1970

Urania 9/1970, str. 261-265, KRONIKA PTMA, Tadeusz Grzesło

O upowszechnianiu nauki w warunkach społecznej działalności

Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii W okresie powojennego dwudziestopięciolecia wraz z przebudową społeczeństwa w naszym kraju, rosła ranga i społeczna rola nauki a tym samym znaczenie jej upowszechniania. Aktualnie działalność w tym zakresie rozwija ponad dwieście towarzystw naukowych, stowarzyszeń zawodowych i organizacji społecznych. Działalność ta jest odpowiedzią na stale rosnące zapotrzebowanie społeczne w różnych dyscyplinach nauki, żądające zaspokojenia powstałych potrzeb i zainteresowań szerokich kręgów społeczeństwa. Jesteśmy bowiem świadkami następstw rewolucji społecznej i kulturalnej, związanej z awansem społecznym i zawodowym mas robotniczo-chłopskich, stanowiącej wyraz sprawiedliwości dziejowej w warunkach budownictwa socjalizmu w naszym kraju. Powszechna oświata będąca jednym z największych osiągnięć Polski Ludowej, stała się źródłem stale rosnącego zapotrzebowania na naukę. Badania socjologiczne wykazują stały wzrost aktywności kulturalnej w miarę nabywania przez ludność coraz wyższego poziomu wykształcenia. Działalność w zakresie upowszechniania nauki pochłania nie tylko wiele energii i środków licznych instytucji i stowarzyszeń, ale w miarę narastania tej działalności, niejednokrotnie o charakterze spontanicznym i żywiołowym, uniemożliwia orientację w poziomie jak też w zakresie i skuteczności prowadzonej akcji. Powołana w 1963 roku Rada Towarzystw Naukowych i Upowszechniania Nauki Polskiej Akademii Nauk podjęła próbę oceny istniejącego stanu rzeczy, koordynacji i wytyczenia prawidłowych kierunków działalności towarzystw naukowych. Wymaga ustalenia zakres zjawisk obejmowanych nazwą "upowszechnianie nauki". Obok tradycyjnego terminu "popularyzacja nauki", w znaczeniu udostępniania wiedzy teoretycznej i praktycznej niespecjalistom (laikom), pojawił się nowy termin "wdrażanie" nauki do praktyki. Określenia te nie mają tylko charakteru terminologicznego. Chodzi bowiem w tym wypadku o działanie rozmaitego typu i w rozmaity sposób, wiążące się z podstawowymi procesami społecznymi dokonującymi się w naszym kraju. Popularyzacja nauki, w tradycyjnym znaczeniu, w aktualnych warunkach społecznych przestała wystarczać, przynajmniej z dwóch powodów:

1. Stanowi bowiem typ działań, w których przeważają procesy biernego objaśniania, rozumienia i upraszczania nauki, nad procesami twórczego wiązania nauki z praktyką.
2. Nie obejmuje w dostatecznym stopniu takich zjawisk, jak współdziałanie praktyków z naukowcami i udział praktyków w badaniach i rozwijaniu nauki, upowszechnianiu nauki bez uproszczeń, wdrażaniu nauki do praktyki, upowszechnianiu nauki wśród pracowników nauki.

Upowszechnianie nauki jest pewną formą działalności społecznej i jako forma tej działalności społecznej wiąże się ściśle z innymi formami i rodzajami działalności w życiu społeczeństwa. Towarzystwo nasze zrzeszając określoną grupę społeczną w organizacji specjalistycznej, popularno-naukowej, dzięki zawodowcom-teoretykom, zawodowcom-praktykom i niespecjalistom-miłośnikom astronomii, może w dobie rozwijającego się i przekształcającego się społeczeństwa spełnić doniosłą rolę w zakresie popularyzacji racjonalistycznej wiedzy o Wszechświecie.

Rada Towarzystw Naukowych PAN stawia przed towarzystwami naukowymi w dziedzinie upowszechniania nauki następujące zadania:

1. upowszechnianie nauki na najwyższym poziomie,
2. organizowanie dyskusji i badań nad formami i społecznymi skutkami upowszechniania nauki w społeczeństwie,
3. udzielanie pomocy popularyzatorom nauki, 4. rozwijanie opieki nad badaniami podejmowanymi przez praktyków poza placówkami naukowymi.

Organizowanie jak najliczniejszego uczestnictwa w nauce powinno stać się szczególną troską w działalności towarzystw naukowych. Polska Akademia Nauk zawarła porozumienie z Centralną Radą Związków Zawodowych, które określa kierunki i formy współdziałania tych instytucji w zakresie upowszechniania nauki. Porozumienie to zaleca między innymi:

— organizowanie wspólnych sesji naukowych i konferencji poświęconych analizie technicznych, przyrodniczych, ekonomicznych i społeczno-politycznych warunków pracy w poszczególnych działach gospodarki narodowej i regionach kraju;
— organizowanie sesji poświęconych metodom wprowadzania do praktyki i upowszechniania osiągnięć nauki;
— współdziałanie placówek PAN i towarzystw naukowych w opracowywaniu i realizacji programów upowszechniania nauki w zakładach pracy, placówkach kulturalno-oświatowych i ośrodkach wczasowych;
— publikowanie w wydawnictwach związkowych wyników badań interesujących ruch zawodowy oraz opracowań związanych z akcjami wspólnie prowadzonymi na polu upowszechniania i wprowadzenia do praktyk i osiągnięć nauki.

Porozumienie to stwarza i dla naszego Towarzystwa lepsze warunki i większe możliwości działania w szerokich kręgach społeczeństwa. U podstaw bytu naszego społecznego ruchu — miłośników astronomii — leży zagadnienie upowszechniania nauki za pomocą różnych dostępnych nam środków.

Statutowe cele Towarzystwa pozostały w zasadzie od jego powstania do dziś niezmienne, co jest dla nas niezmiernie cenne z uwagi na ciągłość doświadczeń popularyzatorskich. Korzystaniu z tych tradycji sprzyja również fakt, że na przestrzeni prawie półwiecza ukazuje się organ Towarzystwa "Urania". Czasopismo to o charakterze popularno-naukowym, od 18 lat wydawane jest jako miesięcznik, w roku bieżącym wydajemy już 41 rocznik tego pisma.

Stowarzyszenie nasze zakłada jako podstawowe zadania:

Zjednoczenie osób zainteresowanych i pracujących w zakresie astronomii i nauk pokrewnych, zaznajamianie członków z postępem wiedzy astronomicznej, inicjowanie i wspieranie własnych badań, jak też upowszechnianie wiedzy astronomicznej.

Realizacji tych zadań służą tradycyjne już dla nas formy działania: jak np. zakładanie i prowadzenie własnych placówek obserwacyjnych, działalność wydawnicza (mapy, atlasy, poradniki i inne pomoce naukowe), organizowanie pracowni naukowych i technicznych do użytku członków, publiczne pokazy nieba, odczyty, kursy szkoleniowe i konferencje, seminaria i sympozja naukowe, projekcje filmowe, wystawy astronomiczne, prowadzenie bibliotek fachowych, organizacja szkolnych kółek astronomicznych, informacja, pomoc i szkolenie w zakresie konstrukcji instrumentów obserwacyjnych, praca wyspecjalizowanych obserwatorów w odrębnych tematycznie sekcjach obserwacyjnych.

W zakresie upowszechniania wiedzy astronomicznej wykształciły się w Oddziałach PTMA następujące zasadnicze formy imprez organizowane zarówno dla członków, jak też osób niestowarzyszonych, są to:

— imprezy wewnętrzne, w zasadzie tylko dla członków Towarzystwa w mniejszym lecz jednolitym pod względem zainteresowania i przygotowania gronie odbiorców,
— imprezy publiczne, organizowane w części ze środków budżetowych Towarzystwa,
— imprezy publiczne, organizowane odpłatnie na zlecenie władz lub instytucji i zakładów pracy.

Przykładowo Oddziały Towarzystwa w roku 1968 zorganizowały: 228 odczytów dla 11.017 słuchaczy, 415 pokazów nieba dla 7.045 widzów, 67 projekcji filmowych dla 7.859 widzów i 83 innych imprez popularyzatorskich dla 11.195 osób a w roku 1969 367 odczytów dla 13.682 słuchaczy, 465 pokazów nieba dla 20.862 widzów, 100 projekcji filmowych dla 6.7558 widzów i 1.371 innych imprez dla 10.494 osób.

Na przestrzeni tego okresu — lat 1968—1969 — znaczny wzrost osób uczestniczących w imprezach popularyzatorskich organizowanych przez Towarzystwo jest ewidentny. Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że 75% odczytów zostało zorganizowanych w ramach pracy społecznej członków Towarzystwa nieodpłatnie.

W akcji odczytowej przodowały Oddziały: Dąbrowa Górnicza, Kraków, Łódź, Opole, Poznań, Toruń i Wrocław.

Również 65% pokazów nieba zostało zorganizowanych nieodpłatnie dzięki społecznej pracy członków W tej formie działalności upowszechnieniowej przodowały Oddziały: Dąbrowa Górnicza, Frombork, Jelenia Góra, Nowy Sącz, Krosno, Szczecinek, Łódź, Toruń, Warszawa i Wrocław. W ostatnich dwóch latach przeszło 50%) projekcji filmowych o tematyce astronomicznej i astronautycznej zostało zorganizowanych nieodpłatnie w ramach pracy społecznej członków.

Omawiając tylko niektóre formy działalności upowszechnieniowej świadczonej przez Oddziały PTMA na rzecz swego środowiska, wymienić należy dodatkowo szeroko zakrojoną akcję popularyzatorską prowadzoną od dwóch lat dla zgrupowań harcerskich i turystów we Fromborku.

I tak w 1968 roku w odczytach i pokazach we Fromborku, w lipcu i sierpniu, uczestniczyło 6.823 osoby a w roku 1969 grupa prelegentów i demonstratorów PTMA zorganizowała w lipcu i sierpniu 67 odczytów i 18 pokazów nieba w których uczestniczyło łącznie przeszło 5.000 osób.

Na odrębne wyszczególnienie zasługuje również działalność Planetarium w Krakowskim Domu Kultury organizowana przez Oddział PTMA w Krakowie. W 1968 roku zorganizowanych zostało 55 seansów, w których uczestniczyło około 2.000 osób a w roku 1969 zorganizowano już 242 pokazy planetaryjne, w których uczestniczyło przeszło 9.000 osób.

Jedną z form godną szerszego rozpowszechnienia, celem upoglądowienia nauki, są wystawy astronomiczne. Działalność ta wymaga jednak znacznego nakładu sił i środków niemniej jednak i na tym odcinku odnotowujemy pewne osiągnięcia, do których zaliczyć możemy organizacje wystawy p.n. "Materia meteorytowa w naszym układzie słonecznym" w Krakowie, wystawę p.n. "Księżyc coraz bliżej" w Dąbrowie Górniczej, wystawę plastyczną z cyklem odczytów p.n. "Kosmos w nauce i sztuce" w Krakowie. Zaniedbaną i raczej rzadką formą kontaktów z nauką są wycieczki członków PTMA, organizowane w sposób zbiorowy przez Oddziały, do Obserwatoriów Astronomicznych w kraju i zagranicę.

Niezwykle cenne w warunkach działalności Towarzystwa są różnego rodzaju kursy szkoleniowe i obserwacyjne. Działalność w tym zakresie uwarunkowana jest jednak zarówno możliwościami kadrowymi jak i środkami finansowymi pozostającymi w dyspozycji Towarzystwa. Bez możliwości kształcenia na kursach szkoleniowych i obserwacyjnych, licznych grup członków Towarzystwa, nie jest możliwy w warunkach pracy społecznej, dalszy i większy rozwój działalności upowszechnieniowej w sensie ilościowym i jakościowym.

Kontynuowane samokształcenia członków bez możliwości konsultacji, konfrontacji zakresu posiadanej wiedzy, wymiany wspólnych doświadczeń i sprawdzania w praktyce — w kontakcie z pracownikami nauki — zdobytych umiejętności, zubaża nasze działanie i ogranicza wszechstronny rozwój działalności upowszechnieniowej.

Omawiając zagadnienie upowszechnienia nauki, w warunkach społecznej działalności naszego Towarzystwa podkreślić należy szczególnie działalność wydawniczą, gdyż dzięki publikacjom Towarzystwa trafiamy do najszerszych a zarazem najbardziej zróżnicowanych pod względem wykształcenia, zawodu i zainteresowań odbiorców. Książka, czasopismo, broszura lub też ulotka są najłatwiejszą formą kontaktu, dlatego też nasze Towarzystwo przykłada wielką wagę do własnej działalności wydawniczej — osiągnięciem jest tu poza regularnie wydawanym miesięcznikiem "Urania", wydawanie popularnej pomocy naukowej "Obrotowej mapy nieba", która w wielotysięcznym nakładzie rozprowadzona została do członków PTMA a przede wszystkim do młodzieży szkolnej. W przygotowaniu znajdują się dwa nowe tytuły wydawnicze naszego Towarzystwa a to: "Vademecum Obserwatora" w opracowaniu dra Janusza Pagaczewskiego i "Mały atlas Księżyca" w opracowaniu E. Szeligiewicza i M. Mazura. Podstawową rolę w zakresie upowszechniania nauki stanowią zbiory biblioteczne jakimi dysponuje nasze Towarzystwo. Księgozbiór Towarzystwa liczy łącznie przeszło 12.000 voluminow zgromadzonych w 24 biblioteczkach Oddziałowych i bibliotece centralnej Zarządu Głównego PTMA. Bogaty jest dział czasopism krajowych i zagranicznych, w tym z dziedziny astronomii i astronautyki i nauk pokrewnych. Zbiory biblioteczne są sukcesywnie uzupełniane nowościami w drodze zakupu, jak też przez nabytki z ofiar i darowizn. Usprawnienia jednak wymagają formy pracy z książką, jak też upowszechnienie czytelnictwa, celem pełniejszego wykorzystania posiadanych zbiorów.

Oddzielną rolę w zakresie upowszechniania nauki spełniają stałe placówki Towarzystwa, jak stacje astronomiczne, punkty obserwacyjne i kluby, stanowiące podstawową bazę dla realizacji naszych statutowych założeń. Dla dzisiejszego popularyzatora astronomii ogromną wagę stanowi fakt, że jego działalność przypada na pierwsze la ta epoki lotów kosmicznych. Początek tej epoki oznacza rewolucyjne zmiany funkcji społecznej nauki astronomii, niegdyś wiedzy elitarnej, a teraz wchodzącej w skład współczesnego światopoglądu. Nie trzeba tłumaczyć, że astronomiczna wiedza stanowi warunek "sine qua non" cennego kulturowo i naukowo zainteresowania laików astronauką — zainteresowania, które stało się już społecznym faktem. Uważamy, że nie tylko celem ale i obowiązkiem naszym — Stowarzyszenia Miłośników Astronomii, czyi ludzi poczuwających się do osobistego zaangażowania w jej sprawie — jest jak najszersze, za pomocą dostępnych nam środków, uświadamianie społeczeństwa w sposób naukowy o budowie Wszechświata, który obecnie stał się terenem ludzkiej działalności.

Urania 11/1970, str. 329-330, KRONIKA PTMA

Seminarium Kopernikowskie w Olsztynie

Zarząd Oddziału Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii w Olsztynie zorganizował w dniu 11 lipca 1970 r. jednodniowe seminarium popularno-naukowe dla nauczycieli poświęcone życiu i działalności Mikołaja Kopernika. W seminarium wzięło udział około 10G nauczycieli — słuchaczy Wydziału Fizyki z matematyką i Matematyki z fizyką Zaocznego Studium Nauczycielskiego w Olsztynie. Badania astronomiczne Mikołaja Kopernika z okresu pobytu astronoma w Olsztynie, omówiła Mirosława Zabiełowicz. Całokształt działalności społeczno-politycznej M. Kopernika na Warmii omówił wybitny znawca tego problemu, dyrektor Ośrodka Badań Naukowych im. Kętrzyńskiego w Olsztynie — mgr Jerzy Sikorski. Uczestnicy zapoznali się z wieloma ciekawymi, a nieznanymi im faktami dotyczącymi postaci naszego wielkiego astronoma. Dyrektor J. Sikorski podkreślił osobisty wkład Kopernika w dzieło utrwalania polskości tych ziem i zasiedlania Warmii przez polskich chłopów. Zwrócił też uwagę na szczególne cechy osobowości astronoma, jak pracowitość, skromność, sumienność. Mało kto zdaje sobie sprawę, że dzieło życia Kopernika jest właściwie owocem twórczego spędzania wolnego czasu. Prace astronomiczne nie wchodziły w zakres czynności obowiązkowych administratora dóbr kościelnych. Znaczenie światopoglądowe teorii heliocentrycznej M. Kopernika omówił prezes Oddziału PTMA w Olsztynie — mgr Czesław Wronkowski. Na zakończenie wyświetlono dwa filmy o tematyce kopernikowskiej. CZ. Wronkowski

---

Rekonstrukcja dawnych instrumentów astronomicznych w Kaliszu

Realizując konsekwentnie zadania jakie zaplanowała sobie grupa obserwatorów PTMA w Kaliszu (patrz Urania nr 7/8 z 1968 r. str. 228), w marcu 1970 r. zostały wykonane rekonstrukcje trzech starych kaliskich instrumentów astronomicznych używanych w latach 1614—1618 przez jezuitów Karola Malaperta, Szymony Petoviusa i Aleksego Silviusa do obserwacji nieba a zwłaszcza plam na Słońcu. Jak wiemy, były to lunety używane po raz pierwszy w Polsce, a jako pierwsze na świecie działały na zasadzie montażu paralaktycznego. Wykonał je zgodnie z dokumentacją sporządzoną przez Doc. Tadeusza Przypkowskiego z Jędrzejowa, znany na terenie Kalisza i ceniony fachowiec, mistrz stolarski Jan Karolak. Instrumenty przechowuje Muzeum Ziemi Kaliskiej, które ponadto finansowało ich wykonanie. J. Kazimierowski

Urania 12/1970, str. 362-363, KRONIKA PTMA, Tadeusz Grzesło

Z działalności władz centralnych PTMA w 1970 roku

Bilansując prace władz centralnych Towarzystwa w 1970 roku pragniemy przedstawić członkom PTMA i sympatykom naszego czasopisma krótką kronikę ilustrującą działalność Zarządu Głównego, Głównej Rady Naukowej, Głównej Komisji Rewizyjnej i Głównej Komisji Ludowych Obserwatoriów Astronomicznych i Planetariów.

11 stycznia 1970 r. obradowało w Krakowie poszerzone Prezydium ZG. PTMA z udziałem Gł. Rady Naukowej. Tematem zebrania były sprawy wydawnicze Towarzystwa a w szczególności miesięcznika Urania. W tym samym dniu ukonstytuowała się Gł. Rada Naukowa PTMA. Przewodniczącym wybrano prof. dr Eugeniusza Rybkę z Krakowa, zastępcą przewodniczącego prof. dr Bohdana Kiełczewskiego z Poznania, sekretarzem dr Krzysztofa Ziołkowskiego z Warszawy zaś na członków Rady powołano: prof. dr Jana Mergentalera z Wrocławia i dr Andrzeja Woszczyka z Torunia. Gł. Rada Naukowa PTMA w nowym składzie, poza rozdziałem funkcji, ustaliła ramowy plan pracy, akcentując konieczność zwiększenia pomocy dla zespołu wydawniczego, roztoczenia opieki merytorycznej nad działalnością oddziałów, stacji i sekcji obserwacyjnych oraz szkolnych/międzyszkolnych kół astronomicznych.

20 stycznia 1970 r. odbyło się poszerzone zebranie Prez. ZG PTMA w Krakowie z udziałem prezesa Oddz. Wrocławskiego mgr F. Gondowicza. Omówiono m. in. sprawę organizacji wystawy pt. "Materia meteorytowa w naszym układzie słonecznym" we Wrocławiu, udostępnionej przez Śląskie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne w Chorzowie, jak też zagadnienia związane z zagospodarowaniem obiektu Oddz. PTMA we Wrocławiu na Wzgórzu Partyzantów.

W lutym 1970 r. Gł. Komisja Rewizyjna PTMA w składzie: dr Zygmunt Banaszewski — przewodniczący, mgr inż. Leszek Marszałek — zastępca i Jan Kasza — sekretarz, dokonała rewizji działalności Towarzystwa za rok 1969.

7 marca 1970 r. pod przewodnictwem prezesa doc. dr J. Sałabuna odbyło się w Krakowie posiedzenie Zarządu Głównego PTMA, na którym omówiono m. in. sprawy dotyczące działalności Oddziałów PTMA w Szczecinku i Wrocławiu, organizacji sympozjum obserwatorów Słońca, zjazdu prezesów Oddziałów PTMA i oceny przygotowań do obchodów 500 rocznicy urodzin M. Kopernika.

20 kwietnia 1970 r. w Krakowie pod przewodnictwem prezesa ZG. PTMA doc. dr J. Sałabuna i przewodniczącego Gł. Rady Naukowej prof. dr E. Rybki, z udziałem 25 przedstawicieli władz i instytucji, odbyło się zebranie komitetu przygotowawczego obchodów 500 rocznicy urodzin M. Kopernika dla miasta Krakowa i województwa krakowskiego. Wyłoniono 5-cio osobową komisję roboczą w składzie: prof. dr Eugeniusz Rybka, prof. dr Karol Kozieł, prof. dr Kazimierz Maślankiewicz, doc. dr Kazimierz Kordylewski i inż. Marek Kibiński, której celem jest współdziałanie z władzami, instytucjami i organizacjami społecznymi przy opracowaniu całościowego planu uroczystości kopernikańskich pod egidą Wojewódzkiego i Krakowskiego Komitetów Frontu Jedności Narodu.

23 maja 1970 r. w Planetarium i Obserwatorium Astronomicznym w Chorzowie, pod przewodnictwem prezesa ZG. PTMA doc. dr J. Sałabuna odbyła się doroczna konferencja prezesów Oddziałów PTMA, z udziałem 35 osób. W obradach uczestniczyli również członkowie Gł. Rady Naukowej i Gł. Komisji LOAiP. Reprezentowane były Oddziały: Białystok, Chorzów, Częstochowa, Gdynia, Gliwice, Jelenia Góra, Kraków, Krosno, Łódź, Nowy Sącz, Opole, Ostrowiec Św., Oświęcim, Poznań, Radom, Szczecin, Toruń, Warszawa i Wrocław. Nie delegowały swoich przedstawicieli Zarządy Oddziałów: Dąbrowa Górnicza (usprawiedliwiony), Frombork, Katowice, Lublin, Olsztyn i Szczecinek. Ponadto w zebraniu uczestniczyli: przewodniczący komitetu organizacyjnego Oddziału PTMA w Zielonej Górze inż. Kazimierz Mroczkowski i przewodniczący komitetu organizacyjnego Oddziału PTMA "Bieszczady" w Ustrzykach Dolnych Stefan Drąg. Na konferencji wygłoszone zostały m. in. dwa zasadnicze referaty: "Ludowe Obserwatoria Astronomiczne i Planetaria w Polsce" — mgr inż. Stanisław Lubertowicz (Urania n r 7—8/70) i "O upowszechnianiu wiedzy astronomicznej w warunkach społecznej działalności PTMA" — dyr. Tadeusz Grzesło (Urania nr 9/70). Prezes ZG. doc. dr J. Sałabun przedstawił również stan przygotowań do obchodów 500 rocznicy urodziin M. Kopernika za granicą, z podkreśleniem inicjatyw w tym zakresie na terenie Włoch. Konferencja prezesów Oddziałów PTMA uchwaliła wnioski i dezyderaty odnośnie przygotowań przez Oddziały uroczystości kopernikańskich w Polsce, jak też wskazówki dotyczące potrzeb dalszego rozwoju społecznej działalności Towarzystwa, na okres do następnego statutowego walnego zebrania delegatów PTMA. Uczestnicy konferencji zwiedzili wystawę astronomiczną zorganizowaną przez Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne w Chorzowie, ilustrującą dorobek nauki i miłośniczego ruchu astronomicznego w XXV-cio leciu Polski Ludowej. W tym samym dniu odbyło się także posiedzenie Gł. Komisji LOAiP.

3 października 1970 r. w Krakowie obradowało plenarne zebranie ZG. PTMA, któremu przewodniczył prezes doc. dr J. Sałabun. Doc. Sałabun złożył informację o XIV Kongresie Międzynarodowej Unii Astronomicznej i posiedzeniu Prezydium Międzynarodowej Unii Miłośników Astronomii, która odbyła się w sierpniu br. w Brighton w Anglii; wysłuchano sprawozdań z akcji szkoleniowej, obserwacyjnej i popularyzatorskiej w Niepołomicach i Fromborku oraz z wykonania budżetu Towarzystwa za I półrocze 1970 r. Omówiono również sprawy organizacyjno-programowe Oddziałów i przygotowania kampanii sprawozdawczo-wyborczej w Oddziałach przed jubileuszowym Zjazdem Delegatów Towarzystwa w 1971 roku.

Ponadto Prezydium ZG. PTMA odbywało cotygodniowe narady robocze z kierownictwem Biura ZG. PTMA, których celem była bieżąca społeczna kontrola, pomoc i konsultacje w sprawach wymagających kolegialnych decyzji, dla zabezpieczenia wykonania planu działalności Towarzystwa w roku 1970 zatwierdzonego przez władze Polskiej Akademii Nauk.

Urania 4/1971, str. 121/122, Tadeusz Grzesło, Bilans prac Oddziałów PTMA w 1970 roku

Analizując roczne sprawozdanie statystyczno-opisowe sumujące pracę społeczną Oddziałów Towarzystwa w ub.r. na specjalną uwagę zasługują wyszczególnione w tej kronikarskiej notatce liczby. Na koniec okresu sprawozdawczego działało w k raju 26 Oddziałów — przybył nowy w Zielonej Górze, ujęty w rejestr Urzędu Spraw Wewnętrznych w czerwcu 1970 -roku. Z tych 26 jednostek organizacyjnych tylko 13 posiada stałą bazę lokalową stanowiącą podstawę ich społecznej działalności. Mamy aktualnie w kraju 7 stacji obserwacyjnych PTMA, 17 sezonowych punktów obserwacyjnych i 1 czynne małe planetarium Firny Zeiss w KDK w Krakowie. Baza lokalowa a co się z tym wiąże i sprzętowa jest więc niewystarczająca do rozwijania szerszej działalności w zakresie organizacji społecznego ruchu, pracy sekcji obserwacyjnych, budowy amatorskich teleskopów i produkcji niezbędnych pomocy naukowych do upowszechniania wiedzy astronomicznej itp. Oddziały PTMA zrzeszały na koniec 1970 r. łącznie 6 członków honorowych, 8 członków wspierających (prawnych) i 1.905 członków rzeczywistych, w tym zalegających z opłatą składki członkowskiej i prenumeraty "Uranii" 373 osób. Ponadto w 56 kołach astronomicznych zrzeszanych było 1.241 uczniów szkół średnich a zatem ub. rok zamknęliśmy liczbą 3.160 osób legitymujących się przynależnością do naszego Towarzystwa. Szczególną troską Oddziałów powinien być systematyczny nabór nowych członków PTMA, zdobywanie szerszego kręgu prenumeratorów i sympatyków naszego czasopisma "Urania", zlikwidowanie zaległości w opłatach składek oraz prenumeraty, ściślejsza współpraca z resortem oświaty a przede wszystkim ze szkołami licealnymi ogólnokształcącymi i technikami zawodowymi w zakresie organizacja szkolnych i międzyszkolnych kół astronomicznych. Znaczne osiągnięcia, pomimo licznych trudności kadrowych, ograniczonej bazy lokalowej, niedostatecznego wyposażenia w sprzęt obserwacyjny i do pokazów nieba, aparatury projekcyjnej do upoglądowienia nauki itp., mamy na odcinku popularyzacji. I tak w ub.r. Oddziały PTMA zorganizowały 390 odczytów dla 15.128 słuchaczy, 701 pokazów nieba przez lunety dla 22.430 widzów oraz 108 projekcji filmowych, w których uczestniczyło 10.488 osób. Przeszło 60% odczytów i pokazów nieba, jak też 75% projekcji filmowych wykonali członkowie — aktywiści Oddziałów nieodpłatnie. Tak wysoki procent świadczonej społecznie pracy na rzecz upowszechniania nauki charakteryzuje wybitnie postawę członków Towarzystwa, napawa dumą i budzi szacunek do bezinteresownego zaangażowania w krzewieniu wiedzy astronomicznej w naszym społeczeństwie. Niedostateczna jes.t natomiast działalność sekcji obserwacyjnych w Oddziałach — poza grupami obserwatorów Słońca, np. w Dąbrowie G., Kaliszu, Ostrowcu Św., prace specjalistycznych sekcji obserwatorów raczej zanikły, względnie nie znalazły odzwierciedlenia w dorocznych sprawozdaniach Oddziałów. Brak jest przejawów pracy sekcji obserwatorów gwiazd zmiennych, gwiazd zmiennych zaćmieniowych, planet, meteorów itp. Brak również warunków kadrowych i bazy lokalowej do kontynuowania pracy sekcji instrumentalnej (Warszawa i Kraków). Stosunkowo dobrze przedstawia się sprawa księgozbiorów i czytelnictwa. Zbiory biblioteki centralnej ZGł PTMA liczą aktualnie 4.866 vol. a biblioteczki oddziałowe posiadają łącznie 8.714 vol. (książek i roczników czasopism). Znacznie przekroczyliśmy plan usług na rzecz innych instytucji i organizacji w zakresie zadań zleconych (odczyty, pokazy nieba, filmy astronomiczne) wyróżniły się w tej akcji np. Oddziały: Kraków, Krosno, n. W., Nowy Sącz, Łódź i Toruń.

Dużą poprawę odnotowujemy na odcinku kolportażu naszego miesięcznika "URANIA". Łączmy nakład czasopisma w 1970 r. wynosił 33.000 egz. z tego na stanie magazynu na 31 XII 1970 r. pozostało tylko 1.460 egz. równocześnie upłynniano z zapasów część nakładu z lat Ubiegłych. W prenumeracie i w wymianie zagranicznej przekazano w 1970 r. łącznie 3.487 egz. mieś. "Urania". Nakład każdego numeru miesięcznika tylko w wysokości 3.000 egz. jest niski, nieekonomiczny i produkcja czasopisma na tym pułapie przynosi Towarzystwu straty. Chcąc ich uniknąć lub zmniejszyć straty w działalności wydawniczej "Uranii" musimy dążyć do zwiększenia nakładu i kolportażu a droga do tego wiedzie tylko i wyłącznie przez zwiększenie liczby członków PTMA i prenumeratorów pisma — apelujemy zatem do Oddziałów o podjęcie wysiłków w tym zakresie.

Tym akcentem — prośbą i apelem o dalszą współpracę i pomoc wszystkich członków zrzeszonych w Oddziałach Towarzystwa w realizacji statutowych zadań — kończymy krótką informację o wynikach naszej działalności, życząc dalszych sukcesów i osiągnięć na polu upowszechnienia wiedzy astronomicznej, szczególnie w okresie poprzedzającym uroczystości kopernikańskie.