku lipca relacje o wystawie zostały podane w Radio i Telewizji. Mimo to na otwarcie wystawy przybyło ponad 150 osób.
Wystawa „Sam możesz poznać Wszechświat” poświęcona jest głównie działalności dwóch sekcji Oddziału: Sekcji Instrumentalnej i Sekcji Obserwacyjnej.
Sekcja Instrumentalna (założona w 1950 r. przez art. mal. Wojciecha Fangora) i prowadzona przez 20 lat przez inż. Konstantego Czetyrboka, a od 1973 r. przez Lucjana Newelskiego, przedstawia jak gdyby praktyczną ilustrację serii artykułów ukazujących się w "Uranii" pt. Jak zbudować teleskop amatorski. W trzech wnękach umieszczono ok 40 zdjęć i rysunków dotyczących wykonania teleskopu w poszczególnych fazach (szlifowanie szkła, polerowanie, figuryzacja, badanie zwierciadła sferycznego a następnie paraboloidalnego metodą Foucaulta) jak również dorobek Sekcji. Zdjęcia i rysunki uzupełniają teksty informacyjne oraz liczne eksponaty: zwierciadła w różnych stanach obróbki, proszki do szlifowania i polerowania, fragmenty tubusów, gotowe zwierciadła w oprawach, teleskop Newtona o średnicy 150 mm i ogniskowej 900 mm (wykonany przez p. Wiesława Kłaputę), a także czynne stanowisko badania kształtu zwierciadeł metodą Foucaulta. Atrakcję stanowią również dwa czynne stanowiska szlifowania i polerowania zwierciadeł, na których cztery razy w tygodniu pokazywane są wszystkie czynności związane z wykonaniem optyki teleskopu.
Sekcja Obserwacyjna, której kierownikiem merytorycznym jest doc. dr hab. Maciej Bielicki, przedstawia wyniki różnych obserwacji prowadzonych przez obserwatorów Oddziału Warszawskiego PTMA. Najwięcej miejsca poświęcono zaćmieniom Słońca (w tym zestaw 25 zdjęć łącznego formatu 80 X 80 cm z zaćmienia w dniu 20. V. 1966 r.) oraz obserwacjom pozycyjnym; pokazano sposób wykonywania tych obserwacji mikrometrem pierścieniowym i krzyżowym, niezbędne pomoce naukowe (m. in. reprodukcje katalogu gwiazd), obliczone przy pomocy komputera pozycje planetoid Ceres, a także reprodukcję egzemplarza tzw. Cyrkularza IAU, zawierające wyniki obserwacji pozycyjnych komety Benneta z 1970 r. Dużo informacji (i ilustracji) dotyczy działów poświęconych obserwacjom Słońca (i plamom na jego powierzchni), meteorom, gwiazdom zmiennym, zakryciom planet i gwiazd przez Księżyc, kometom i obłokom srebrzystym.
Eksponatem cieszącym się największym zainteresowaniem jest, związany tematycznie z działem zakryć planet i gwiazd, przyrząd do sprawdzania osobowego obserwatora. Obserwując zapalanie i gaśnięcie "sztucznej gwiazdki" i naciskając w tych momentach przycisk, można od razu odczytać wynik (podawany z dokładnością 0s01). Sprawdzanie błędu osobowego ("refleksu") przez zwiedzających stało się bardzo "modne" — dziennie do kilkuset osób.
Przed pokazami szlifowania i polerowania zwierciadeł odbywa się pokaz przezroczy, wykonanych przez członków Oddziału Warszawskiego PTMA. Można zobaczyć zdjęcia z zaćmień Słońca i Księżyca, zbliżenia planet do siebie (Jowisz i Wenus — luty 1975), obłoki srebrzyste, dość dużo zdjęć gwiazd i znanych gwiazdozbiorów, a także zdjęcia obozu astronomicznego w Edwardowie (czerwiec 1976 r.), zorganizowanego przez PTMA.
Wystawę uzupełnia gablota "informacyjna" Towarzystwa: zawiera podstawowe wiadomości o Oddziełe Warszawskim PTMA, wydawnictwa PTMA — "Uranie" z roku 1923 i 1974 — broszury (m. in. "Amatorski teleskop zwierciadlany" A. Rybarskiego) oraz książki z biblioteki Oddziału, foldery i deklaracje członkowskie dla chętnych do wstąpienia do PTMA.
Autorami scenariusza i zdjęć są: Roman Fangor i Lucjan Newelski, autorami przezroczy — Roman Fangor, Arkadiusz Królikowski i Nikodem Wikliński. Konsultantem scenariusza był pracownik Muzeum Techniki Jerzy Kirilenko, któremu należą się słowa uznania i podziękowania za ogromną pracę włożoną podczas realizacji wystawy, a wykonywanej praktycznie w pojedynkę i często również nocami (nieraz w Muzeum do 5.30 rano). Większość wykonanych robót elektrycznych, malarskich, montażowych i niektóre stolarskie — to zasługa właśnie p. Jerzego Kirilenki.
Współpraca Muzeum Techniki NOT z PTMA, a w szczególności z Oddziałem Warszawskim, trwa od lat. W każdy czwartek o godz. 17.00 odbywają się pokazy w Planetarium Muzeum ze specjalnym programem dla członków PTMA (wstęp za okazaniem legitymacji).
L.Z.

Urania 11/1978, str. 345-346, VI Naukowa Sesja Astronomiczna poświęcona współczesnym zagadnieniom astronomicznym

W dniu 6 maja 1978 roku odbyła się w Pałacu Kultury Zagłębia zorganizowana przez Oddział Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii w Dąbrowie Górniczej — VI Naukowa Sesja Astronomiczna poświęcona współczesnym zagadnieniom astronomicznym. W Sesji wzięło udział ok. 80 osób, w tym Prezes ZG PTMA — Maciej Mazur i Sekretarz ZG PTMA inż. Stanisław Lubertowicz. W czasie Sesji zostało wygłoszonych 5'wykładów. a to: - Doc. dr hab. Andrzej Woszczyk z Instytutu Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wiceprezes ZG PTMA - "Współczesne obserwatoria astronomiczne i ich praca",
- Dr Władysław Naskręcki z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Poznańskiego — "Czarne dziury we Wszechświecie",
- Wacław Szymański — Przewodniczący Centralnej Sekcji Obserwatorów Słońca, Prezes Oddziału PTMA w Dąbrowie Górniczej - "Efekt Wilsona i przesunięcie plam słonecznych",
- Dr Stanisław Zięba z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie — "Galaktyki i kwazary",
- Mgr Marek Urbanik z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie — "Badanie struktury radioźródeł".
- Docent Woszczyk zwrócił uwagę, że astronom ma naturalne laboratorium- Kosmos, w którym nie zmienia — jak fizyk — warunków doświadczenia, lecz bada te, które zastał. Dzisiejszy astronom — to fizyk, matematyk — pracujący w laboratorium, nieraz nie mając bezpośredniego kontaktu z niebem. Dzisiaj żyjemy w okresie bardzo intensywnego rozwoju badań Kosmosu, nie tylko dokonywanych z Ziemi, lecz także z obserwatoriów orbitalnych. Dzisiaj — obserwacje są dokonywane w całej szerokości Spectrum. Są dokonywane w "oknie widzialnym" i "oknie niewidzialnym". Swój wykład uzupełnił kilkudziesięciu kolorowymi przezroczami obrazującymi współczesne teleskopy i radioteleskopy oraz obserwatoria astronomiczne na całym świecie.
- Dr Naskręcki — wychodząc od zjawiska kolapsu grawitacyjnego omówił naturę "czarnych dziur" stwierdzając, że fizycy już wcześniej przewidzieli ich istnienie. W ich pobliżu istnieje czasoprzestrzeń mogąca być opisana innymi wzorami niż przestrzeń Euklidesowa. Czas dla "czarnych dziur" zmienia kierunek swego upływu z + na —. Czy "czarne dziury" są w ogóle możliwe? Tak — w naszej Galaktyce stwierdzono ich istnienie w układach gwiazd podwójnych — zakłócają one bowiem ruch drugiego składnika i stąd wnioskujemy o ich istnieniu. "Czarna dziura" jest przeznaczeniem dla większości gwiazd.
- W. Szymański stwierdził, że obrót Słońca wokoło swej osi jest ciągle wartością przybliżoną. Następnie podał, że plamy po widocznej stronie Słońca poruszają się wolniej, po niewidocznej — szybciej. Wynik a to z praw obserwacji z Ziemi. Z Efektu Wilsona — różnych przezroczystości plam słonecznych można obliczyć grubość "warstwy przezroczystej" danej plamy na Słońcu. Tutaj jednak wkraczamy w dziedzinę heliofizyki.
- Dr Zięba podał historię odkryć kwazarów od Herschela. który odkrył mgławice, przez Hubble’a, który stwierdził, że w mgławicach można rozróżnić poszczególne gwiazdy, do czasów współczesnych. Wykład uzupełniły kolorowe przezrocza.
- Mgr Urbanik stwierdził, że większość radioźródeł nie jest optycznie zidentyfikowana z galaktykami. Następnie szeroko omówił strukturę radioźródeł i ich charakter.
Po każdym z wykładów rozwijała się interesująca dyskusja. Podsumowania Sesji dokonał Prezes Maciej Mazur.
W sumie — Sesja zorganizowana w nowym centrum przemysłowym Polski — w mieście w którym jest zbudowana największa inwestycja minionego pięciolecia — Huta „Katowice” — dobrze przysłużyła się sprawie popularyzacji wiedzy o Kosmosie — w bardzo dobrym wydaniu. Dyrekcji Pałacu Kultury Zagłębia, który imprezę przygarnął i sfinansował, należą się słowa gorącego podziękowania, a niestrudzonemu działaczowi — Panu Wacławowi Szymańskiemu — słowa najwyższego uznania.
Stanisław Lubertowicz