Tekst źródłowy strony Władysław Szaniawski

Władysław Szaniawski (1861—1931)

W ład y s ław S z a n iaw sk i n a le ż a ł do g ro n a w y ró ż n ia ją c y c h się m iło śn ik ów
~stroriómii d y sp o n u ją cy c h w ła sn ym o b s e rw a to rium . Uro d zo n y 15 lip c a
•rJ61 r. w P rz e g a lin a c h położonych w p o łu d n iow o -w s ch o d n ie j części
w o jew ó d z tw a b ia lsk o -p o d la sk ieg o po u k o ń c z en iu IV g im n a z jum k la sy c z nego
w W a rs z aw ie o d b y ł w la ta c h 1880—1884 s tu d ia te c h n ic z n e w Ecole
: p e c ia le des A rts e t M a n u fa c tu re s w G a n d aw ie w Belgii. Po p ow ro -
ie do k r a ju przez ja k iś czas p ra c ow a ł w b iu rz e p ro je k tów w fa b ry c e
P.udz'dcgo w P ru s zk ow ie , W k ró tc e je d n a k n a życzenie o jca w ró c ii do
P rz e g a lin i p rz e ją ł k ie row n ic tw o m a ją tk iem .

Dob.ze prosperująca posiadłość ziemska pozwoliła Szaniawskiemu
na urzeczywistnienie swych zamierzeń naukowych i technicznych.
Ki ka pcdróży po Europie dało mu możność zgromadzenia wyposażenia
swej pracowni, a w pierwszym rzędzie urządzenia doskonale zaopatrzonego
warsztatu mechanicznego. W nim, dzięki swym umiejętnościom
i zdolnościom technicznym, wykonał wiele wartościowych przyrządów.
Początkowo nie były one związane z astronomią; wśród nich
n ajb ard zie j chyba był godny uwagi anemofon, przyrząd pozwalający
mierzyć prędkość i kierunek w ia tru przy użyciu odległego i niedodostępnego
wiatromierza.
W 1909 r. Szaniawski zbudował obserwatorium astronomiczne sk ła dające
się z pawilonu południkowego i kopuły. W pawilonie południkowym
zainstalował koło południkowe Mailhala z obiektywem o średnicy
8,1 cm oraz dwa zegary wahadłowe, jeden własnej konstrukcji,
drugi Rieflera. W kopule umieścił re fra k to r z obiektywem Zeissa
o średnicy 20 cm i ogniskowej 3 m, podówczas największy na ziemiach
polskich. Do tego dochodziły jeszcze kamery fotograficzne
z obiektywami o średnicy 12 cm i ogniskowej 60 cm oraz luneta Steinheila
z obiektywem o średnicy 10,8 cm służąca jako prowadnica przy
obserwacjach fotograficznych. Było to więc obserwatorium bardzo
dobrze i nowocześnie wyposażone.
Szaniawski podszedł do podjętej przez siebie pracy naukowej
bardzo poważnie nie ograniczając się do należytego wyposażenia swego
obserwatorium, ale także nawiązując kontakty z różnymi placówkami
naukowymi. Utrzymywał więc łączność z obserwatoriami w Wa rszawie,
Krakowie i Lwowie, był też członkiem współpracownikiem
Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności w Krakowie.
Szaniawski wykonywał różne obserwacje astronomiczne, ale nie zdołał
nadać im ch a rak te ru poważnego i długofalowego. Na przeszkodzie
stanęły mu zresztą wkrótce wydarzenia pierwszej wojny światowej.
Na szczęście podczas niej obserwatorium prawie nie ucierpiało, gdyż
Szaniawski przezornie zabezpieczył najcenniejsze urządzenia, tak że
szkody dotyczyły tylko diofcnych instrumentów optycznych. Pod koniec
okupacji niemieckiej Szaniawski wysłał dó Jeny do zakładów
Zeissa niektóre in strumen ty do remontu i konserwacji. Wróciły one
do Przegalin już po ustąpieniu Niemców. Wkrótce jednak nową przeszkodą
stały się wydarzenia związane z wojną polsko-radziecką
w 1920 r. Wprawdzie i wtedy obserwatorium wyszło obronną ręką,
ale był to już kres jego działalności. Zrujnowany wojną majątek nie
dawał już możliwości utrzymania obserwatorium. W tej sytuacji Szaniawski
zlikwidował je w 1925 r., przy czym in strumenty poprzechodzi’y
do różnych polskich obserwatoriów. W sześć la t później zmarł.
P R Z E M Y S Ł A W R Y B K A