1978

Urania 11/1978, str. 339-341, Kronika PTMA. Wystawa "Sam możesz poznać Wszechświat", L.Z.

Dnia 8 czerwca 1978 r. w Muzeum Techniki NOT w Warszawie (Pałac Kultury i Nauki) nastąpiło otwarcie wystawy zorganizowanej przez Oddział Warszawski PTMA. Wystawa nosi tytuł: Sam możesz poznać Wszechświat. Celem wystawy było pokazanie licznie zwiedzającej Muzeum publiczności, w szczególności tym do których nie docierają nasze wydawnictwa, jak można dostępnymi niemal każdemu środkami dojść do posiadania własnego teleskopu i na własne oczy ujrzeć na niebie to, o czym dowiadujemy się zwykle tylko z książek. Wystawa przedstawia również dorobek Towarzystwa i jego członków w zakresie budowy przyrządów, obserwacji często o wartości naukowej oraz publikacji.

Na otwarciu wystawy byli członkowie władz Towarzystwa (prezes Zarządu Głównego Maciej Mazur i sekretarz Stanisław Lubertowiez), kierownictwo Muzeum Techniki NOT (dyrektor Jerzy Jasiuk i wicedyrektor Regina Gutkowska wraz z licznymi pracownikami Muzeum); Centrum Astronomiczne Mikołaja Kopernika reprezentował doc. Jerzy Stodółkiewicz. Była to również okazja spotkania się wielu członków Oddziału Warszawskiego PTMA z zarządem, który reprezentował prezes Zygmunt Grela. Na otwarcie przybyli przedstawiciele prasy, innych muzeów oraz artyści plastycy.

Po zagajeniu przez wicedyrektor Reginę Gutkowską, krótkie przemówienie wygłosił prezes Zygmunt Grela. Następnie, po symbolicznym przecięciu wstęgi, po wystawie oprowadził p. Roman Fangor, członek Zarządu Oddziału PTMA, jeden z autorów i komisarz wystawy. Pokaz diaporamy (zestawu przezroczy z komentarzem i muzyką) oraz pokaz szlifowania zwierciadła do teleskopu (ɸ 250 mm) zakończył uroczystość związaną z otwarciem wystawy.

W dniu następnym (9. VI) wystawa została udostępniona publiczności. Trochę zawiodła reklama: pierwsza, w zasadzie symboliczna informacja ukazała się w „Expressie Wieczornym” dopiero 19 czerwca. Następne, nieco obszerniejsze — w "Świecie Młodych" z 27. i w "Głosie Pracy" z 28. czerwca. Dopiero w początku lipca relacje o wystawie zostały podane w Radio i Telewizji. Mimo to na otwarcie wystawy przybyło ponad 150 osób.

Wystawa „Sam możesz poznać Wszechświat” poświęcona jest głównie działalności dwóch sekcji Oddziału: Sekcji Instrumentalnej i Sekcji Obserwacyjnej.

Sekcja Instrumentalna (założona w 1950 r. przez art. mal. Wojciecha Fangora) i prowadzona przez 20 lat przez inż. Konstantego Czetyrboka, a od 1973 r. przez Lucjana Newelskiego, przedstawia jak gdyby praktyczną ilustrację serii artykułów ukazujących się w "Uranii" pt. Jak zbudować teleskop amatorski. W trzech wnękach umieszczono ok 40 zdjęć i rysunków dotyczących wykonania teleskopu w poszczególnych fazach (szlifowanie szkła, polerowanie, figuryzacja, badanie zwierciadła sferycznego a następnie paraboloidalnego metodą Foucaulta) jak również dorobek Sekcji. Zdjęcia i rysunki uzupełniają teksty informacyjne oraz liczne eksponaty: zwierciadła w różnych stanach obróbki, proszki do szlifowania i polerowania, fragmenty tubusów, gotowe zwierciadła w oprawach, teleskop Newtona o średnicy 150 mm i ogniskowej 900 mm (wykonany przez p. Wiesława Kłaputę), a także czynne stanowisko badania kształtu zwierciadeł metodą Foucaulta. Atrakcję stanowią również dwa czynne stanowiska szlifowania i polerowania zwierciadeł, na których cztery razy w tygodniu pokazywane są wszystkie czynności związane z wykonaniem optyki teleskopu.

Sekcja Obserwacyjna, której kierownikiem merytorycznym jest doc. dr hab. Maciej Bielicki, przedstawia wyniki różnych obserwacji prowadzonych przez obserwatorów Oddziału Warszawskiego PTMA. Najwięcej miejsca poświęcono zaćmieniom Słońca (w tym zestaw 25 zdjęć łącznego formatu 80 X 80 cm z zaćmienia w dniu 20. V. 1966 r.) oraz obserwacjom pozycyjnym; pokazano sposób wykonywania tych obserwacji mikrometrem pierścieniowym i krzyżowym, niezbędne pomoce naukowe (m. in. reprodukcje katalogu gwiazd), obliczone przy pomocy komputera pozycje planetoid Ceres, a także reprodukcję egzemplarza tzw. Cyrkularza IAU, zawierające wyniki obserwacji pozycyjnych komety Benneta z 1970 r. Dużo informacji (i ilustracji) dotyczy działów poświęconych obserwacjom Słońca (i plamom na jego powierzchni), meteorom, gwiazdom zmiennym, zakryciom planet i gwiazd przez Księżyc, kometom i obłokom srebrzystym.

Eksponatem cieszącym się największym zainteresowaniem jest, związany tematycznie z działem zakryć planet i gwiazd, przyrząd do sprawdzania osobowego obserwatora. Obserwując zapalanie i gaśnięcie "sztucznej gwiazdki" i naciskając w tych momentach przycisk, można od razu odczytać wynik (podawany z dokładnością 0s01). Sprawdzanie błędu osobowego ("refleksu") przez zwiedzających stało się bardzo "modne" — dziennie do kilkuset osób.

Przed pokazami szlifowania i polerowania zwierciadeł odbywa się pokaz przezroczy, wykonanych przez członków Oddziału Warszawskiego PTMA. Można zobaczyć zdjęcia z zaćmień Słońca i Księżyca, zbliżenia planet do siebie (Jowisz i Wenus — luty 1975), obłoki srebrzyste, dość dużo zdjęć gwiazd i znanych gwiazdozbiorów, a także zdjęcia obozu astronomicznego w Edwardowie (czerwiec 1976 r.), zorganizowanego przez PTMA.

Wystawę uzupełnia gablota "informacyjna" Towarzystwa: zawiera podstawowe wiadomości o Oddziełe Warszawskim PTMA, wydawnictwa PTMA — "Uranie" z roku 1923 i 1974 — broszury (m. in. "Amatorski teleskop zwierciadlany" A. Rybarskiego) oraz książki z biblioteki Oddziału, foldery i deklaracje członkowskie dla chętnych do wstąpienia do PTMA.

Autorami scenariusza i zdjęć są: Roman Fangor i Lucjan Newelski, autorami przezroczy — Roman Fangor, Arkadiusz Królikowski i Nikodem Wikliński. Konsultantem scenariusza był pracownik Muzeum Techniki Jerzy Kirilenko, któremu należą się słowa uznania i podziękowania za ogromną pracę włożoną podczas realizacji wystawy, a wykonywanej praktycznie w pojedynkę i często również nocami (nieraz w Muzeum do 5.30 rano). Większość wykonanych robót elektrycznych, malarskich, montażowych i niektóre stolarskie — to zasługa właśnie p. Jerzego Kirilenki.

Współpraca Muzeum Techniki NOT z PTMA, a w szczególności z Oddziałem Warszawskim, trwa od lat. W każdy czwartek o godz. 17.00 odbywają się pokazy w Planetarium Muzeum ze specjalnym programem dla członków PTMA (wstęp za okazaniem legitymacji).

Urania 11/1978, str. 345-346, VI Naukowa Sesja Astronomiczna poświęcona współczesnym zagadnieniom astronomicznym, Stanisław Lubertowicz

W dniu 6 maja 1978 roku odbyła się w Pałacu Kultury Zagłębia zorganizowana przez Oddział Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii w Dąbrowie Górniczej — VI Naukowa Sesja Astronomiczna poświęcona współczesnym zagadnieniom astronomicznym. W Sesji wzięło udział ok. 80 osób, w tym Prezes ZG PTMA — Maciej Mazur i Sekretarz ZG PTMA inż. Stanisław Lubertowicz. W czasie Sesji zostało wygłoszonych 5'wykładów. a to: — Doc. dr hab. Andrzej Woszczyk z Instytutu Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wiceprezes ZG PTMA - "Współczesne obserwatoria astronomiczne i ich praca",
— Dr Władysław Naskręcki z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Poznańskiego — "Czarne dziury we Wszechświecie",
— Wacław Szymański — Przewodniczący Centralnej Sekcji Obserwatorów Słońca, Prezes Oddziału PTMA w Dąbrowie Górniczej - "Efekt Wilsona i przesunięcie plam słonecznych",
— Dr Stanisław Zięba z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie — "Galaktyki i kwazary",
— Mgr Marek Urbanik z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie — "Badanie struktury radioźródeł".
— Docent Woszczyk zwrócił uwagę, że astronom ma naturalne laboratorium- Kosmos, w którym nie zmienia — jak fizyk — warunków doświadczenia, lecz bada te, które zastał. Dzisiejszy astronom — to fizyk, matematyk — pracujący w laboratorium, nieraz nie mając bezpośredniego kontaktu z niebem. Dzisiaj żyjemy w okresie bardzo intensywnego rozwoju badań Kosmosu, nie tylko dokonywanych z Ziemi, lecz także z obserwatoriów orbitalnych. Dzisiaj — obserwacje są dokonywane w całej szerokości Spectrum. Są dokonywane w "oknie widzialnym" i "oknie niewidzialnym". Swój wykład uzupełnił kilkudziesięciu kolorowymi przezroczami obrazującymi współczesne teleskopy i radioteleskopy oraz obserwatoria astronomiczne na całym świecie.

— Dr Naskręcki — wychodząc od zjawiska kolapsu grawitacyjnego omówił naturę "czarnych dziur" stwierdzając, że fizycy już wcześniej przewidzieli ich istnienie. W ich pobliżu istnieje czasoprzestrzeń mogąca być opisana innymi wzorami niż przestrzeń Euklidesowa. Czas dla "czarnych dziur" zmienia kierunek swego upływu z + na —. Czy "czarne dziury" są w ogóle możliwe? Tak — w naszej Galaktyce stwierdzono ich istnienie w układach gwiazd podwójnych — zakłócają one bowiem ruch drugiego składnika i stąd wnioskujemy o ich istnieniu. "Czarna dziura" jest przeznaczeniem dla większości gwiazd.
— W. Szymański stwierdził, że obrót Słońca wokoło swej osi jest ciągle wartością przybliżoną. Następnie podał, że plamy po widocznej stronie Słońca poruszają się wolniej, po niewidocznej — szybciej. Wynik a to z praw obserwacji z Ziemi. Z Efektu Wilsona — różnych przezroczystości plam słonecznych można obliczyć grubość "warstwy przezroczystej" danej plamy na Słońcu. Tutaj jednak wkraczamy w dziedzinę heliofizyki.
— Dr Zięba podał historię odkryć kwazarów od Herschela. który odkrył mgławice, przez Hubble’a, który stwierdził, że w mgławicach można rozróżnić poszczególne gwiazdy, do czasów współczesnych. Wykład uzupełniły kolorowe przezrocza.
— Mgr Urbanik stwierdził, że większość radioźródeł nie jest optycznie zidentyfikowana z galaktykami. Następnie szeroko omówił strukturę radioźródeł i ich charakter.

Po każdym z wykładów rozwijała się interesująca dyskusja. Podsumowania Sesji dokonał Prezes Maciej Mazur.

W sumie — Sesja zorganizowana w nowym centrum przemysłowym Polski — w mieście w którym jest zbudowana największa inwestycja minionego pięciolecia — Huta „Katowice” — dobrze przysłużyła się sprawie popularyzacji wiedzy o Kosmosie — w bardzo dobrym wydaniu. Dyrekcji Pałacu Kultury Zagłębia, który imprezę przygarnął i sfinansował, należą się słowa gorącego podziękowania, a niestrudzonemu działaczowi — Panu Wacławowi Szymańskiemu — słowa najwyższego uznania.