1970

Urania 1/1970, str. 22-23, Kronika PTMA - Ludowe obserwatorium astronomiczne i planetarium w Kielcach

Absolwent Politechniki Gliwickiej — architekt Janusz Grychowski, otrzymał niecodzienny temat pracy magisterskiej — projekt ludowego obserwatorium astronomicznego i planetarium. Unikalność tematu jak i pragnienie prawidłowego wywiązania się z zadania, skłoniły go do zwrócenia się o konsultację do najbardziej w tym zakresie kompetentnego czynnika, jakim jest Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii, a w szczególności działająca przy Zarządzie Głównym Komisja d/s Budowy Ludowych Obserwatoriów Astronomicznych i Planetariów. Stąd też jego kontakty z Prezesem Zarządu Głównego — doc. dr Józefem Sałabunem i Przewodniczącym w/w Komisji — inż. Stanisławem Lubertowiczem.
Architekt Grychowski w kwietniowe popołudnie 1969 roku roztoczył przed Przewodniczącym Komisji LOAiP wspaniałą wizję obiektu mieszczącego w sobie planetarium, obserwatoria, pomieszczenia dydaktyczne, naukowe, socjalne, rekreacyjne, o niecodziennej bryle, koniecznie w terenie górzystym — no i w dużym mieście. Ponieważ żadne z 10 proponowanych LOAiP w Polsce, nie odpowiadało wizji twórczej architekta — inż. Lubertowicz zaproponował zlokalizowanie obiektu w Kielcach, mieście liczącym 125.000 ludności, o terenie górzystym, mieście tradycji wolnościowych i patriotycznych, mieście Braci Śniadeckich, Staszica i Żeromskiego. Od razu też ustalono lokalizację do zaproponowania Władzom terenowym — wzgórze 327 n.p.m. w paśmie Szydłówka w północno-wschodnim sektorze miasta, w pobliżu ośrodków dydaktycznych i socjalnych wyższych uczelni.
Na terenie Kielc nie istnieje dotychczas oddział Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii, dlatego jako inwestora i inicjatora prac związanych z budową LOAiP — wybrano Wojewódzki Oddział Polskiego Towarzystwa Astronautycznego w Kielcach, spełniającego rolę popularyzatora wiedzy o Wszechświecie na tym terenie. Równocześnie znaleziono gorliwych propagatorów tej idei w osobach Przewodniczącego Oddziału: mgra inż. Czareńskiego (równocześnie czynnego członka PTMA), V. Przewodniczącego mgra inż. Lebiedowicza i Czł. Zarz. mgra Dziopy.
W dniu 10 maja odbyto wizję lokalną na wzgórzu 327 w Kielcach. Widoczna prosto na wschód kopa Łysicy — (611 m n.p.m.), prosto na zachód wieże kościoła w Piekoszowie, na północ — dominacje w lasach żagańskich i wolny horyzont na południu — ze wspaniałą panoramą miasta w dolinie wykluczyły dalszą dyskusję na temat lokalizacji i sprawa została pod tym względem przesądzona.
W sześć tygodni potem, 2 lipca tego roku wykonany bezinteresownie projekt koncepcyjny Ludowego Obserwatorium Astronomicznego i Planetarium w Kielcach — przez arch. Janusza Grychowskiego został przekazany Zarządowi Oddziału PTA w Kielcach, a już w dniu 7 lipca był przedmiotem rzeczowej dyskusji na konferencji z udziałem: Przewodniczącego Prezydium MRN w Kielcach — Ob. Szmajdela, jego zastępcy Ob. Mraki, Sekretarza Propagandy KM PZPR tow. Jagielskiego, Przewodniczącego Komisji d/s LOAiP inż. Lubertowicza oraz Zarządu Oddziału Polskiego Towarzystwa Astronautycznego w Kielcach — w osobach mgra inż. Czareńskiego i mgr inż. Lebiedowicza. Władze miejskie pozytywnie ustosunkowały się do inicjatywy. Stanęło na tym, że PTMA — stara się o aparaturę planetaryjną, PTA — o dokumentację techniczną, zaś miasto — o fundusze i realizację budowy.
Będzie to jeden z atrakcyjnych punktów turystycznych w mieście, które jest stolicą dużego i bardzo atrakcyjnego regionu weekendowego. Będzie też służył celom dydaktycznym ludości — a zwłaszcza młodzieży — województw: kieleckiego, łódzkiego i lubelskiego, a więc skromnie biorąc około 20% ludności Polski.
Duża ilość, pracy wykonana w krótkim czasie (5 miesięcy od zrodzenia się inicjatywy) gwarantuje dalszy sprawny postęp budowy.
Stanisław Lubertowicz

Urania 6/1970, str. 180-183, Kronika PTMA - Działalność Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii w 1969 roku

Działalność organizacyjna
W okresie sprawozdawczym Zarząd Główny PTMA odbył 5 statutowych zebrań (plenarnych i prezydium) oraz 30 narad roboczych Prezydium ZG z kierownictwem Biura ZG. W zebraniach plenarnych uczestniczyli także Członkowie Głównej Komisji Rewizyjnej PTMA, Głównej Rady Naukowej PTMA i Głównej Komisji d/s LOAiP. Tematem zebrań i narad władz centralnych Towarzystwa były ogólnie następujące sprawy:
- działalności organizacyjnej i merytorycznej Zarządu Głównego, komisji i oddziałów terenowych,
- form i metod upowszechniania wiedzy astronomicznej w społeczeństwie, działalności obserwacyjnej członków, instruktażu i szkolenia oraz pracy stałych Stacji Astronomicznych PTMA,
- działalności wydawniczej i kolportażowej wydawnictw Towarzystwa,
- pracy z młodzieżą w Szkolnych i Międzyszkolnych Kołach Astronomicznych i Domach Kultury,
- przygotowań do obchodów 500 rocznicy urodzin M. Kopernika,
- akcji budowy Ludowych Obserwatoriów Astronomicznych i Planetariów,
- współpracy z władzami terenowymi, w tym szczególnie z resortem oświaty i kultury oraz pokrewnymi instytucjami i organizacjami społecznymi.

Do pierwszoplanowych zadań zrealizowanych w okresie sprawozdawczym zaliczyć należy w szczególności:
- współpracę z Frontem Jedności Narodu i Związkiem Harcerstwa Polskiego w zakresie ogólnopolskiej akcji "Operacja 1001-Frombork-Toruń-Kraków", w tym centralne uroczystości organizowane wspólnie w lutym 1969 r. w Toruniu i w Krakowie,
- kontynuowanie długofalowej akcji budowy Ludowych Obserwatoriów i Planetariów na 500-lecie urodzin Mikołaja Kopernika,
- współudział Towarzystwa w powołaniu Międzynarodowej Unii Miłośników Astronomii, w kwietniu 1969 r. w Bolonii (Włochy),
- organizowanie i prowadzenie kursów szkoleniowych dla członków i akcji popularyzatorskiej w różnych formach na terenie kraju,
- współpracę z Obserwatorium Astronomicznym i Planetarium w Chorzowie, m. in. w zakresie przygotowania materiałów ilustrujących amatorski ruch astronomiczny, stanowiących dział wystawy osiągnięć polskiej myśli astronomicznej w okresie XXV-lecia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

W dniu 25 maja 1969 r. odbył się w Częstochowie doroczny zjazd prezesów Oddziałów PTMA, na którym poza aktualnymi danymi akcji LOAiP ustalono wytyczne do dalszej pracy Oddziałów terenowych. Na koniec grudnia 1969 r. działało na terenie kraju 25 Oddziałów. W tym okresie Towarzystwo posiadało 1776 członków zwyczajnych, 6 członków honorowych i 8 członków prawnych (wspierających). W Szkolnych i Międzyszkolnych Kołach Astronomicznych zrzeszonych było łącznie 1692 młodzieży, tak więc na koniec okresu sprawozdawczego w szeregach Towarzystwa pozostawało ogółem 3482 osoby. Zarządy Oddziałów PTMA odbyły 170 zebrań statutowych a Komisje Rewizyjne Oddziałów 30 posiedzeń o charakterze kontrolno-rewizyjnym. Systematyczne zebrania statutowe odbywały Zarządy Oddziałów PTMA w Częstochowie, Dąbrowie Górniczej, Gliwicach, Jeleniej Górze, Krakowie, Opolu, Radomiu, Szczecinie, Szczecinku, Toruniu i Wrocławiu. W 1968 r. walne zebrania sprawozdawczo-wyborcze przeprowadzono w 24 Oddziałach a w 1969 r. tylko 10 Oddziałów odbyło zebrania sprawozdawcze zgodnie z wymogami statutu. W 1969 r. podejmowano również prace organizacyjne zmierzające do powołania nowych Oddziałów a to: w Rzeszowie, Ustrzykach Dolnych (dla rejonu Bieszczadów) i w Zielonej Górze.

Pomimo niedostatecznej bazy lokalowej i kadrowej, ograniczonych środków finansowych i innych obiektywnych trudności, dzięki ofiarnej pracy wielu społecznych aktywistów w Oddziałach Towarzystwa, statutowe zadania zostały w tym okresie wykonane a osiągnięcia na wielu odcinkach pracy są wymierne i widoczne. Charakteryzują je dane statystyczne i opisowe podane w skróconej formie niniejszego sprawozdania.

Działalność programowa

Zadania statutowe w zakresie upowszechniania nauki, pracy szkoleniowej i obserwacyjnej realizowane są w Oddziałach przy pomocy stałych placówek, komisji i sekcji. Na koniec grudnia 1969 r. Towarzystwo prowadziło 6 Stacji Astronomicznych PTMA, 17 punktów obserwacyjnych, 2 małe planetaria i 23 biblioteczki Oddziałowe. Niestety tylko 13 Oddziałów posiada stałe własne siedziby — pozostałe 12 Oddziałów nie ma własnych lokali i dla pomieszczenia agend korzysta gościnnie z lokali prywatnych (u członków Zarządów Oddziałów PTMA).

W okresie sprawozdawczym Oddziały PTMA zorganizowały 345 odczytów dla 16.276 słuchaczy, 567 pokazów nieba dla 14.296 obserwatorów nieba, 153 projekcje filmowe dla 11.160 widzów i 38 innych imprez popularno-naukowych, w których uczestniczyło 5211 osób. O dużym zaangażowaniu aktywu kierowniczego w Oddziałach PTMA świadczy fakt, że 78% imprez zostało wykonanych dzięki społecznej pracy członków, a tylko 22% imprez zorganizowano odpłatnie z budżetu Towarzystwa lub ze środków finansowych w ramach akcji i zadań zleconych. W akcji odczytowej przodują Oddziały: Kraków, Opole, Szczecinek, Wrocław, Poznań i Dąbrowa Górnicza, a największą ilość pokazów nieba zorganizowały oddziały: w Ostrowcu Świętokrzyskim, Szczecinku, Poznaniu, Gliwicach i w Toruniu. Największą ilość projekcji filmowych zorganizowały Oddziały: w Toruniu, Gliwicach, Krakowie, Łodzi i Olsztynie.

Z innych akcji i imprez zorganizowanych w 1969 roku na wymienienie zasługują:
- akcja popularyzacji w ramach tzw. "Operacji 1001-Frombork" w lipcu i sierpniu we Fromborku, gdzie zorganizowano 44 prelekcje dla 2700 słuchaczy i 31 pokazów nieba dla 1600 widzów, rekrutujących się z młodzieży harcerskiej, turystów i miejscowej ludności,
- inauguracja obchodów 500 rocznicy urodzin M. Kopernika zorganizowana w lutym 1969 r. przez KM FJN, PTMA i ZHP oraz Kuratorium OS, w auli Collegium Maius w Krakowie przy udziale 152 osób,
- organizacja akademii kopernikańskiej 18—19 lutego 1969 r. w Toruniu,
- organizacja wystaw astronomicznych przez sekcję obserwatorów Oddziału toruńskiego w Grudziądzu,
- wystawa p.n. "Księżyc zdobyty" w Pałacu Kultury Zagłębia zorganizowana przez Oddział PTMA w Dąbrowie Górniczej, którą zwiedziło przeszło 1500 osób,
- wystawa prac Alfreda Długosza wraz z cyklem odczytów pt. "Kosmos w nauce i sztuce" zorganizowana w Krakowskim Domu Kultury oraz wystawa prac plastycznych o tematyce astronomiczno-astronautycznej Wojciecha Serafina w Klubie PTMA Oddziału Krakowskiego, które zwiedziło 1200 osób,
- wystawa p.n. "Materia meteorytowa w naszym układzie słonecznym" wypożyczona z Planetarium w Chorzowie i zorganizowana przez sekcję obserwatorów PTMA Oddziału poznańskiego w Kaliszu przy udziale Oddziału NOT i Muzeum Ziemi Kaliskiej.

Na oddzielne podkreślenie zasługuje działalność Planetarium w Krakowskim Domu Kultury, organizowana przez Oddział PTMA w Krakowie. W okresie sprawozdawczym odbyło się 91 seansów, w których uczestniczyło 3130 osób.

W ramach akcji szkoleniowo-obserwacyjnych w 1969 r. zorganizowano:
- turnus szkoleniowo-obserwacyjny dla 12 osób od 2—16 lipca w Stacji Astronomicznej PTMA w Niepołomicach,
- seminarium astronomiczne dla młodzieży szkół średnich w dniach 12—13 maja w Szczecinku,
- szkolenie śródroczne dla członków kręgu instruktorskiego ZHP w Krakowie, zakończone 8-mio dniowym kursem w Zakopanem, w którym uczestniczyło 40 instruktorów ZHP.

Również Oddziały PTMA w Jeleniej Górze, Opolu i Wrocławiu prowadziły systematycznie szkolenie dla członków szkolnych kół astronomicznych. W pracy sekcji obserwacyjnych wyróżniają się Oddziały: w Dąbrowie Górniczej, Poznaniu (Kalisz), Krakowie, Warszawie i Wrocławiu. Kontynuując działalność wydawniczą Towarzystwa we własnym zakresie, w 1969 roku wydano 11 numerów czasopisma "Urania", których łączny nakład wyniósł 33.000 egzemplarzy. Do numeru wakacyjnego 7/8 załączono w formie wkładki obrotową mapę nieba tzw. "Precessarium" autorstwa inż. L. Webera z Wrocławia. Wydano również specjalną wkładkę metodyczną pn. "Olimpiada astronomiczna" w nakładzie 1000 egz. dla potrzeb akcji ZHP "Operacja 1001" w związku z przygotowaniami do obchodów 500 rocznicy urodzin M. Kopernika. Do końca grudnia 1969 r. 98% nakładu miesięcznika "Urania" zostało rozprowadzone do odbiorców, w tym 1200 egz. wysłano za granicę do różnych placówek astronomicznych (obserwatoriów, planetariów, bibliotek specjalistycznych itp.). Przygotowywano również do druku "Vademecum obserwatora" t. I dr J. Pagaczewskiego i "Mały atlas Księżyca" M. Mazura i E. Szeligiewicza. Sprzedano również 1621 egzemplarzy IV wydania "Obrotowej Mapy Nieba" M. Mazura i A. Słowika. Ponadto w 1969 roku wydano łącznie ok. 5000 egz. druków różnych dla celów propagandowych i organizacyjnych (afisze, foldery itp.).

Plan dochodów budżetowych Towarzystwa w 1969 r. wykonano w 117% — wyższe niż planowano wykonanie dochodów wystąpiło w dziale sprzedaży wydawnictw własnych PTMA, imprez i dochodów z akcji i zadań zleconych, natomiast plan wydatków wykonano tylko w 75%, a to głównie na skutek nie zrealizowania planu zakupów pomocy naukowych, lunet, urządzeń i aparatów, których nie można było nabyć w handlu uspołecznionym. Bilansując działalność organizacyjną, programową, wydawniczą oraz finansowo-gospodarczą Towarzystwa według wyników osiągniętych w 1969 roku, stwierdzić trzeba, że zadania statutowe zostały przez władze centralne jak też Oddziały PTMA wykonane z korzyścią dla społeczeństwa i dla dalszego ugruntowania dobrego imienia nauki polskiej, którym nasz społeczny ruch miłośników astronomii służy na miarę swych umiejętności i bezinteresownego zaangażowania.
Tadeusz Grzesło

Urania 7-8/1970, 210-217, Ludowe Obserwatoria Astronomiczne i Planetaria w Polsce

Najwyższa władza Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii — Walny Zjazd — obradujący w Krakowie w dniu 19 kwietnia 1964 roku podjął uchwałę o wybudowaniu w Polsce co najmniej pięciu ludowych obserwatoriów i planetariów do roku 1973 — w którym razem z całą ludzkością obchodzić będziemy 500 rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika 1) — wielkiego Polaka, twórcy nowoczesnej astronomii i patrona naszego Towarzystwa.
Od tej pory minęło sześć lat, a więc dwie trzecie okresu przeznaczonego na realizację tego zamierzenia. Warto więc przyjrzeć się temu, co w tym okresie zrobiono i co jeszcze pozostaje do zrobienia.
Otóż historycznie rzecz biorąc — w dniu 13 czerwca 1965 roku Zarząd Główny PTMA powołał Komisję do spraw Budowy Ludowych Obserwatoriów Astronomicznych i Planetariów pod przewodnictwem mgra inż. arch. Edwarda Szeligiewicza 2), który ją zorganizował i prowadził do dnia 14 grudnia 1968 roku, poczem przekazał dalsze jej prowadzenie inż. arch. Stanisławowi Luberłowiczowi, sam jednak biorąc czynny udział w jej pracach aż do chwili swej śmierci w dniu 25 września 1969 roku.
Akcja budowy ludowych obserwatoriów astronomicznych i planetariów jest włączona w całokształt przygotowań don obchodów kopernikańskich w Polsce w roku 1973 i jest jedną z form uczczenia 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika.
Ogólnopolski Komitet Frontu Jedności Narodu na posiedzeniu Plenum w dniu 4 czerwicą 1968 roku podjął uchwałę "o obchodach 500 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika", powołując jednocześnie Komitet Honorowy i Komitet Przygotowawczy tych obchodów, w którym zasiadają również przedstawiciele PTMA w osobach Doc. Dr Józefa Sałabuna — Prezesa Zarządu Głównego oraz Prof. dr Eugeniusza Rybki — Przewodniczącego Komisji Naukowej PTMA 3) 4). Komisja do spraw LOAiP w swej pracy często powołuje się na wyżej wymienioną Uchwałę OK FJN i współpracuje z terenowymi komitetami kopernikańskimi w różnych rejonach Kraju.
Obecny stan realizacji inicjatywy zmierzającej do utworzenia LOAiP w Polsce przedstawia się następująco:

1. KRAKÓW — a) W latach 1964—1968 wzniesiono w Niepołomicach zamiejską stację obserwacyjną, składającą się z dobrze wyposażonego w instrumenty obserwacyjne pawilonu, zlokalizowanego na terenie Szkoły Podstawowej Nr. 1. Drugi pawilon jest obecnie w budowie (stan surowy zamknięty). Stacja ta jest oddana bezpłatnie w użytkowanie PTMA za zgodą władz oświatowych (teren szkolny) na podstawie umowy dzierżawnej z Prezydium MRN w Niepołomicach. W stacji tej odbywają się letnie turnusy szkoleniowo-obserwacyjne, organizowane przez Zarząd Główny i Zarząd Oddziału Krakowskiego PTMA. Jest wniosek o nadanie tej stacji imienia zmarłego jej współtwórcy i gorliwego orędownika, zasłużonego członka PTMA: mgra inż. Edwarda Szeligiewicza 2).
b) W Krakowie, w Domu Kultury "Pod Baranami" przy Rynku Głównym funkcjonuje jedyne — jak dotychczas — w Polsce, małe planetarium Zeiss’owskie, własność Domu Kultury — obsługiwane przez PTMA i cieszące się dużą frekfencją.
c) Od sześciu lat toczą się starania PTMA o przejęcie od miasta poaustriackiego, zabytkowego fortu na Krzemionkach w Dzielnicy Podgórze — w celu adaptacja go na LOAiP oraz siedzibę PTMA i towarzystw o pokrewnym profilu. Jest to piętrowa rotunda o średnicy 40 m, z okrągłym dziedzińcem o średnicy 10 m — sposobnym na pomieszczenie planetaryjne, — wznosząca się na wzgórzu w centrum miasta, około 35 m nad poziomem Wisły, z odsłoniętym horyzontem południowym. Władze miejskie przejawiają w tym zakresie przychylność do inicjatywy PTMA i jedynie trudność w wykwaterowaniu zamieszkujących ten obiekt — jeszcze kilkunastu rodzin, stoi na przeszkodzie realizacji tego projektu.
d) W roku 1968 zrodziła się inicjatywa Komitetu Obchodów Kopernikańskich w Myślenicach — zbudowania na Górze Chełm (645 m npm.) — w tym Mieście — górskiej stacji astronomicznej, nawiązującej do tradycji zburzonej przez niemieckich bandytów w czasie II wojny światowej — stacji astronomicznej, (istniejącej w sąsiedztwie na górze Lubomir, w której to stacji Orkisz i Wilk odkryli "polskie komety". Stacja ta byłaby częścią zagospodarowania Góry Chełm, w skład którego wchodziłyby: schronisko turystyczne, pawilon gastronomiczny, wyciąg krzesełkowy turystyczny i zalew na Rabie u stóp góry. Inwestorem jest PTTK — oddział Myślenice. Projekt koncepcyjny i założenia techniczno-ekoinomiczne są już gotowe, a dalsza realizacja ma ustalony harmonogram. Stacja ta będzie wzniesiona przy udziale krakowskiego oddziału PTMA, na którego terenie działania jest zlokalizowana.

2. CZĘSTOCHOWA — w dniu 25 maja 1969 roku dokonano w czasie dorocznego zjazdu prezesów oddziałów PTMA otwarcia ludowego obserwatorium astronomicznego w Parku Staszica. Jest to wieża obserwacyjna wzniesiona po I wojnie światowej przez miłośników astronomii, w czasie II wojny światowej zniszczona, a odbudowana w latach sześćdziesiątych, głównie dzięki staraniom i pracy Prezesa Oddziału Doc. dr inż. Romana Janiczka, V-Prezesa Zarządu Głównego i członka Komisji LOAIP. Stacja jest oddana bezpłatnie w użytkowanie PTMA na podstawie umowy dzierżawnej z Prezydium MRN w Częstochowie. Stacja nie jest jeszcze w pełni zaopatrzona w odpowiedni sprzęt obserwacyjny.

3. SZCZECINEK — staraniem Adama Giedrysa, sekretarza miejscowego oddziału PTMA, a krawca z zawodu, adaptowano górną kondygnację budynku mieszkalnego przy ulicy Kościuszki nr 10 na obserwatorium astronomiczne, pracownie i lokal oddziału. Lokal ten jest oddany bezpłatnie w użytkowanie PTMA przez Prezydium PRN i MRN w Szczecinku — aktem przekazania z roku 1959. Stacja ta jest miejscem corocznych seminariów astronomicznych dla młodzieży, z których materiały są później publikowane. Obecnie p. Giedrys czyni starania o wzbogacenie obiektu w nowoczesny sprzęt obserwacyjny, a nawet o aparaturę planetaryjną.

4. WROCŁAW — posiada w parku na Wzgórzu Partyzantów budynek piętrowy z wieżą obserwacyjną, salą klubową, biblioteką i lokalem oddziału. Obiekt ten jest oddany bezpłatnie w użytkowanie PTMA na podstawie umowy dzierżawnej przez Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej Wrocław — Stare Miasto — w roku 1959. We Wrocławiu istnieje zdemontowana i nieczynna aparatura plametairyjna, której wyremontowanie i uruchomienie powinno być pierwszoplanowym zadaniem wrocławskiego oddziału PTMA. Byłaby to druga miłośnicza aparatura planetaryjna w Polsce.

5. OPOLE — Młodzieżowy Dom Kultury przy ulicy Strzelców Bytomskich nr 1 — mieści wieżę obserwacyjną wraz z tarasem oraz pokój oddziału PTMA. Lokal ten jest oddany bezpłatnie w użytkowanie PTMA na podstawie porozumienia z kierownictwem MDK. Oddział w Opolu czyni starania o zlokalizowanie w ramach zagospodarowania perspektywicznego planu miejskiego — na wyspie Bolko na Odrze — pełnozakresowego, dużego ludowego obserwatorium astronomicznego i planetarium.

6. FROMBORK — miejsce i cel operacji harcerskiej "1001-Frombork", w ramach której młodzież drużyn harcerskich ze szkół zawodowych z całej Polski odbudowywuje w czynie społecznym zabytki i rozbudowywuje miasteczko — posiada skromny punkt obserwacyjny z lokalem PTMA w tak zwanej Wieży Wodnej. Lokal ten jest oddany bezpłatnie w użytkowanie PTMA na podstawie decyzji Konserwatora WRN w Olsztynie i Prezydium MRN we Fromborku. Frombork ma ambicje posiadania w przyszłości własnego planetarium, po czemu — jako miasto bardzo ściśle związane z tradycją kopernikańską i cel wycieczek masowych i jako punkt na projektowanym "szlaku kopernikańskim" — ma bezsprzecznie i tytuł i walory. Wspólne zabiegi PTMA i ZHP mogą w tym względzie przynieść pożądane rezultaty.

7. POZNAŃ — posiada dostrzegalnię w Parku Kasprzaka — użytkowaną na podstawie zezwolenia władz miejskich i kierownictwa Parku. Jednak Oddział PTMA myśli o budowie dużego Obiektu LOAiP w Parku na terenach dawnej cytadeli. Istnieje już 'opracowany pełny projekt wstępny obiektu, lecz brak inwestora utrudnia na razie realizację zamierzenia.

Trzeba stwierdzić, iż pomimo tego, że PTMA posiada w chwili obecnej 7 obiektów astronomicznych, żaden z nich nie spełnia zamierzenia podjętej w 1964 roku akcji, gdyż nie jest pełnozakresowym obserwatorium i planetarium. Po realizacji projektów mogłyby się stać takimi obiekty w Krakowie na Krzemionkach, we Wrocławiu, Opolu, Poznaniu i Fromborku oraz Szczecinku, ale stopień zaawansowania starań i zasoby środków stojących do dyspozycji na ten cel — nie wskazują na to, by któryś z tych obiektów stanął przed rokiem 1973. Dlatego na razie zadawalamy się tym co mamy,, odnotowując jako efekt sześciu lat akcji — obiekty w Niepołomicach k. Krakowa, Szczecinku, Częstochowie, Opolu i Fromborku.

A teraz należy jeszcze przytoczyć dane o zamierzonych budowach LOAiP w innych miastach Polski.

8. GDAŃSK-GDYNIA — Warunki konkursu architektonicznego ogłoszonego przez SARP — Oddział Wybrzeże w roku 1969 na zagospodarowanie Kamiennej Góry w Gdyni, przewidywały jako jeden z trzech elementów ludowe obserwatorium astronomiczne i planetarium. W drugiej fazie konkursu (zamkniętej) wpłynęło osiem prac projektowych, z pośród których wytypowano I nagrodę i przewidziano do realizacji. Obiekt jest wstawiony do planu perspektywicznego rozbudowy miasta Gdyni a realizację zagospodarowania Kamiennej Góry zaczęto od budowy restauracji — gdyż zawsze gastronomia ma pierwszeństwo przed astronomią, chociażby dlatego, że znajduje więcej odbiorców na codzień. Niemniej, należy się liczyć z tym, że obiekt ten z czasem stanie, gdyż jest potrzebny nie tylko społeczeństwu i PTMA, ale także uczniom szkól morskich, zlokalizowanych na wybrzeżu gdańskim. Trzeba stwierdzić że SARP — Oddział Wybrzeże organizując konkurs na projekt LOAiP — dobrze przysłużył się sprawie budowy LOAiP w Polsce.

9. TORUŃ — przysłowiowe już miasto Mikołaja Kopernika ma się wzbogacić o pełnozakresowy obiekt LOAiP, zlokalizowany w Panku Miejskim na wysokim brzegu Wisły na Bydgoskim Przedmieściu. Projekt wstępny jest gotowy a oddział PTMA czyni starania o rozpoczęcie realizacji, niemniej brak konkretnego inwestora i środków finansowych uniemożliwia na razie nawet wykonanie następnej fazy projektowania — projektu technicznego. Pewne nadzieje łączy się tu z zamierzonym przez Władze Państwowe uczynieniem z Torunia ośrodka obchodów kopernikańskich w Polsce, a tym samym z wyasygnowaniem dużych kwot na inwestycje jubileuszowe w tym mieście. Najbliższe lata pokażą, czy te rachuby spełnią się i dadzą szansę również zamierzonej budowie LOAiP w Toruniu.

10. CIEPLICE ŚLĄSKIE ZDRÓJ — oddział jeleniogórski stara się o realizację LOAiP, pełnozakresowego lecz nieco mniejszego aniżeli w Poznaniu czy Toruniu. Lokalizację obiektu ustalono na terenie Szkoły Podstawowej w Cieplicach, za zgodą i poparciem Władz miejskich i powiatowych. Niemniej sprawa nie wkroczyła jeszcze nawet we wstępną fazę realizacji — to jest opracowanie założeń techniczno-ekonomicznych. Przeszkodą jest oczywiście — jak wszędzie — brak inwestora z otwartym kontem.

11. OSTROWIEC ŚWIĘTOKRZYSKI — trzecie co do wielkości miasto województwa kieleckiego z ambitnym oddziałem PTMA pragnie, zrealizować własne obserwatorium, którego projekt wstępny jest już w opracowaniu w Kielcach. Z uwagi na nieduży koszt i przychylność władz lokalnych sprawa przedstawia się pozytywnie.

12. ŁÓDŹ — w latach 1965—67 czyniono tutaj zabiegi o budowę LOAiP, zaawansowano nawet projekt obiektu, potem jednak nastąpiła stagnacja w biegu sprawy. Ostatnio dają się zauważyć oznaki pewnego ożywienia inicjatywy w tym zakresie, rokując nadzieję na podjęcie konkretnych prac w zakresie budowy LOAiP.

13. PUŁAWY — inicjatywa adaptacji starej wieży wodnej na ludowe obserwatorium astronomiczne natrafiła na przeszkody i na razie należy ją uważać za mało realną.

14. BIELSKO BIAŁA — Co prawda nie istnieje tutaj oddział PTMA, ale za to cała młodzież Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika należy do Szkolnego Kółka Astronomicznego. Dyrekcja Liceum chcąc jeszcze bardziej związać młodzież i społeczeństwo najmniejszego z polskich miast stutysięcznych — z Mikołajem Kopernikiem, wysunęła propozycję adaptacji pomieszczeń strychowych i tarasu koło wieżyczki na gmachu na dostrzegalnię astronomiczną. Starania o realizację zamierzenia są w toku.

15. KIELCE — Z pracy dyplomowej studenta Politechniki Śląskiej — Janusza Grychowskiego — zrodziła się inicjatywa budowy LOAiP w Kielcach. Obiekt zlokalizowano na Wzgórzu 327 m npm w północno-wschodnim sektorze miasta. Projekt koncepcyjny opracowano w 1969 roku i przekazano Władzom Miejskim. Inicjatywa spotkała się ze zrozumieniem czynników lokalnych. Realizuje ją — w braku oddziału PTMA — kielecki oddział Polskiego Towarzystwa Astronautycznego pod przewodnictwem mgra inż. Stanisława Czareńskiego, zresztą wieloletniego członka PTMA. Również ambicją piszącego te słowa jest, aby obiekt ten powstał w jego rodzinnym mieście i aby przewyższył splendorem inne obiekty tego typu nie tylko w kraju, lecz i za granicą.

Ten pospieszny przegląd inicjatyw już zrealizowanych, realizowanych, i mających być zrealizowanymi — pozwala wyrobić sobie pogląd na rozmieszczenie LOAiP w Polsce w przyszłości. Otóż wokół największego tego typu obiektu — profesjonalnego Obserwatorium Astronomicznego i Planetarium Śląskiego w Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie, powstaną obiekty duże, pełnozakresowe w Kielcach, Toruniu, Gdyni, Wrocławiu, Poznaniu, Krakowie, Cieplicach Śląskich Zdroju, może także w Opolu, Fromborku, Łodzi i Szczecinku. Kolejność wymienienia tych miast jest w pewnym sensie próbą sformułowania wniosku na temat kolejności realizacji inicjatyw wg aktualnego zaawansowania starań.

Ponadto będą istnieć stacje astronomiczne i dostrzegalnie PTMA w Ostrowcu Świętokrzyskim, Częstochowie, Niepołomicach, Myślenicach (górskie), Szczecinku, Bielsku Białej, a perspektywicznie - chyba przy każdym oddziale PTMA, co uzupełni skutecznie Obserwacje prowadzone przez kilka profesjonalnych obserwatoriów w Polsce, rozmieszczonych nierównomiernie na terenie kraju).

Aby te zamierzenia stały się realne, muszą zaistnieć co najmniej dwa podstawowe warunki:
- inicjatywa i żmudna, codzienna praca kolektywu zainteresowanego realizacją obiektu w każdym ośrodku,
- mecenas, który wyasygnuje fundusze na budowę a potem prowadzenie obiektu.
Wyrażamy pogląd, że zajdzie tu także zjawisko odwrotne: nie tylko budowa LOAiP oddziała pozytywnie na rangę obchodów kopernikańskich w Polsce, ale także te wielkie uroczystości, zaplanowane na rok 1973 — wpłyną dodatnio na zainteresowania społeczeństwa i Władz astronomią i codziennymi postulatami jej miłośników — aktualnych i przyszłych.

Literatura:
1. Tadeusz Grzesio — Przygotowania do obchodów 500 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika, Urania 9/1967
2. Maciej Mazur — Edward Szeligiewicz nie żyje, Urania 11/1969
3. OK FJN — Aktualne problemy pracy polityczno-wychowawczej FJN, Warszawa 4 czerwca 1968 r.
4. Uchwała OK FJN o obchodach 500 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika — skład Komitetu Honorowego i Komitetu Przygotowawczego Urania 3/1969
5. Akta Zarządu Głównego PTMA — dotyczące akcji budowy LOAiP w Polsce (do użytku wewnętrzenego)
6. Fotografia obserwatorium w Częstochowie — Urania 2/1970
7. Fotografia makiety LOAiP w Toruniu — Urania 2/1969
8. Fotografie makiety LOAiP w Kielcach — Urania 1/1970
9. Obserwatoria astronomiczne w Polsce — Urania 8/1960
Stanisław Lubertowicz - Kraków

Urania 9/1970, str. 261-265, Kronika PTMA, O upowszechnianiu nauki w warunkach społecznej działalności

Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii W okresie powojennego dwudziestopięciolecia wraz z przebudową społeczeństwa w naszym kraju, rosła ranga i społeczna rola nauki a tym samym znaczenie jej upowszechniania. Aktualnie działalność w tym zakresie rozwija ponad dwieście towarzystw naukowych, stowarzyszeń zawodowych i organizacji społecznych. Działalność ta jest odpowiedzią na stale rosnące zapotrzebowanie społeczne w różnych dyscyplinach nauki, żądające zaspokojenia powstałych potrzeb i zainteresowań szerokich kręgów społeczeństwa. Jesteśmy bowiem świadkami następstw rewolucji społecznej i kulturalnej, związanej z awansem społecznym i zawodowym mas robotniczo-chłopskich, stanowiącej wyraz sprawiedliwości dziejowej w warunkach budownictwa socjalizmu w naszym kraju. Powszechna oświata będąca jednym z największych osiągnięć Polski Ludowej, stała się źródłem stale rosnącego zapotrzebowania na naukę. Badania socjologiczne wykazują stały wzrost aktywności kulturalnej w miarę nabywania przez ludność coraz wyższego poziomu wykształcenia. Działalność w zakresie upowszechniania nauki pochłania nie tylko wiele energii i środków licznych instytucji i stowarzyszeń, ale w miarę narastania tej działalności, niejednokrotnie o charakterze spontanicznym i żywiołowym, uniemożliwia orientację w poziomie jak też w zakresie i skuteczności prowadzonej akcji. Powołana w 1963 roku Rada Towarzystw Naukowych i Upowszechniania Nauki Polskiej Akademii Nauk podjęła próbę oceny istniejącego stanu rzeczy, koordynacji i wytyczenia prawidłowych kierunków działalności towarzystw naukowych. Wymaga ustalenia zakres zjawisk obejmowanych nazwą "upowszechnianie nauki". Obok tradycyjnego terminu "popularyzacja nauki", w znaczeniu udostępniania wiedzy teoretycznej i praktycznej niespecjalistom (laikom), pojawił się nowy termin "wdrażanie" nauki do praktyki. Określenia te nie mają tylko charakteru terminologicznego. Chodzi bowiem w tym wypadku o działanie rozmaitego typu i w rozmaity sposób, wiążące się z podstawowymi procesami społecznymi dokonującymi się w naszym kraju. Popularyzacja nauki, w tradycyjnym znaczeniu, w aktualnych warunkach społecznych przestała wystarczać, przynajmniej z dwóch powodów:

1. Stanowi bowiem typ działań, w których przeważają procesy biernego objaśniania, rozumienia i upraszczania nauki, nad procesami twórczego wiązania nauki z praktyką.
2. Nie obejmuje w dostatecznym stopniu takich zjawisk, jak współdziałanie praktyków z naukowcami i udział praktyków w badaniach i rozwijaniu nauki, upowszechnianiu nauki bez uproszczeń, wdrażaniu nauki do praktyki, upowszechnianiu nauki wśród pracowników nauki.

Upowszechnianie nauki jest pewną formą działalności społecznej i jako forma tej działalności społecznej wiąże się ściśle z innymi formami i rodzajami działalności w życiu społeczeństwa. Towarzystwo nasze zrzeszając określoną grupę społeczną w organizacji specjalistycznej, popularno-naukowej, dzięki zawodowcom-teoretykom, zawodowcom-praktykom i niespecjalistom-miłośnikom astronomii, może w dobie rozwijającego się i przekształcającego się społeczeństwa spełnić doniosłą rolę w zakresie popularyzacji racjonalistycznej wiedzy o Wszechświecie.

Rada Towarzystw Naukowych PAN stawia przed towarzystwami naukowymi w dziedzinie upowszechniania nauki następujące zadania:

1. upowszechnianie nauki na najwyższym poziomie,
2. organizowanie dyskusji i badań nad formami i społecznymi skutkami upowszechniania nauki w społeczeństwie,
3. udzielanie pomocy popularyzatorom nauki,
4. rozwijanie opieki nad badaniami podejmowanymi przez praktyków poza placówkami naukowymi.

Organizowanie jak najliczniejszego uczestnictwa w nauce powinno stać się szczególną troską w działalności towarzystw naukowych. Polska Akademia Nauk zawarła porozumienie z Centralną Radą Związków Zawodowych, które określa kierunki i formy współdziałania tych instytucji w zakresie upowszechniania nauki. Porozumienie to zaleca między innymi:

— organizowanie wspólnych sesji naukowych i konferencji poświęconych analizie technicznych, przyrodniczych, ekonomicznych i społeczno-politycznych warunków pracy w poszczególnych działach gospodarki narodowej i regionach kraju;
— organizowanie sesji poświęconych metodom wprowadzania do praktyki i upowszechniania osiągnięć nauki;
— współdziałanie placówek PAN i towarzystw naukowych w opracowywaniu i realizacji programów upowszechniania nauki w zakładach pracy, placówkach kulturalno-oświatowych i ośrodkach wczasowych;
— publikowanie w wydawnictwach związkowych wyników badań interesujących ruch zawodowy oraz opracowań związanych z akcjami wspólnie prowadzonymi na polu upowszechniania i wprowadzenia do praktyk i osiągnięć nauki.

Porozumienie to stwarza i dla naszego Towarzystwa lepsze warunki i większe możliwości działania w szerokich kręgach społeczeństwa. U podstaw bytu naszego społecznego ruchu — miłośników astronomii — leży zagadnienie upowszechniania nauki za pomocą różnych dostępnych nam środków.

Statutowe cele Towarzystwa pozostały w zasadzie od jego powstania do dziś niezmienne, co jest dla nas niezmiernie cenne z uwagi na ciągłość doświadczeń popularyzatorskich. Korzystaniu z tych tradycji sprzyja również fakt, że na przestrzeni prawie półwiecza ukazuje się organ Towarzystwa "Urania". Czasopismo to o charakterze popularno-naukowym, od 18 lat wydawane jest jako miesięcznik, w roku bieżącym wydajemy już 41 rocznik tego pisma.

Stowarzyszenie nasze zakłada jako podstawowe zadania:

Zjednoczenie osób zainteresowanych i pracujących w zakresie astronomii i nauk pokrewnych, zaznajamianie członków z postępem wiedzy astronomicznej, inicjowanie i wspieranie własnych badań, jak też upowszechnianie wiedzy astronomicznej.

Realizacji tych zadań służą tradycyjne już dla nas formy działania: jak np. zakładanie i prowadzenie własnych placówek obserwacyjnych, działalność wydawnicza (mapy, atlasy, poradniki i inne pomoce naukowe), organizowanie pracowni naukowych i technicznych do użytku członków, publiczne pokazy nieba, odczyty, kursy szkoleniowe i konferencje, seminaria i sympozja naukowe, projekcje filmowe, wystawy astronomiczne, prowadzenie bibliotek fachowych, organizacja szkolnych kółek astronomicznych, informacja, pomoc i szkolenie w zakresie konstrukcji instrumentów obserwacyjnych, praca wyspecjalizowanych obserwatorów w odrębnych tematycznie sekcjach obserwacyjnych.

W zakresie upowszechniania wiedzy astronomicznej wykształciły się w Oddziałach PTMA następujące zasadnicze formy imprez organizowane zarówno dla członków, jak też osób niestowarzyszonych, są to:

- imprezy wewnętrzne, w zasadzie tylko dla członków Towarzystwa w mniejszym lecz jednolitym pod względem zainteresowania i przygotowania gronie odbiorców,
- imprezy publiczne, organizowane w części ze środków budżetowych Towarzystwa,
- imprezy publiczne, organizowane odpłatnie na zlecenie władz lub instytucji i zakładów pracy.

Przykładowo Oddziały Towarzystwa w roku 1968 zorganizowały: 228 odczytów dla 11.017 słuchaczy, 415 pokazów nieba dla 7.045 widzów, 67 projekcji filmowych dla 7.859 widzów i 83 innych imprez popularyzatorskich dla 11.195 osób a w roku 1969 367 odczytów dla 13.682 słuchaczy, 465 pokazów nieba dla 20.862 widzów, 100 projekcji filmowych dla 6.7558 widzów i 1.371 innych imprez dla 10.494 osób.
Na przestrzeni tego okresu — lat 1968—1969 — znaczny wzrost osób uczestniczących w imprezach popularyzatorskich organizowanych przez Towarzystwo jest ewidentny. Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że 75% odczytów zostało zorganizowanych w ramach pracy społecznej członków Towarzystwa nieodpłatnie.
W akcji odczytowej przodowały Oddziały: Dąbrowa Górnicza, Kraków, Łódź, Opole, Poznań, Toruń i Wrocław.
Również 65% pokazów nieba zostało zorganizowanych nieodpłatnie dzięki społecznej pracy członków W tej formie działalności upowszechnieniowej przodowały Oddziały: Dąbrowa Górnicza, Frombork, Jelenia Góra, Nowy Sącz, Krosno, Szczecinek, Łódź, Toruń, Warszawa i Wrocław. W ostatnich dwóch latach przeszło 50%) projekcji filmowych o tematyce astronomicznej i astronautycznej zostało zorganizowanych nieodpłatnie w ramach pracy społecznej członków.
Omawiając tylko niektóre formy działalności upowszechnieniowej świadczonej przez Oddziały PTMA na rzecz swego środowiska, wymienić należy dodatkowo szeroko zakrojoną akcję popularyzatorską prowadzoną od dwóch lat dla zgrupowań harcerskich i turystów we Fromborku.
I tak w 1968 roku w odczytach i pokazach we Fromborku, w lipcu i sierpniu, uczestniczyło 6.823 osoby a w roku 1969 grupa prelegentów i demonstratorów PTMA zorganizowała w lipcu i sierpniu 67 odczytów i 18 pokazów nieba w których uczestniczyło łącznie przeszło 5.000 osób.

Na odrębne wyszczególnienie zasługuje również działalność Planetarium w Krakowskim Domu Kultury organizowana przez Oddział PTMA w Krakowie. W 1968 roku zorganizowanych zostało 55 seansów, w których uczestniczyło około 2.000 osób a w roku 1969 zorganizowano już 242 pokazy planetaryjne, w których uczestniczyło przeszło 9.000 osób.
Jedną z form godną szerszego rozpowszechnienia, celem upoglądowienia nauki, są wystawy astronomiczne. Działalność ta wymaga jednak znacznego nakładu sił i środków niemniej jednak i na tym odcinku odnotowujemy pewne osiągnięcia, do których zaliczyć możemy organizacje wystawy p.n. "Materia meteorytowa w naszym układzie słonecznym" w Krakowie, wystawę p.n. "Księżyc coraz bliżej" w Dąbrowie Górniczej, wystawę plastyczną z cyklem odczytów p.n. "Kosmos w nauce i sztuce" w Krakowie. Zaniedbaną i raczej rzadką formą kontaktów z nauką są wycieczki członków PTMA, organizowane w sposób zbiorowy przez Oddziały, do Obserwatoriów Astronomicznych w kraju i zagranicę.
Niezwykle cenne w warunkach działalności Towarzystwa są różnego rodzaju kursy szkoleniowe i obserwacyjne. Działalność w tym zakresie uwarunkowana jest jednak zarówno możliwościami kadrowymi jak i środkami finansowymi pozostającymi w dyspozycji Towarzystwa. Bez możliwości kształcenia na kursach szkoleniowych i obserwacyjnych, licznych grup członków Towarzystwa, nie jest możliwy w warunkach pracy społecznej, dalszy i większy rozwój działalności upowszechnieniowej w sensie ilościowym i jakościowym.
Kontynuowane samokształcenia członków bez możliwości konsultacji, konfrontacji zakresu posiadanej wiedzy, wymiany wspólnych doświadczeń i sprawdzania w praktyce — w kontakcie z pracownikami nauki — zdobytych umiejętności, zubaża nasze działanie i ogranicza wszechstronny rozwój działalności upowszechnieniowej.
Omawiając zagadnienie upowszechnienia nauki, w warunkach społecznej działalności naszego Towarzystwa podkreślić należy szczególnie działalność wydawniczą, gdyż dzięki publikacjom Towarzystwa trafiamy do najszerszych a zarazem najbardziej zróżnicowanych pod względem wykształcenia, zawodu i zainteresowań odbiorców. Książka, czasopismo, broszura lub też ulotka są najłatwiejszą formą kontaktu, dlatego też nasze Towarzystwo przykłada wielką wagę do własnej działalności wydawniczej — osiągnięciem jest tu poza regularnie wydawanym miesięcznikiem "Urania", wydawanie popularnej pomocy naukowej "Obrotowej mapy nieba", która w wielotysięcznym nakładzie rozprowadzona została do członków PTMA a przede wszystkim do młodzieży szkolnej. W przygotowaniu znajdują się dwa nowe tytuły wydawnicze naszego Towarzystwa a to: "Vademecum Obserwatora" w opracowaniu dra Janusza Pagaczewskiego i "Mały atlas Księżyca" w opracowaniu E. Szeligiewicza i M. Mazura. Podstawową rolę w zakresie upowszechniania nauki stanowią zbiory biblioteczne jakimi dysponuje nasze Towarzystwo. Księgozbiór Towarzystwa liczy łącznie przeszło 12.000 voluminow zgromadzonych w 24 biblioteczkach Oddziałowych i bibliotece centralnej Zarządu Głównego PTMA. Bogaty jest dział czasopism krajowych i zagranicznych, w tym z dziedziny astronomii i astronautyki i nauk pokrewnych. Zbiory biblioteczne są sukcesywnie uzupełniane nowościami w drodze zakupu, jak też przez nabytki z ofiar i darowizn. Usprawnienia jednak wymagają formy pracy z książką, jak też upowszechnienie czytelnictwa, celem pełniejszego wykorzystania posiadanych zbiorów.
Oddzielną rolę w zakresie upowszechniania nauki spełniają stałe placówki Towarzystwa, jak stacje astronomiczne, punkty obserwacyjne i kluby, stanowiące podstawową bazę dla realizacji naszych statutowych założeń. Dla dzisiejszego popularyzatora astronomii ogromną wagę stanowi fakt, że jego działalność przypada na pierwsze la ta epoki lotów kosmicznych. Początek tej epoki oznacza rewolucyjne zmiany funkcji społecznej nauki astronomii, niegdyś wiedzy elitarnej, a teraz wchodzącej w skład współczesnego światopoglądu. Nie trzeba tłumaczyć, że astronomiczna wiedza stanowi warunek "sine qua non" cennego kulturowo i naukowo zainteresowania laików astronauką — zainteresowania, które stało się już społecznym faktem. Uważamy, że nie tylko celem ale i obowiązkiem naszym — Stowarzyszenia Miłośników Astronomii, czyi ludzi poczuwających się do osobistego zaangażowania w jej sprawie — jest jak najszersze, za pomocą dostępnych nam środków, uświadamianie społeczeństwa w sposób naukowy o budowie Wszechświata, który obecnie stał się terenem ludzkiej działalności. Tadeusz Grzesło

Urania 11/1970, str. 329-330, Kronika PTMA - Seminarium Kopernikowskie w Olsztynie

Zarząd Oddziału Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii w Olsztynie zorganizował w dniu 11 lipca 1970 r. jednodniowe seminarium popularno-naukowe dla nauczycieli poświęcone życiu i działalności Mikołaja Kopernika. W seminarium wzięło udział około 100 nauczycieli — słuchaczy Wydziału Fizyki z matematyką i Matematyki z fizyką Zaocznego Studium Nauczycielskiego w Olsztynie. Badania astronomiczne Mikołaja Kopernika z okresu pobytu astronoma w Olsztynie, omówiła Mirosława Zabiełowicz. Całokształt działalności społeczno-politycznej M. Kopernika na Warmii omówił wybitny znawca tego problemu, dyrektor Ośrodka Badań Naukowych im. Kętrzyńskiego w Olsztynie — mgr Jerzy Sikorski. Uczestnicy zapoznali się z wieloma ciekawymi, a nieznanymi im faktami dotyczącymi postaci naszego wielkiego astronoma. Dyrektor J. Sikorski podkreślił osobisty wkład Kopernika w dzieło utrwalania polskości tych ziem i zasiedlania Warmii przez polskich chłopów. Zwrócił też uwagę na szczególne cechy osobowości astronoma, jak pracowitość, skromność, sumienność. Mało kto zdaje sobie sprawę, że dzieło życia Kopernika jest właściwie owocem twórczego spędzania wolnego czasu. Prace astronomiczne nie wchodziły w zakres czynności obowiązkowych administratora dóbr kościelnych. Znaczenie światopoglądowe teorii heliocentrycznej M. Kopernika omówił prezes Oddziału PTMA w Olsztynie — mgr Czesław Wronkowski. Na zakończenie wyświetlono dwa filmy o tematyce kopernikowskiej.
Cz. Wronkowski

Urania 11/1970, str. 329-330, Kronika PTMA - Rekonstrukcja dawnych instrumentów astronomicznych w Kaliszu

Realizując konsekwentnie zadania jakie zaplanowała sobie grupa obserwatorów PTMA w Kaliszu (patrz Urania nr 7/8 z 1968 r. str. 228), w marcu 1970 r. zostały wykonane rekonstrukcje trzech starych kaliskich instrumentów astronomicznych używanych w latach 1614—1618 przez jezuitów Karola Malaperta, Szymony Petoviusa i Aleksego Silviusa do obserwacji nieba a zwłaszcza plam na Słońcu. Jak wiemy, były to lunety używane po raz pierwszy w Polsce, a jako pierwsze na świecie działały na zasadzie montażu paralaktycznego. Wykonał je zgodnie z dokumentacją sporządzoną przez Doc. Tadeusza Przypkowskiego z Jędrzejowa, znany na terenie Kalisza i ceniony fachowiec, mistrz stolarski Jan Karolak. Instrumenty przechowuje Muzeum Ziemi Kaliskiej, które ponadto finansowało ich wykonanie.
J. Kazimierowski

Urania 12/1970, str. 362-363, Kronika PTMA, Z działalności władz centralnych PTMA w 1970 roku

Bilansując prace władz centralnych Towarzystwa w 1970 roku pragniemy przedstawić członkom PTMA i sympatykom naszego czasopisma krótką kronikę ilustrującą działalność Zarządu Głównego, Głównej Rady Naukowej, Głównej Komisji Rewizyjnej i Głównej Komisji Ludowych Obserwatoriów Astronomicznych i Planetariów.

11 stycznia 1970 r. obradowało w Krakowie poszerzone Prezydium ZG. PTMA z udziałem Gł. Rady Naukowej. Tematem zebrania były sprawy wydawnicze Towarzystwa a w szczególności miesięcznika Urania. W tym samym dniu ukonstytuowała się Gł. Rada Naukowa PTMA. Przewodniczącym wybrano prof. dr Eugeniusza Rybkę z Krakowa, zastępcą przewodniczącego prof. dr Bohdana Kiełczewskiego z Poznania, sekretarzem dr Krzysztofa Ziołkowskiego z Warszawy zaś na członków Rady powołano: prof. dr Jana Mergentalera z Wrocławia i dr Andrzeja Woszczyka z Torunia. Gł. Rada Naukowa PTMA w nowym składzie, poza rozdziałem funkcji, ustaliła ramowy plan pracy, akcentując konieczność zwiększenia pomocy dla zespołu wydawniczego, roztoczenia opieki merytorycznej nad działalnością oddziałów, stacji i sekcji obserwacyjnych oraz szkolnych/międzyszkolnych kół astronomicznych.

20 stycznia 1970 r. odbyło się poszerzone zebranie Prez. ZG PTMA w Krakowie z udziałem prezesa Oddz. Wrocławskiego mgr F. Gondowicza. Omówiono m. in. sprawę organizacji wystawy pt. "Materia meteorytowa w naszym układzie słonecznym" we Wrocławiu, udostępnionej przez Śląskie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne w Chorzowie, jak też zagadnienia związane z zagospodarowaniem obiektu Oddz. PTMA we Wrocławiu na Wzgórzu Partyzantów.

W lutym 1970 r. Gł. Komisja Rewizyjna PTMA w składzie: dr Zygmunt Banaszewski — przewodniczący, mgr inż. Leszek Marszałek — zastępca i Jan Kasza — sekretarz, dokonała rewizji działalności Towarzystwa za rok 1969.

7 marca 1970 r. pod przewodnictwem prezesa doc. dr J. Sałabuna odbyło się w Krakowie posiedzenie Zarządu Głównego PTMA, na którym omówiono m. in. sprawy dotyczące działalności Oddziałów PTMA w Szczecinku i Wrocławiu, organizacji sympozjum obserwatorów Słońca, zjazdu prezesów Oddziałów PTMA i oceny przygotowań do obchodów 500 rocznicy urodzin M. Kopernika.

20 kwietnia 1970 r. w Krakowie pod przewodnictwem prezesa ZG. PTMA doc. dr J. Sałabuna i przewodniczącego Gł. Rady Naukowej prof. dr E. Rybki, z udziałem 25 przedstawicieli władz i instytucji, odbyło się zebranie komitetu przygotowawczego obchodów 500 rocznicy urodzin M. Kopernika dla miasta Krakowa i województwa krakowskiego. Wyłoniono 5-cio osobową komisję roboczą w składzie: prof. dr Eugeniusz Rybka, prof. dr Karol Kozieł, prof. dr Kazimierz Maślankiewicz, doc. dr Kazimierz Kordylewski i inż. Marek Kibiński, której celem jest współdziałanie z władzami, instytucjami i organizacjami społecznymi przy opracowaniu całościowego planu uroczystości kopernikańskich pod egidą Wojewódzkiego i Krakowskiego Komitetów Frontu Jedności Narodu.

23 maja 1970 r. w Planetarium i Obserwatorium Astronomicznym w Chorzowie, pod przewodnictwem prezesa ZG. PTMA doc. dr J. Sałabuna odbyła się doroczna konferencja prezesów Oddziałów PTMA, z udziałem 35 osób. W obradach uczestniczyli również członkowie Gł. Rady Naukowej i Gł. Komisji LOAiP. Reprezentowane były Oddziały: Białystok, Chorzów, Częstochowa, Gdynia, Gliwice, Jelenia Góra, Kraków, Krosno, Łódź, Nowy Sącz, Opole, Ostrowiec Św., Oświęcim, Poznań, Radom, Szczecin, Toruń, Warszawa i Wrocław. Nie delegowały swoich przedstawicieli Zarządy Oddziałów: Dąbrowa Górnicza (usprawiedliwiony), Frombork, Katowice, Lublin, Olsztyn i Szczecinek. Ponadto w zebraniu uczestniczyli: przewodniczący komitetu organizacyjnego Oddziału PTMA w Zielonej Górze inż. Kazimierz Mroczkowski i przewodniczący komitetu organizacyjnego Oddziału PTMA "Bieszczady" w Ustrzykach Dolnych Stefan Drąg. Na konferencji wygłoszone zostały m. in. dwa zasadnicze referaty: "Ludowe Obserwatoria Astronomiczne i Planetaria w Polsce" — mgr inż. Stanisław Lubertowicz (Urania n r 7—8/70) i "O upowszechnianiu wiedzy astronomicznej w warunkach społecznej działalności PTMA" — dyr. Tadeusz Grzesło (Urania nr 9/70). Prezes ZG. doc. dr J. Sałabun przedstawił również stan przygotowań do obchodów 500 rocznicy urodziin M. Kopernika za granicą, z podkreśleniem inicjatyw w tym zakresie na terenie Włoch. Konferencja prezesów Oddziałów PTMA uchwaliła wnioski i dezyderaty odnośnie przygotowań przez Oddziały uroczystości kopernikańskich w Polsce, jak też wskazówki dotyczące potrzeb dalszego rozwoju społecznej działalności Towarzystwa, na okres do następnego statutowego walnego zebrania delegatów PTMA. Uczestnicy konferencji zwiedzili wystawę astronomiczną zorganizowaną przez Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne w Chorzowie, ilustrującą dorobek nauki i miłośniczego ruchu astronomicznego w XXV-cio leciu Polski Ludowej. W tym samym dniu odbyło się także posiedzenie Gł. Komisji LOAiP.

3 października 1970 r. w Krakowie obradowało plenarne zebranie ZG. PTMA, któremu przewodniczył prezes doc. dr J. Sałabun. Doc. Sałabun złożył informację o XIV Kongresie Międzynarodowej Unii Astronomicznej i posiedzeniu Prezydium Międzynarodowej Unii Miłośników Astronomii, która odbyła się w sierpniu br. w Brighton w Anglii; wysłuchano sprawozdań z akcji szkoleniowej, obserwacyjnej i popularyzatorskiej w Niepołomicach i Fromborku oraz z wykonania budżetu Towarzystwa za I półrocze 1970 r. Omówiono również sprawy organizacyjno-programowe Oddziałów i przygotowania kampanii sprawozdawczo-wyborczej w Oddziałach przed jubileuszowym Zjazdem Delegatów Towarzystwa w 1971 roku.

Ponadto Prezydium ZG. PTMA odbywało cotygodniowe narady robocze z kierownictwem Biura ZG. PTMA, których celem była bieżąca społeczna kontrola, pomoc i konsultacje w sprawach wymagających kolegialnych decyzji, dla zabezpieczenia wykonania planu działalności Towarzystwa w roku 1970 zatwierdzonego przez władze Polskiej Akademii Nauk.
Tadeusz Grzesło