1949b

Urania 1-3/1949, str. 38-41, Kronika P.T.M.A.

W roczniku XIX, str. 72-4 i 117 podaliśmy kilka wiadomości o Towarzystwie. Kronikę tę kontynuujemy.
Zebranie delegatów
odbyło się w dniu 29 stycznia 1949 r. w Pracowniach Obserwatorium Astronomicznego Uniw. Warsz. w Krakowie przy ul. św. Tomasza 30, przy udziale 21 delegatów reprezentujących 7 oddziałów. Prezes, dr J. Gadomski, złożył sprawozdanie Zarządu głównego za rok 1948 z działalności Towarzystwa, które po roku powojennego istnienia może się poszczycić założeniem 7 oddziałów w różnych miastach Polski z ogólną ilością członków około 400. Zarówno pod względem ilości oddziałów, jak i liczby członków, Towarzystwo przekroczyło stan w najlepszych okresach swej przedwojennej działalności. Jako jeden z punktów porządku dziennego dr S. Piotrowski wygłosił pogadankę pt.: "O fotometrii fotoelektrycznej", opartą na swych świeżo odbytych rocznych - studiach w Harvard College Observatory w Cambridge (U. S. A.) oraz na doświadczeniach uzyskanych w Obserwatorium Krakowskim.
Działalność Zarządu głównego w roku sprawozdawczym koncentrowała się przede wszystkim w zakładaniu nowych oddziałów, wydawaniu kwartalnika "Urania", zachęcaniu członków do obserwacyj nieba oraz zaopatrzeniu ich w książki, mapy i atlasy nieba. Kontynuowano wydawanie "Komunikatów" o aktualnych zjawiskach astronomicznych redagowanych przez dra J. Pagaczewskiego i M. Mazura. Komunikatów tych rozesłano członkom w okresie sprawozdawczym 12. W dniach 4-5.X. 1948 r .- zorganizowano po pokonaniu znacznych trudności, udaną wycieczkę 20 członków autokarem do Czechosłowacji dla zwiedzenia wysokogórskiego obserwatorium w Tatrach nad Skalnate Pleso oraz obserwatorium meteorologicznego na szczycie. Łomnicy (p. "Urania". XIX, str. 78).
Główna Komisja naukowa przyznała pierwszą nagrodę w konkursie obserwatorów (p. "Urania" XIX, str. 78) członkowi Oddziału Warszawskiego K. Serkowskiemu za pracę obserwacyjną nad zmianą blasku gwiazd: U Cygni, RT Cygni i R Cassiopeiae. Nagrodę w postaci lornetki pryzmatycznej "Binoctar" Zeissa 7X 50 wręczono na Zebraniu delegatów do rąk prezesa Oddziału Warszawskiego.
Sprawozdanie skarbnika Zarządu głównego (dra L. Orkisza) wykazało obrót 163 288 zł, redaktora zaś "Uranii" - 352 947 zł.
Zebranie delegatów nadało jednogłośnie godność członków założycieli następującym członkom: inż. S. Kalińskiemu, dr. J. Mergentalerowi, dr. J. Gadomskiemu i prof. E. Stenzowi oraz godność członków honorowych: prof. F. Kępińskiemu, prof. E. Rybce, prof. E. Stenzowi i dr. J. Gadomskiemu.
Nowy Zarząd główny został wybrany w następującym składzie: prezes:
inż. W. Kucharski; członkowie: A. Barbacki, dr J. Gadomski, dr K. Kordylewski, M. Mazur, inż. H. Niemirski, dr L. Orkisz, dr J. Pagaczcwski, A. Piaskowski, dr J. Strzemieński.
Delegaci poszczególnych oddziałów złożyli ustnie sprawozdania z działalności w roku ubiegłym. Podajemy je po uzupełnieniu świeżymi danymi w skrócie w chronologicznej kolejności powstawania oddziałów. Zarządy tymczasowe skończyły swą kadencję, na ich miejsce zgodnie ze statutem miejscowe walne zebrania wybrały nowe zarządy.
1.) Oddział Warszawski. Del. A. Lisicki zreferował trudności lokalowe i komunikacyjne w Warszawie, które nie pozwalają rozwinąć pełnej działalności. Wygłoszono 2 odczyty popularne ("Urania", XIX, str. 73), z których drugi, dra W. Zonna, pt.: "O koronie słonecznej" odbył się na walnym Zebraniu w dniu 20 grudnia 1948 r. w Szkole Głównej w Uniwersytecie Warszawskim. Oddział wszczął regularne informowanie prasy stołecznej o bieżących zjawiskach astronomicznych (A. Lisicki). Prezes K. Dembowski zorganizował na letnim obozie Polskiego Związku żeglarskiego 12 odczytów obejmujących podstawy astronomii oraz pokazy nieba. Nowy Zarząd ukonstytuował się w składzie następującym: prezes: prof. E. Stenz; członkowie Zarządu: K. Dembowski, W. Doleżal, J. Leśniewski, A. Lisicki, inż. W. Szpunar, inż. S. Wolski, dr W. Zonn. 2) Oddział Krakowski jest najliczniejszym i najruchliwszym. Liczy 170 członków, tj. prawie połowę ogólnej liczby członków Towarzystwa. Sprawozdanie za rok ubiegły złożył prezes dr L. Orkisz. Urządzono dwa pokazy nieba w Obserwatorium Astronom. Uniw. Jagiell., ponadto pokaz zrekonstruowanych narzędzi Kopernika w Muzeum Narodowym oraz dwukrotnie imprezę pt.: "Plamy na Słońcu" na Stacji Astronom. Uniw. Warsz. w Przegorzałach, połączoną z odczytem dra K. Kordylewskiego, pokazem plam przez lunety oraz z wystawą pamiątek po śp. A. Wilk u. Mimo złej pogody frekwencja osiągnęła 140 osób. Jesienią Oddział zorganizował wycieczkę koleją do Jędrzejowa dla zwiedzenia obserwatorium drów F. i T. Przypkowskich i bogatego muzeum zegarów słonecznych. Oddział przejął na siebie zorganizowanie wycieczki autokarem do czechosłowackiego obserwatorium nad Skalnah' Pleso.
Jesienią A. Piaskowski wygłosił dla członków odczyt pt.: "Oko jako narzędzie astronomiczne". Utworzono Koło młodzieżowe przy VIII Państw. gimn. w Krakowie pod kierunkiem prof. W. Harbackiego oraz zorganizowano takież Koło przy Oddziale. - Dzięki subwencji Wojewody Krakowskiego oraz ofiarności członków zakupiono i zaopatrzono w statyw lunetę paralaktyczną Zeissa o średnicy 80 mm oraz nabyto lornetę Somet'a. Obrót kasowy wyniósł 251 274 złotych. Biblioteka Oddziału liczyła 82 numerów inwentarzowych, liczba wypożyczeń 169. Na walnym Zebraniu w dniu 24. I. 1949 r. wybrano następujący Zarząd: prezes: dr L. Orkisz; członkowie Zarządu: E. Dobrowolski, W. Horbacki, dr K. Kordylewski, dr S. Piotrowski, mgr R. Szafrańców na oraz mgr K. Szulcówna. Na zebraniu tym dr S. Piotrowski wygłosił odczyt pt.: "Wewnętrzna budowa gwiazd".
3) Oddział w Nowym Sączu liczy tylko 14 członków, wykazuje jednak dużą ruchliwość. Według sprawozdania del. A. Barbackiego odbyły się tam następujące odczyty: 18.IX. 1948, A. Barbacki, "Elementy astronomii", 16.X. 1948, J. Freisler, "Podróż po niebie", 8.I. 1949, B. Romański, "Co daje nam astronomia". Dnia 11.XII 1948 - odbyło się walne Zebranie. Prezesem został nadal prof. A. Barbacki.
4) Oddział Myślenicki liczy 28 członków. Delegat mgr T. Kalinowski złożył następujące sprawozdanie : posiedzeń Zarządu odbyto 5, odczytów urządzono 7, pokazów nieba odbyło się 23. Oddział liczy ponadto 61 osób miejscowego Koła Młodzieży. Oddział posiada bibliotekę złożoną z 22 książek często wypożyczanych i pilnie studiowanych przez członków. Na walnym Zebraniu wybrano Zarząd w następującym składzie: prezes: mgr T. Kalinowski; członkowie Zarządu: W. Gawron, F. Gędłek, S. Jankiewicz.
5) Oddział YMCA - Łódź liczy 18 członków. Według nadesłanego sprawozdania zorganizowano następujące zebrania : 7.X. 1948 r. z odczytem pt.: "Poezja nieba", 18. X. 1948 - pokaz nieba przez lunety, 18.XI. 1948 pt.: "Z Żuławskim na srebrnym globie", 24.XI. 1948, inż. H. Niemirski, "Paralaksa Księżyca". Co tydzień odbywano ponadto zebrania dyskusyjne. Oddział przystępuje do budowy na gmachu YMCA kopuły astronomicznej i zmontowania lunety o średnicy 15 cm.
6) Oddział Wrocławski został założony 19 czerwca 1948 r. Z końcem tego roku liczył 25 członków. Odbyto l nadzwyczajne walne Zebranie (z odczytem dra A. Opolskiego pt. "Kongres Unii Astronomicznej w Zurichu"), jedno zwyczajne walne Zebranie, dwa zebrania referatowe z odczytami J. Mergentalera pt. "Amatorskie obserwatoria i obserwacje astronomiczne" i P . Rybki: "Meteory i ich obserwacje", dwa pokazy nieba (Słońce, Księżyc i Jowisz). Zarząd odbył 6 zebrań. Zorganizowano bibliotekę. Oprowadzano po Obserwatorium Uniwersyteckim kilka wycieczek osób z poza Towarzystwa. Obecnie oddział liczy 28 członków. Zarząd ukonstytuował się jak następuje: prezes: dr J. Mergentaler, zast. prezesa: inż. L. Weber, członkowie Zarządu : P. Rybka, J. Krawiecka, J. Paciorkówna, H. Barylanka. Zorganizowano 4 zebrania referatowe. Obecnie przystępuje się do zorganizowania Koła Młodzieży. Są starania czynione o uruchomienie planetarium.
7) Oddział Śląsko-Dąbrowski, najmłodszy z oddziałów, odbył w dniu 16.I. 1949 w Gliwicach, w gmachu Politechniki, w obecności 16 osób zebranie organizacyjne, które zagaił delegat Zarządu głównego dr J. Pagaczcwski, wygłaszając odczyt pt.: "O miłośnictwie' astronomii i o obecnym stanic popularyzacji tej wiedzy w Polsce". Do Zarządu zostali wybrani: prezes: inż. T. Adamski, oraz członkowie: S. Baranowski, J. Fabrowski, inż. R. Janiczek, S. Jondro. T. Kasza i H. Woźnica. Oddział liczy 21 członków.
W najbliższej przyszłości projektowane jest wskrzeszenie oddziałów w Poznaniu i Częstochowie. Poza wymienionymi 7 oddziałami, PTMA liczy 51 członków niezrzeszonych, rozsianych po całej Polsce.

Urania 4-6/1949, str. 89, Kronika P.T.M.A. - Wskrzeszenie Oddziału P. T. M. A. w Częstochowie

W dniu 6 maja 1949 r. odbyło się zebranie organizacyjne oddziału P. T. M. A. w Częstochowie. Delegatem Zarządu .głównego był prof. H. Niemirski, wicedyrektor Polskiej YMCA w Łodzi. Ukonstytuowany Zarząd Oddziału przedstawia się następująco: prezes - prof. T. Sejfried, wiceprezes i kierownik kom. naukowej: prof. Z. Przesłański, sekretarz: inż. E. Kotliński, skarbnik: prof. dr J. Jaźwiński, bibliotekarz: R. Sulatycki.
Oddział liczy na razie 15 członków. Adres Oddziału: Częstochowa, Al. N. Marii Panny 51, tel. 12-06.
Oddział częstochowski posiada do swej dyspozycji popularne obserwatorium astronomiczne wyposażone w ekwatoriał (11 cm) ustawiony w kopule, położonej w parku miejskim, oraz pokaźną biblioteczkę popularnych książek astronomicznych, pozostałą z czasów przedwojennych.
Prócz Oddziału P. T. M. A. powstaje w Częstochowie Koło Młodzieżowe Miłośników Astronomii, organizowane przez Polską YMCA.

Urania 4-6/1949, str. 89-90, Kronika P.T.M.A. - Pokaz wahadła Foucault'a

Kiedy w roku ubiegłym rzucono myśl urządzenia publicznego pokazu wahadła Foucault'a w Krakowie, przyjęto ją niemal jednogłośnie. Jedynie o sposobie przeprowadzenia i o ewentualnych wynikach odzywały się różne głosy: bardzo optymistyczne i na odwrót - skrajnie sceptyczne.
Wreszcie po pokonaniu szeregu trudności, przede wszystkim natury technicznej, wahadło uruchomiono.
Był to dzień 7 czerwca br. W kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie, udostępnionym przez Kurię Arcybiskupią dla tego doświadczenia , przepalono - dawno wypraktykowanym zwyczajem - nić wiążącą wahadło, i... popłynęło ono po wyznaczonym, czarnym, siedemnasto-metrowym torze. 46 1/2 - metrowej długości wahadło zawieszone jest w latarni u stropu kopuły. Niespełna pięcio-kilogramowa metalowa kula waha się majestatycznie na stalowej strunie, znacząc wkręconą u spodu kolcem wskazówką drogę, jaką przebywa ponad podłożonym kolorowym wykresem. Po trzydziestu minutach, które wypełnia treściwa, krótka prelekcja - wahadło odchyla się już o prawic sześć stopni. Jest to tak dużo i tak bardzo rzuca się w oczy, że zaciekawiona publiczność zostaje tym zaskoczona.
Publiczność jest liczna i najrozmaitsza: od zbiorowych wycieczek szkolnych i to najmłodszych - poprzez grupy harcerzy oraz zwiedzających Kraków turystów, aż do uczonych profesorów.
I mimo, że efekt kasowy nic przyniósł spodziewanego wyniku - bo wstępy są minimalne - to jednak impreza sama spełnia swe zadanie w zupełności. Popularyzacja wiedzy, wzbudzanie zainteresowania astronomią i - wyjście PTMA na "arenę publiczną" - są najlepszą nagrodą i owocem jaki zbiera Oddział Krakowski PTMA.
M. M.

Urania 7-9/1949, str. 141-142, Obserwacja częściowego zaćmienia Słońca w Łodzi w dniu 28.IV.1949

Zdjęcie Słońca w czasie zaćmienia częściowego w dniu 28 kwietnia 1949 r. Ekspozycja 1/100 sek. Fot.: Wł. Kowalczyk, członek Łódzkiego Oddziału P. T. M. A.

Pomimo, że niebo całkowicie pokrywały chmury, 6 obserwatorów Łódzkiego Oddziału P. T. M. A. (prof. Henryk Niemirski, Tadeusz Czekański, Władysław Kowalczyk, Zdzisław Kozanowski, Wacława Mokrycka i Witold Jeger) zebrało się na tarasie gmachu YMCA przy narzędziach. Wbrew przewidywaniom, około 9h 19m czasu śred.-europ., chmury poczęły się rozrzedzać, co umożliwiło ujrzenie zaćmionej już tarczy Słońca. Udało się wykonać dwa zdjęcia fotograficzne: pierwsze o 9h 21m 31s, drugie o 9h 25m 48s. Zdjęcia wykonał prof. Władysław Kowalczyk przy pomocy kamery z obiektywem o ogniskowej 50 cm "Telexenar F.". Oba zdjęcia eksponowano 1/100 sek. na kliszach ortochromatycznych "Omega" z użyciem trzech filtrów: 1 żółtego i dwóch pomarańczowych.
(Na podstawie nadesłanego sprawozdania). Red.