1971

Urania 9-10/1971, str. 258, Aleksander Gonia (1888—1971)

Z głębokim żalem zawiadamiamy, że w dniu 28 marca 1971 roku zmarł w wieku 83 lat długoletni i najaktywniejszy członek Zarządu Oddziału Poznańskiego PTMA, Aleksander Gonia. Wstąpił do Towarzystwa w 1952 roku i należał do grona członków założycieli.

Aleksander Gonia odznaczał się rzadko spotykaną sumiennością i obowiązkowością. Wyjątkowo ofiarny, nie szczędził sił i zdrowia w pracach przy konserwacji Dostrzegalni PTMA i czuwając nad jej całością przez blisko 15 lat prowadził wraz z Żoną, Władysławą Goniową, stałe pokazy nieba dla mieszkańców Poznania.

Znany był również przy budowie teleskopów amatorskich, wykonując szereg luster 15-centymetrowych i udzielając fachowych wskazówek amatorom przy szlifowaniu.

Aleksander Gonia był wzorem oddanego Towarzystwu członka bardzo zawsze zaangażowanego we wszystkich pracach.

Cześć Jego pamięci.

Zarząd Oddziału Poznańskiego PTMA

Urania 9-10/1971, str. 259-260, Seminarium Astronomiczne w Szczecinku

W dniach 17 i 18 kwietnia br. odbyło się w Szczecinku V Seminarium Astronomiczne. Impreza ta organizowana przez sekretarza Oddziału Szczecineckiego PTMA p. Adama Giedrysama już wieloletnią tradycję. Biorą w niej udział uczniowie szkół średnich, a nawet podstawowych. Po raz pierwszy seminarium takie odbyło się w roku 1967 i wygłoszono na nim 12 referatów. W tym roku w seminarium brało udział 80 osób i wygłoszono 20 referatów. Widać wyraźny wzrost zainteresowania tą imprezą wśród młodzieży szczecineckiej. Jest to zasługa p. Giedrysa, który potrafi zainteresować młodzież problemami współczesnej astronomii.

Ważną jest rzeczą, że seminarium to nie ogranicza się wyłącznie do astronomii, lecz zwraca uwagę na jej nierozerwalny związek z fizyką. Przykładem mogą być referaty Janusza Dzimińskiego (kl. 8) "Siedem stanów materii" i Marka Masewicza (kl. IV) "Promienie Roentgena".

Duża część referatów związana była z układem słonecznym i jego kosmogonią oraz lotami kosmicznymi. Należą do nich: Arianny Malec (kl. 6 ) "Słońce", Mirosławy Dubowskiej (kl. 7) "Księżyc", Ewy Stępień (kl. 7) "Mars", Bożeny Krzysztofowicz "Kosmogonia układu planetarnego", Leszka Palczewskiego (kl. I) "Zdobywamy Księżyc", Tadeusza Wójcika (kl. IV) "Człowiek w locie kosmicznym", Lecha Luchowskiego "Silniki rakietowe" i Stefana Kowalskiego "Pasy van Allena".

W związku ze zbliżającymi się obchodami kopernikańskimi wygłoszono dwa referaty: Tadeusz Wójcik "Mikołaj Kopernik" i Halina Antoniak (kl. II) "Czasy kopernikowskie". Poza tym wygłoszono referaty, które trudno połączyć w jakieś grupy, jak: Tadeusza Meszko (kl. 7) "Zagadki Wszechświata", Mirosława Marchlewskiego (kl. I) "Gwiazdy podwójne", Bogdana Glinieckiego (kl. I) "Radioastronomia", Romana Sakowicza (kl. II) "Kwazary i pulsary" i Leszka Palczewskiego "Czas".

Trudno jest w ramach krótkiego sprawozdania omówić wszystkie referaty. Ukażą się one in extenso w publikacji wydawanej przez Oddział Szczecinecki pod redakcją Adama Giedrysa. Można stwierdzić, że referaty były na wysokim poziomie i co najważniejsze widać było wyraźnie celowy dobór tematów i stopnia ich trudności związanych z wiekiem i możliwościami referującego, co jest dużą zasługą organizatora seminarium. Na wyróżnienie zasługują wspomniane już referaty Janusza Dzimińskiego "Siedem stanów materii", Romana Sakowicza z Grudziądza "Kwazary i pulsary" i Leszka Palczewskiego "Czas".

Warto podkreślić, że inicjatywa p. Giedrysa znalazła naśladowców w Grudziądzu, gdzie p. Jerzy Szwarc również organizuje podobne młodzieżowe seminaria astronomiczne. Istotny jest fakt, że Oddział Szczecinecki i Sekcja Grudziądzka Oddziału Toruńskiego PTMA współpracują ze sobą i utrzymują bliskie kontakty. Dowodem tego jest wymiana referatów na seminariach. Również w tym roku przybyli p. Jerzy Szwarc i mgr Władysław Piłat z reprezentantami "astronomicznej" młodzieży Grudziądza, którzy wygłosili 5 referatów.

Konsekwentnie realizowana przez p. Giedrysa forma zainteresowania młodzieży astronomią jest moim zdaniem jedną z najbardziej udanych, gdyż zmusza w pewien sposób do aktywnego i samodzielnego myślenia, a nie tylko biernego przyswajania pewnej sumy wiadomości. Zdała ona w pełni egzamin zarówno w Szczecinku jak i w Grudziądzu, dlatego warto by znalazła naśladowców w innych oddziałach PTMA. Pozwoliłoby to ożywić działalność PTMA i znaleźć młodych, aktywnych miłośników astronomii.

Pod koniec należy podkreślić przychylny stosunek miejscowych władz do tej imprezy i pomoc w jej organizacji, zwłaszcza kierownika Wydziału Kultury Prezydium PRN mgra Edwarda Krefta, Kuratorium Okręgu Szkolnego i KTSK w Koszalinie oraz Liceum Ogólnokształcącego w Szczecinku.

Napoleon Maron

Urania 9-10/1971, str. 260-261, Z działalności Sekcji Oddziału Poznańskiego PTMA w Kaliszu

Poza normalną działalnością popularyzatorską w zakresie astronomii — jak pokazy nieba, szkolenie, czytelnictwo, budowa lunet, wymiany doświadczeń z amatorskimi ośrodkami astronomii w kraju i zagranicą — Sekcja prowadzi również "wieczory wspomnień" , poświęcone pamięci osób, które swymi badaniami i wysiłkami w pracy rozszerzyły horyzonty wiedzy astronomicznej. Zorganizowanie takiego "wieczoru" wymaga nieraz wielomiesięcznych przygotowań, by uzyskane informacje odpowiadały prawdzie. Powodzenie zależy od uzyskanych danych z właściwych źródeł, co wymaga licznej korespondencji i kwalifikacji "zbieracza-detektywa", zwłaszcza wtedy, gdy literatura fachowa jest w tej dziedzinie skąpa.

W dniu 18 grudnia 1970 r., w 30-tą rocznicę zgonu, odbył się wieczór poświęcony pamięci Dr Antoniego Wilka, odkrywcy czterech komet, który pracą swą uświetnił wkład astronomów polskich, a nazwisko jego figuruje po wszystkie czasy na liście odkrywców komet. Podstawę do uzyskania danych o jego działalności otrzymano z Archiwum Biblioteki UJ w Krakowie, z Zarządu Głównego PTMA oraz od jego Córki (p. Ireny Kosińskiej z Koszalina) i Syna (mgr. Stanisława Wilka z Bytomia). Niestety, od Wdowy po Dr Antonim Wilku, p. Wandy Wilkowej, nie można było uzyskać oczekiwanych cennych informacji wobec jej pogarszającego się zdrowia (zmarła w Krakowie w dniu 22 stycznia 1971 r. w wieku 97 lat).

Końcowym akcentem wieczoru było ustalenie propozycji pod adresem Zarządu Głównego PTMA o spowodowanie wmurowania tablicy pamiątżowej na ścianie budynku przy ul. Kazimierza Wielkiego 15 w Krakowie, gdzie ostatnio pracował i zmarł Dr Antoni Wilk. W dniu 28 grudnia 1970 r., z okazji 275-tej rocznicy zgonu, odbył się wieczór poświęcony pamięci Christiana Huygensa, wielkiego holenderskiego fizyka i astronoma-obserwatora. Nie bez przesady stwierdzamy, i mamy wiele powodów do podziękowania dyrektorowi Narodowego i Historycznego Muzeum w Leiden, p. F. Velthuyse, za szybkie nadesłanie obszernych materiałów. Liczne fotografie eksponatów po holenderskim uczonym przyczyniły się do uzmysłowienia jego ogromnego wkładu dla nauki.

W dniu 23 stycznia 1971 r., w 5-tą rocznicę zgonu, odbył się wieczór poświęcony pamięci Dr Jana Gadomskiego, znanego astronoma i popularyzatora, autora licznych książek o tematyce astronomicznej.

Wieczór zorganizowano w oparciu o materiały uzyskane od Żony zmarłego, jak i z materiałów publikowanych w "Uranii". Obecna na wieczorze Zona wybitnego astronoma, p. Maria Gadomska, uzupełniła wieczór bliższymi informacjami z życia Swego męża. Również obecny redaktor z "Naszej Księgarni" w Warszawie, p. Tadeusz Twarogowski, w sposób żywy i interesujący omówił współpracę redakcji z uczonym w ramach wydawnictwa jego książek. Przyjemna atmosfera wieczoru wytworzyła nastrój rodzinny. Wieczór zakończono pokazem Saturna przez lunety z tarasu Dostrzegalni Astronomicznej w Kaliszu.

Liczba uczestników w każdym poszczególnym wieczorze wahała się w granicach 20—25 osób.

Wszystkim osobom, które dostarczyły odpowiednich materiałów i informacji, potrzebnych do zorganizowania wieczornic, jak również inż. Jerzemu Otmarowi za przetłumaczenie obcojęzycznych materiałów, Sekcja Astronomiczna składa najserdeczniejsze podziękowania.

Janusz Kazimierowski

Urania 11-12/1971, str. 312-314, Akcja szkoleniowo-obserwacyjna PTMA — lato 1971 r., Tadeusz Grzesło

Dorocznym zwyczajem Zarząd Gł. PTMA przy współpracy Oddziałów, w tym szczególnie fromborskiego i krakowskiego, zgodnie z planem przeprowadził w lipcu i sierpniu br. turnusy (kursy) szkoleniowo-obserwacyjne dla członków PTMA i młodzieży zrzeszonej w SKA i MKA.

Od 6—28 lipca br. przy pomocy Oddziału PTMA we Fromborku, współdziałając ze Stabem ZHP akcji "Operacja 1001" prowadzony był turnus szkoleniowo-obserwacyjny dla początkujących (dziewcząt). Stałych uczestniczek było 9 nie licząc dochodzących z poszczególnych obozów harcerek. Zajęcia teoretyczne i praktyczne prowadziły instruktorki PTMA p. mgr Maria Brzozowska (Sosnowiec) i p. Honorata Korpikiewicz (Kościan woj. Poznań). Zajęcia teoretyczne obejmowały m. in. zagadnienia: budowy i powstania Układu Słonecznego, ewolucje gwiazd, budowę i ewolucję Galaktyki, gwiazdy zmienne i metody ich obserwacji, Słońce, jego budowa i obserwacje, wpływ atmosfery ziemskiej na obserwacje wizualne itp. Omawiano również podstawy budowy amatorskich przyrządów astronomicznych. Zajęcia praktyczne obejmowały m. in. obserwacje Słońca i klasyfikację plam (12 dni), 40 ocen zmian blasku β Per., RZ Cas. Zarejestrowano również przelot dziewięciu meteorów. Uczestniczki turnusu prowadziły także szeroką akcję popularyzacji. Zorganizowano dla harcerzy i mieszkańców Fromborka specjalną sesję poświęconą życiu i działalności Mikołaja Kopernika. W pogodne wieczory, w siedzibie Oddziału, na "Wieży Wodnej", organizowano pokazy nieba dla młodzieży harcerskiej oraz turystów, w których łącznie uczestniczyło ok. 1900 osób.

Z udziałem 10 obserwatorów pod kierownictwem mgr Piotra Flina i inż. Janusza Dziadosza z Oddz. Krakowskiego, w okresie od 16—26 lipca br. przeprowadzono turnus szkoleniowo-obserwacyjny dla obserwatorów gwiazd zmiennych zaćmieniowych wg specjalistycznego programu, przygotowanego dla amatorskich obserwacji. Do dyspozycji uczestnicy turnusu posiadali następujące instrumenty: Zeiss Φ 110 mm, Zeiss Φ 80 mm paralaktyk, Binar-Somet, refraktor Φ 200 mm i lunetkę "myśliwską" prod. PZO. Wyniki przeprowadzonych obserwacji zostaną po opracowaniu opublikowane.

W dniach od 1—15 sierpnia br. miał miejsce drugi turnus (kurs) szkoleniowo-obserwacyjny dla początkujących (chłopców), prowadzony również przy współpracy z Oddziałem PTMA we Fromborku. Uczestników było 17-tu — reprezentując różne rejony kraju. Zajęcia teoretyczne i praktyczne prowadzili instruktorzy PTMA p. Jacek Koperski (Poznań) i p. Włodzimierz Augustynek (Kraków) — obsługę techniczno-administracyjną kursu zapewniał inż. Jan Rolewicz. Uczestnicy zakwaterowani byli w szkolnym ośrodku wycieczkowym PTSM we Fromborku. Uczestnicy dysponowali m. in. następującymi instrumentami: teleskop Newtona Φ 150 mm, lunetą AT-1, lunetą f-my Fischer Dietz, 2-ma teleskopami szkolnymi typu Maksutowa z ekranem do obserwacji Słońca oraz lornetą f-my "Hedsoldt". Na skutek złych warunków pogodowych zrezygnowano z zaplanowanych obserwacji gwiazd zmiennych, prowadzono natomiast obserwacje Słońca z wyznaczeniem liczby Wolfa (11 obserwacji), obserwacje Marsa i zaćmienie Księżyca, wykonując również fotografie z obserwowanych zjawisk. Program zajęć teoretycznych zbliżony był do układu tematycznego zastosowanego w lipcu na turnusie dla dziewcząt. Kierownictwo turnusu w dniach 12—13 sierpnia br. zorganizowało seminarium astronomiczne z udziałem Zarządu Oddziału PTMA we Fromborku. W akcji popularyzacji wiedzy astronomicznej uczestnicy turnusu zorganizowali prelekcje dla ok. 200 osób i 16 pokazów nieba dla ok. 400 osób — turystów, harcerzy i mieszkańców Fromborka.

W okresie od 16—28 sierpnia 1971 r. przeprowadzono kolejny turnus (kurs) szkoleniowo-obserwacyjny w Stacji Astronomicznej Oddziału Krakowskiego PTMA w Niepołomicach pow. Bochnia, w którym uczestniczyło 22 osoby — młodzież z SKA i MKA. Reprezentowane były Oddziały PTMA: Gdańsk, Katowice, Kraków, Opole, Szczecinek, Toruń, Warszawa, Wrocław, Zielona Góra. Zajęcia teoretyczne i praktyczne prowadzili instruktorzy PTMA p. Helena Hankiewicz i p. Włodzimierz Augustynek. Do dyspozycji uczestników oddano następujące instrumenty: Zeiss Φ 110 mm, Zeiss Φ 80 mm, Binar-Somet, Astrograf w I pawilonie Stacji oraz 2 lunetki AT-1 i 4 teleskopy szkolne typ. Maksutowa z ekranem do obserwacji Słońca. Program zajęć teoretycznych m. in. obejmował wykłady i prelekcje ilustrowane przeźroczami na temat gwiazd zmiennych fiz. i zaćmieniowych — metody ich obserwacji i opracowania, Słońce, jego budowa i metody obserwacji plam słonecznych, meteory i komety, modele kosmologiczne itp. Na zajęciach praktycznych prowadzono codziennie "służbę czasu", obserwowano planetę Mars, mgławice i gromady gwiazd, meteory i plamy na Słońcu. Jedna z grup obserwatorów pod kierownictwem Bogdana Warwasa z Wrocławia wyznaczyła radiant roju "Kappa Cygnidy" — po opracowaniu ukaże się stosowna publikacja w "Uranii".

Z oceny przebiegu akcji szkoleniowo-obserwacyjnej dokonanej na zebraniu plenarnym Zarządu Gł. PTMA w Krakowie w dniu 9 września br. wynika, że miała ona przebieg prawidłowy, cieszyła się uznaniem uczestników, którzy pogłębili swoje wiadomości zarówno w zakresie teorii jak i praktyki obserwacji wizualnych, i stanowiła ważki element w realizacji statutowych zadań Towarzystwa. Społecznym instruktorom PTMA prowadzącym poszczególne turnusy, za ich trud i ofiarność należą się szczególne słowa uznania i podziękowania. Na wyrazy uznania i podziękowania zasłużyły także Zarządy Oddziałów PTMA w Krakowie i Fromborku oraz te które sprawnie przeprowadziły rekrutację uczestników szkolenia na terenie swego działania, w tym szczególnie Oddziały z Opola, Gdańska, Wrocławia, Warszawy i Zielonej Góry. Uczestnikom turnusów, którzy dyscypliną oraz zapałem i zaangażowaniem w pracy, wykazali postawę godną członków T-wa również serdecznie dziękujemy, życząc powodzenia w kontynuowaniu działalności obserwacyjnej i popularyzatorskiej, jak też zadowolenia oraz dalszych sukcesów w penetracji gwiaździstego nieba. Przeprowadzona w tym roku akcja szkoleniowo-obserwacyjna PTMA była niewątpliwie przyczynkiem wzbogacającym wiedzę astronomiczną wśród społeczeństwa, jak też skromnym wkładem naszej społecznej działalności w program przygotowań obchodów kopernikowskich w Polsce.

---

KRONIKA PTMA

Kilka uwag o działalności Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii

Od kilku lat mam możliwość śledzenia działalności towarzystw grupujących miłośników astronomii w kilku krajach. Nieuniknione przy tym porównania z pracą PTMA nie wypadają niestety dla nas korzystnie. Wydaje mi się, że główną niedomogą Towarzystwa jest dysprpporcja między teorią a praktyką astronomiczną. Nie rozminę się chyba zbytnio z prawdą twierdząc, że obecnie głównym kierunkiem działania PTMA jest popularyzacja astronomii. Popularyzacja — nie prace badawcze. Ten stan rzeczy znalazł swoje odbicie w zmienionym (w 1967 roku) Statucie. Porównując treść rozdziału II, artykułu 6, poświęconego zdefiniowaniu celów Towarzystwa z odpowiednim rozdziałem II, paragrafem 5 starego Statutu PTMA, stwierdzić można kilka zmian. W starym Statucie pod punktem "c" § 5 mowa była o "ułatwianiu i popieraniu prac członków Towarzystwa — w nowym Statucie dla tego punktu brak miejsca. To samo zresztą z punktem "e" tegoż paragrafu. Punkty pozostałe są identyczne z tymi, które znaleźć można w nowym Statucie. A więc okrojenie celów"

Jeśli chodzi o popularyzację astronomii i nauk pokrewnych to wyobrażam ją sobie inaczej niż dotychczas. Przykładowo: Towarzystwo Wiedzy Powszechnej mogłoby wziąć na siebie trud organizowania prelekcji i pokazów (ma ono po temu większe możliwości — posiada szerszą bazę oddziaływania), zaś strona merytoryczna (zapewnienie prelegentów, pomocy ilustracyjnych) byłaby kłopotem właściwego Oddziału PTMA.

Wewnątrz Towarzystwa, prócz popularyzacji a nawet przed nią, powinny być realizowane amatorskie prace badawcze. Pejoratywny skądinąd przymiotnik "amatorskie", ma w odniesieniu do astronomii znaczenie jedynie dodatnie. Świadczą o tym chociażby wypowiedzi astronomów zawodowych (szczególnie specjalistów od meteorytyki, gwiazd zmiennych i komet). Dopiero po uzupełnieniu popularyzacji badaniami amatorskimi (realizowanymi w skali proporcjonalnej do możliwości), można będzie mówić o spełnieniu przez PTMA roli opiekuna miłośników astronomii.

Siedząc kolejne numery URANII dojść można do wniosku, że mamy w Polsce sporą grupę amatorów o niezłym przygotowaniu teoretycznym, zaś praktyków-obserwatorów policzyć można na palcach. Powtarzające się w rubryce obserwacyjnej URANII nazwiska, świadczą o braku szerszego zainteresowania problemami obserwacyjnymi. Może zresztą jest to tylko brak możliwości? Myślę o braku możliwości wywołanym niedostateczną znajomością technik obserwacyjnych. W mało której dziedzinie przyrodoznawstwa znaczenie prac miłośniczych jest tak duże jak w astronomii — nawet wtedy, gdy całe instrumenta rium to nieuzbrojone ale wprawne oko.

Kilka lat wstecz napisałem do URANII krótką notatkę o zastosowaniu przez miłośników amerykańskich anteny typu YAGI do zliczania zjonizowanych śladów meteorów. Konstrukcja aparatury była na tyle prosta, że możliwym byłoby zbudowanie w Polsce podobnego urządzenia (na przykład przy pomocy radioamatorów z LOK). Na przesłany artykulik redakcja odpowiedziała listem, w którym odmawia wydrukowania go wyrażając obawy, że jego skala trudności przewyższy poziom przeciętnego czytelnika. Powołano się przy tym na opinię prezesa jednego z Oddziałów, który miał w swoim czasie stwierdzić, iż obecny poziom URANII jest zbyt wysoki dla "szarego" członka PTMA. Czy tak jest w rzeczywistości? Warto byłoby może rozpisać ankietę wśród członków Towarzystwa. Mogłaby dać ona pojęcie o stopniu zaawansowania zainteresowań astronomicznych, o roli pracy Oddziałów, itd.

Na koniec uwaga natury ogólnej. Zbliżający się rok kopernikański zobowiązuje nie tylko do wzmożenia akcji propagandowej, ale również sprzyja rozwinięciu dyskusji nad modelem pracy Towarzystwa, tak, aby, praca ta była godna pamięci Mikołaja Kopernika.

Zbigniew Paprotny

---

50 lat temu, 26 listopada 1921 roku, w Warszawie odbyło się pierwsze organizacyjne zebranie Towarzystwa Miłośników Astronomii.

Pięćdziesięciolecie swego istnienia Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii uczci Sesją Naukową i Walnym Zjazdem Delegatów PTMA, które odbędą się 27 i 28 listopada 1971 roku w Krakowie. Program uroczystości jubileuszowych przewiduje między innymi następujące referaty: "50 lat Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii" — dr Ludwik Zajdler, "PTMA u progu Roku Kopernikowskiego" — prof. dr Eugeniusz Rybka, "Drogi rozwoju PTMA" — doc. dr Konrad Rudnicki, "Zjawiska astronomiczne typu zaćmień" — dr Maria Pańków, "Miłośnicze obserwacje gwiazd zmiennych" — mgr Piotr Flin.

Obrady Sesji Naukowej i Walnego Zjazdu Delegatów PTMA rozpoczną się 27 listopada br. o godz. 11 i odbywać się będą w auli Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, ul. Sławkowska 17.