2007

Urania - Postępy Astronomii 2/2007, str. 75-76, 40-lecie Oddziału Lubelskiego PTMA, Wiesław Krajewski

Historia naszego Oddziału sięga roku 1963. Wtedy to zorganizowano sekcję astronomiczną przy Kole Naukowym Studentów Fizyki Uniwersytetu Marii Curie--Skłodowskiej. W początkowym okresie działalności pomocą służył doc. dr Kazimierz Kordylewski.

Jako datę powołania Oddziału PTMA w Lublinie należy przyjąć 24 stycznia 1967 r. W tym dniu odbyło się zebranie założycielskie. Zebraniu przewodniczył K. Kordylewski, który wcześniej wygłosił odczyt pt. „Materia okołoziemska". Wniosek o założenie Oddziału PTMA został przyjęty jednogłośnie. Pierwszym prezesem został Stanisław Hałas — wtedy student UMCS, dziś profesor. Wiceprezesem został wybrany magister, a obecnie profesor Longin Gładyszewski. W 1967 r. Oddział liczył 23 członków rzeczywistych i 8 kandydatów (uczniowie). Oddział w Lublinie objął swoim zasięgiem teren całego województwa, przejmując m.in. członków z Puław oraz istniejącego wcześniej, ale zlikwidowanego oddziału w Białej Podlaskiej. Po zała­twieniu wszystkich formalności praw­nych nasz Oddział został wpisany w dniu 27 maja do Ewidencji Stowarzyszeń i Związków przez Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Lublinie pod L. Rej. 161. W tym roku odbyły się cztery zebrania, podczas których wygłoszono dwa referaty oraz spotkanie z doc. Kazimierzem Kordylewskim. Na jednym z zebrań Zarządu omawiano m.in. sprawę budowy pawilonu ob­serwacyjnego w Ogrodzie Botanicznym. Prowadzono też pokazy nieba za pomocą 20-cm lunety. W 1967 r., z inicjatywy mieszkających w Puławach członków naszego Oddziału, Prezydium MRN podjęło decyzję o przeka­zaniu na cele stacji astronomicznej budynku byłej wieży ciśnień. Od tego czasu rozpoczęto działania związane z adaptacją wieży oraz powstaniem w Puławach samodzielnego Oddziału PTMA. Oddział ten, dzięki pracy bardzo aktywnej grupy tamtejszych miło­śników, powstał już w roku 1972, a obserwatorium otwarto w roku 1994.

Według stanu na dzień 30 czerwca 1968 r. Oddział liczył 29 członków z opłaconymi bieżąco składkami i 2 oso­by zalegające — razem 31 członków zwyczajnych. Działalność Oddziału w kolejnych latach była podobna i np. w roku 1971 odbyły się trzy odczyty wygłoszone m.in. przez prof. M. Subotowicza i doc. Jerzego Dobrzyckiego oraz 15 pokazów nieba. W latach 1970-1973 nasz Oddział włączył się czynnie do obchodów 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika m.in. poprzez prowadzenie licznych odczytów w różnych miastach regionu. W 1971 r. zorganizowano też dwudniowy Rajd Kopernikowski na Roztocze, połączony z prowadzeniem obserwacji słabych obiektów mgławicowych.

W roku 1974, staraniem Zarządu, została zbudowana na dachu wieżowca Instytutu Fizyki UMCS specjalna platforma przeznaczona do ustawiania instrumentów astronomicznych. W lutym 1975 uruchomiono tam małe obserwatorium, w którym wykorzystywano m.in. refraktor Zeiss 20 cm i reflektor 15 cm (własność TWP). W tym roku przeprowadzono pod kierunkiem L. Gładyszewskiego 25 pokazów nieba.

W roku 1975 zostały rozpoczęte systematyczne zebrania członków i sympatyków Oddziału. Od tego czasu odbywały się one raz w miesiącu (oprócz wakacji) w drugi piątek miesiąca. W październiku 1975 r. został zamontowany i uruchomiony radioteleskop własnej konstrukcji przeznaczony do celów dydaktycznych oraz popularyzatorskich. Odtąd obserwacje promieniowania radiowego Słońca prowadzi nieprzerwanie do dziś prof. L. Gładyszewski.

Według stanu na 30 czerwca 1976 r. Oddział liczy już 61 członków posiadających opłacone składki i 5 osób zalegających. W roku 1976 L. Gładyszewski przeprowadził 141 obserwacji powierzchni Słońca, wygłosił 3 odczyty, odbyło się 9 pokazów nieba.

Przez cały ten czas od powstania Oddziału prezesem był Stanisław Hałas, a wiceprezesem Longin Gładyszewski. W 1983 r. nastąpiła zmiana prezesa. Został nim Longin Gładyszewski, który funkcję tę sprawował do 10 marca 1989 r. Wtedy prezesem został Zbigniew Rzepka, wiceprezesem Mieczysław L. Paradowski, a profesorowie S. Hałas i L. Gładyszewski byli członkami Zarządu Oddziału. W kadencji 1989-1992 Zbigniew Rzepka pełnił funkcję członka Zarządu Głównego PTMA.

We wrześniu 1991 r. Oddział otrzymał od Zarządu Głównego teleskop MIZAR (prod. ros.) typu Newton f = 80 cm, Φ = 11 cm. Jest on nadal wykorzystywany w obserwacjach przez członków Oddziału.

W styczniu 1999 r. została uruchomiona strona internetowa Oddziału. Jej głównym twórcą był Marcin Jarski. Strona ta funkcjonowała do połowy 2003 r. Nieco wcześniej, w roku 2002, Adam Kisielewicz opracował nową stronę internetową która definitywnie zastąpiła starą w maju 2003 r. Na stronie tej — www.ptma-lublin.astronomia.pl — systematycznie są zamieszczane informacje o bieżącej działalności, zebraniach, obserwacjach, historii Oddziału.

Na walnym zebraniu sprawozdawczo-wyborczym 9 maja 2003 r. nastąpiła zmiana prezesa. Na stanowisko to wybrano Wiesława Krajewskiego, wiceprezesem został Adam Kisielewicz, sekretarzem Jerzy Marcinek, skarbnikiem Dariusz Tober, a członkami zarządu Marcin Jarski i Karol Pankowski. Ten Zarząd funkcjonuje do dziś, chociaż niektórzy jego członkowie zmienili już miejsce zamieszkania.

Na XXXVIII Walnym Zjeździe Delegatów PTMA w Puławach w listopadzie 2003 r. prezes Wiesław Krajewski został wybrany członkiem Głównej Komisji Rewizyjnej.

W maju 2004 r. po raz pierwszy odbyły się dwa zebrania naszego Oddziału w ciągu jednego miesiąca. Od października wprowadzono nowy harmonogram spotkań. Odtąd odbywają się one dwa razy w miesiącu — zebranie główne w drugi piątek miesiąca oraz dodatkowe — dwa tygodnie później. Nie mamy swojej własnej siedziby, ale przez cały czas korzystamy z gościnności Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie, który udostępnia nam salę wykładową. Na zebrania zapraszamy wszystkich zainteresowanych, również osoby niezrzeszone w PTMA.

Innymi formami naszej działalności stały się wspólne wyjazdy obserwacyjne za miasto, wycieczki do ośrodków związanych z astronomią oraz letnie obozy obserwacyjno-szkoleniowe. Od czerwca 2006 r. Oddział wydaje na swoje potrzeby bezpłatny kwartalny biuletyn informacyjny „Gwiazdozbiór". Zamieszczane są w nim artykuły na aktualne tematy związane z astronomią kalendarzyk, sprawozdania w wyjazdów, wspólnych obserwacji i innych oddziałowych wydarzeń.

Członkowie Oddziału od wielu lat publikują wyniki swoich obserwacji, zdjęcia oraz prace teoretyczne w różnych czasopismach, m.in. w „Uranii", (obecnie „Uranii-Postępach Astronomii"), „The Astronomical Reports", „Materiałach SOPiZ", „Komeciarzu", „Vademecum Miłośnika Astronomii", a także w Internecie. Mamy swoich przedstawicieli w Sekcji Obserwacji Pozycji i Zakryć oraz Sekcji Obserwatorów Komet PTMA.

Kilku wyróżniających się członków naszego Oddziału zostało uhonorowanych dyplomami i odznakami PTMA: Prof. Longin Gładyszewski otrzymał Medal Mikołaja Kopernika za popularyzację wiedzy astronomicznej w 1976 r., Srebrną Odznakę Honorową PTMA w 1983 r. oraz złotą odznakę w 1986 r., prof. Stanisław Hałas jest posiadaczem srebrnej odznaki, Zbigniew Rzepka otrzymał w 1978 r. dyplom, w 1979 r. srebrną odznakę, a w roku 1989 złotą odznakę PTMA, Mieczysław L. Paradowski otrzymał w 1989 r. srebrną odznakę, w 1992 r. dyplom, a w 1997 r. Złotą Odznakę Honorową PTMA. W 1992 r. Leszek i Jerzy Marcinkowie otrzymali dyplomy, a w 1997 r. obaj srebrne odznaki PTMA. Dyplomy otrzymali także Marcin Jarski i Karol Pankowski.

W roku bieżącym nasz Oddział obchodzi 40-lecie swojej nieprzerwanej działalności. Nie jesteśmy dużym oddziałem. Obecnie skupia on około 80 miłośników z okolic Lublina, Włodawy, Chełma, Zamościa i in. I choć w zebraniach uczestniczy systematycznie zaledwie po kilkanaście osób, stanowimy zgrany zespół, dla którego poznawanie tajemnic nieba stanowi prawdziwą przyjemność. Na podstawie materiałów archiwalnych oraz wspomnień członków Oddziału opracował Wiesław Krajewski.

Urania - Postępy Astronomii 3/2007, str. 122-123, XXXV-lecie Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego w Grudziądzu, Małgorzata Sróbka-Kubiak, Sebastian Soberski

Data finału XXIII Ogólnopolskiego Młodzieżowego Seminarium Astronomicznego im. prof. Roberta Głębockiego zbiegła się w czasie z obchodami XXXV-lecia Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego w Grudziądzu. W sobotę 24 marca 2007 r. po ogłoszeniu wyników rywalizacji młodych astronomów z całej Polski odbyło się jubileuszowe spotkanie. Udział w nim wzięli pracownicy związani z placówką zaproszeni goście z krajowych planetariów oraz dawni i obecni członkowie Międzyszkolnego Koła Astronomicznego.

Trochę historii...

Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika w Grudziądzu działa już od 35 lat. W momencie otwarcia oficjalna nazwa placówki brzmiała: Ludowe Obserwatorium Astronomiczne i Planetarium (LOAiP). W momencie powołania w 1964 r. Głównej Komisji Budowy LOAiP, uchwałą Walnego Zjazdu Delegatów Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii w Krakowie, istniało wówczas w Polsce tylko jedno duże Planetarium Śląskie w Chorzowie. Dzięki zbliżającej się okrągłej rocznicy 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika, padło hasło: „Co najmniej 5 planetariów i obserwatoriów astronomicznych na 500-lecie". Kopernik kojarzył się wówczas Polakom przede wszystkim jako astronom, również jako lekarz czy prawnik. Mniej lub wcale jako ekonomista, a o pobycie Mikołaja Kopernika w Grudziądzu nie mówiło się w ogóle. Komisja Budowy LOAiP nie brała więc pod uwagę Grudziądza, w którym nie było przecież nawet Oddziału PTMA. W 1968 r. powstaje w Grudziądzu Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii (na początku jako Sekcja Oddziału Toruńskiego, później samodzielny Oddział) z inicjatywy miłośnika astronomii Jerzego Szwarca. Towarzystwo to rozpoczyna działalność astronomiczną organizuje pierwsze w tym mieście Dni Astronomii, mające na celu popularyzację sylwetki i działalności Mikołaja Kopernika. W tym samym roku Grudziądz zostaje miastem kopernikowskim: decyzją Rady Kultury i Sztuki włączony zostaje do Szlaku Kopernikowskiego, dołącza do takich miast, jak: Toruń, Frombork, Kraków, Olsztyn i Lidzbark Warmiński. W styczniu 1971 r. zapada decyzja budowy LOAiP na gmachu grudziądzkiego Technikum Chemicznego i Elektrycznego. Budowa trwała tylko 7 miesięcy. Oddanie LOAiP do użytku nastąpiło w marcu 1972 r.

Wszelkie inne stworzenie patrzy w dół na ziemię, ale człowiekowi dano twarz, aby mógł zwrócić oczy ku gwiazdom i wzrok ku niebu (Owidiusz)

Filarem grudziądz­kiego Planetarium i Ob­serwatorium Astronomicznego była i jest pani Małgorzata Śróbka-Kubiak, która jako kierownik jednostki pracowała tam w latach 1972-2005. Obecnie od 2 lat kierow­nikiem PiO jest dr Bartosz Dąbrowski.

Od 1972 r., w ciągu 35 lat działalności polegającej na popularyzowaniu astronomii, grudziądzkie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne odwiedziło ponad 250 tys. osób, co jest liczbą zaiste imponującą biorąc pod uwagę fakt, że jednorazowo w czasie seansu pod kopułą mieści się 36 osób. Dzięki działalności Międzyszkolnego Koła Astronomicznego setki młodych ludzi mogło lepiej poznać otaczający ich Wszechświat. Część z nich została zawodowymi astronomami. Grudziądzkie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne jest też organizatorem Ogólnopolskiego Młodzieżowego Seminarium Astronomicznego (OMSA) im. prof. Roberta Głębockiego. W 2007 r. odbył się już dwudziesty trzeci finał tego konkursu. W ciągu 23 lat w ogólnopolskim konkursie wzięły udział łącznie tysiące uczestników.

Podczas jubileuszowego spotkania panowała rodzinna atmosfera. W jego trakcie spotkali się między innymi byli i obecni uczestnicy Międzyszkolnego Koła Astronomicznego działającego przy grudziądzkim Planetarium i Obserwatorium Astronomicznym. Była to świetna okazja do wymiany doświadczeń oraz możliwość porównania, jak młodzież zdobywała wiedzę astronomiczną kiedyś, a jak dzieje się to obecnie w erze komputerów. Ponadto w trakcie części oficjalnej spotkania na ręce pani Małgorzaty Śróbki-Kubiak i Bartosza Dąbrowskiego zostały złożone pamiątkowe upominki i gratulacje od przedstawicieli zaprzyjaźnionych polskich planetariów.

W naszym planetarium tradycją jest zapisywanie w Księdze Zasłużonych dla Planetarium zasług osób, które w znaczący sposób przyczyniły się do rozwoju tej placówki, tworzyły historię tego miejsca. Taka rocznica jest świetną okazją do spojrzenia w przeszłość z 35-letniej perspektywy na zdarzenia, które minęły i ludzi, których się spotkało. Wpisem do Księgi Zasłużonych dla Planetarium uhonorowani zostali z okazji tego jubileuszu: prof. Andrzej Woszczyk, pan Czesław Szachnitowski, mgr Andrzej Wiśniewski, mgr Ewa Czarnecka, mgr Czesław Stawikowski i mgr Mirosława Wojtaszewska.

I jak to zwykle przy takich okazjach bywa, były życzenia i kwiaty. A na zakończenie imponujący tort jubileuszowy. No i chwila refleksji i zadumy pod kopułą planetarium ze slajdami z przeszłości i cudowną muzyką Kitaro.

Małgorzata Sróbka-Kubiak
Sebastian Soberski