Kielce
Powstanie oddziału:
30 listopada 1951 r., następnie 15 września 1970 r. i reaktywacja 16 maja 2015 r.
Lokal: brak stałego lokalu Oddziału
Prezesi PTMA Kielce:
1951-1956 – Stanisław Zawiejski
1970-1972 – Andrzej Marek Letkowski
1972-1974 – W. Wasilewski
1974-1975 – Zbigniew Ziąber
1975-1983 – Andrzej Marek Letkowski
1983-1990 – Andrzej Cugowski
2015-teraz – Mikołaj Sabat
Sprzęt astronomiczny (również prywatny):
Uniwersał 270/1500 na montażu Dobsona, Celestron CPC 925 GPS XLT, Sky-Watcher 14” GoTo.
Kielce istniały w historii Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii od najwcześniejszych jego lat. W 1929 r. członkowie Towarzystwa pochodzący ze świętokrzyskiej metropolii stanowili czwartą najliczniejszą grupę, na równi z Wilnem i Chełmnem. Pierwsze wzmianki o istnieniu oddziału PTMA w Kielcach pojawiają się na łamach Uranii nr 1/1952. Zgodnie z zapisem w kronice PTMA, oddział kielecki powstał 30 listopada 1951 r. Miejscem pierwszego zebrania było Muzeum Narodowe w Pałacu Biskupów Krakowskich. Funkcję prezesa powierzono prof. Stanisławowi Zawiejskiemu, na sekretarza wybrano Jerzego Madeja, kustosza Świętokrzyskiego Muzeum, a na skarbnika Aleksandrę Dobrowolską – działaczkę społeczną i organizatorkę muzeów (m.in. Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku). Niewiele wiadomo jednak o działalności kieleckiego koła w tamtym czasie. W 1955 r. oddział liczył 13 osób, a już rok później przestał istnieć.
Nowy rozdział w dziejach PTMA na kielecczyźnie otwiera się 15 września 1970 r. Tego dnia w siedzibie Naczelnej Organizacji Technicznej przy ulicy Sienkiewicza w Kielcach odbyło się zebranie założycielskie kieleckiego oddziału Towarzystwa. Powstał on z inicjatywy redaktora Andrzeja Letkowskiego, po przeprowadzeniu kilkumiesięcznej akcji promocyjnej z publicznymi pokazami nieba i anonsami w lokalnej prasie i rozgłośni radiowej. Pierwsze od lat pokazy astronomiczne stanowiły swego rodzaju sensację i cieszyły się ogromną popularnością. Do największych z nich należał pokaz Księżyca przez teleskop, który na szczycie Karczówki przy klasztorze Ojców Pallotynów zgromadził kilkaset osób.
W zebraniu założycielskim uczestniczyło blisko sto osób w różnym wieku i z różnych środowisk. Obecni byli także przedstawiciele Zarządu Głównego PTMA w osobach: inżyniera Stanisława Lubertowicza – sekretarza Zarządu Głównego i przewodniczącego Głównej Komisji ds. Budowy Obserwatoriów i Planetariów oraz dyrektora biura ZG PTMA Tadeusza Grzesło. Prezesem oddziału wybrano Andrzeja Letkowskiego, a wiceprezesem dr Dariusza Kowalskiego, pracownika naukowego Ośrodka Atomistyki w Świerku. 5 października 1970 r. w nowym gmachu Wydziału Mechanicznego Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Kielcach (obecnie Politechnika Świętokrzyska) odbyła się wystawa „Astronomia-Astronautyka-Planetarium kieleckie” organizowana przez PTMA i Polskie Towarzystwo Astronautyczne. Dopełnieniem materiałów naukowych o budowie Wszechświata i lotach w przestrzeń kosmiczną była prezentacja projektu Ludowego Obserwatorium Astronomicznego i Planetarium projektu architekta Janusza Grychowskiego. Zgodnie z wizją twórcy, architektoniczna bryła miała komponować się z urozmaiconym, górzystym terenem, dlatego na miejsce jej realizacji wybrano Kielce, postulowane przez Stanisława Lubertowicza, od niedawna członka zarządu oddziału. Obiekt miał stanąć na Górze Szydłówkowskiej na wschodnich obrzeżach Kielc i stać się największym ośrodkiem zbudowanym w ramach ogólnopolskiego programu ludowych obserwatoriów. W realizację imponującej wizji aktywnie włączały się wojewódzkie struktury zarówno PTMA, jak i PTA. Niestety, pomimo początkowego optymizmu, projekt nie zyskał poparcia władz, a marzenia o dużym ośrodku astronomicznym dla regionu świętokrzyskiego istnieją do dziś. W 1971 r. z inicjatywy prezesa Andrzeja Letkowskiego planowano zorganizowanie wystawy słynnej skały księżycowej w Kielcach. Po uzyskaniu przychylnej decyzji Ambasady Amerykańskiej i ustaleniu miejsca wystawienniczego w siedzibie NOT, cenne eksponaty przyjechały do Kielc. Lokalne władze ostatecznie nie dopuściły do otwarcia wystawy. Prezesowi zarzucono działanie na rzecz propagandy amerykańskiej, czego finałem było przesłuchanie przez państwowe służby. Po zmianach w kierownictwie oddziału, 27 października 1974 r. za kadencji Zbigniewa Ziąbera w Kielcach odbył się pierwszy i jedyny do tej pory ogólnopolski zjazd prezesów oddziałów. W sprawozdaniach komisji wątek obserwatorium i planetarium dla Kielc nie był już podejmowany.
Do kolejnej zmiany na stanowisku prezesa doszło w 1975 r. Na ten urząd ponownie wybrano Andrzeja Letkowskiego, niedługo po blisko pięciomiesięcznym rejsie dookoła Afryki, jaki odbył na statku Zygmunt III Waza jako członek ekspedycji Kazimierza Kordylewskiego. W czasie rejsu pełnił funkcję korespondenta w prasie krakowskiej i ogólnopolskiej. Była to jedna z trzech wypraw, mających na celu zaobserwowanie pyłowych księżyców Ziemi. Również sam Kordylewski odwiedzał Kielce. W połowie lat siedemdziesiątych wraz z prezesem Letkowskim prowadzili prelekcje popularnonaukowe w kieleckich szkołach i ośrodkach kultury. Otrzymawszy zgodę profesora na dowolną liczbę wykładów, prezes zorganizował ich aż dziesięć w ciągu jednego dnia – pierwszy rozpoczynał się o godzinie 8 w szkole, a ostatni późnym wieczorem w Klubie Dziennikarza. Były one bogato ilustrowane filmami amerykańskimi, nie zważając na ówczesną sytuację polityczną w Polsce. W tamtym okresie w Kielcach prelekcje wygłaszał również profesor Konrad Rudnicki.
W 1980 r. członek kieleckiego oddziału, Dariusz Lis, został zwycięzcą XXIII Olimpiady Astronomicznej, uzyskując już rok wcześniej tytuł laureata. W późniejszych latach podjął karierę naukową, pracując w latach 1998-2015 na kalifornijskim Caltechu, przez 5 lat piastował także funkcję dyrektora obserwatorium Caltech Submillimeter Observatory, od czerwca 2014 jest profesorem fizyki na Uniwersytecie Piotra i Marii Curie w Paryżu oraz dyrektorem Laboratorium LERMA.
Po latach nieobecności oddział PTMA powrócił na ziemię kielecką dopiero w 2015 r., mimo, że jego reaktywacja już wcześniej była przedmiotem zainteresowania lokalnych miłośników astronomii. Zakończona powodzeniem akcja reaktywacyjna rozpoczęła się w marcu 2013 r. z inicjatywy 15-letniego wówczas Mikołaja Sabata (późniejszego koordynatora Sekcji Obserwatorów Komet). Kluczową rolę w odbudowie oddziału odegrał Eugeniusz Bednarczyk – emerytowany inżynier automatyk oraz budowniczy prywatnego obserwatorium w Baranie koło Mniowa, które stało się miejscem spotkań miłośników astronomii z całego regionu. Na obserwatorium składa się niewielki budynek z dwoma pomieszczeniami użytkowymi i umieszczoną powyżej kopułą o średnicy 10 stóp, sterowaną automatycznie. Całość własnoręcznie wykonał sam właściciel kilka lat po powrocie do kraju ze Stanów Zjednoczonych, gdzie przebywał na emigracji w latach 1982-2002. Poza cyklicznymi spotkaniami obserwacyjno-dyskusyjnymi w podkieleckim obserwatorium, formująca się grupa miłośników astronomii prowadziła także akcje popularyzatorskie, z których największa miała miejsce w czasie częściowego zaćmienia Słońca 20 marca 2015 r. W pokazie organizowanym na Placu Artystów w Kielcach wzięło udział blisko tysiąc osób. Niedługo później, 16 maja 2015 r. w obserwatorium w Baranie odbyło się zebranie założycielskie kieleckiego oddziału PTMA. Prezesem nowopowstałego oddziału wybrano Mikołaja Sabata, który stał się tym samym najmłodszym prezesem oddziału terenowego Towarzystwa; honorowy tytuł wiceprezesa otrzymał Eugeniusz Bednarczyk, natomiast sekretarzem został Andrzej Letkowski – wcześniejszy prezes i założyciel oddziału z 1970 r. Na główne kierunki działalności oddziału kieleckiego składają się nie tylko spotkania obserwacyjne i pokazy popularnonaukowe, ale również podejmowane inicjatywy społeczne. W 2016 r. zgłoszony przez PTMA Kielce projekt budowy Obserwatorium Astronomicznego i Planetarium w Kielcach otrzymał blisko 4 tys. głosów w kieleckim budżecie obywatelskim, jednak nie doczekał się realizacji. Oddział w obecnym stanie istnieje do dziś.
Autorzy: Andrzej Marek Letkowski, Mikołaj Sabat
