Władysław Szaniawski

Władysław Szaniawski (1861—1931)

Władysław Szaniawski należał do grona wyróżniających się miłośników astronomii dysponujących własnym obserwatorium. Urodzony 15 lipca 1861 r. w Przegalinach położonych w południowo-wschodniej części województwa bialsko-podlaskiego po ukończeniu IV gimnazjum klasycznego w Warszawie odbył w latach 1880—1884 studia techniczne w Ecole Specia le des Arts et Manufactures w Gandawie w Belgii. Po powrocie do kraju przez jakiś czas pracował w biurze projektów w fabryce Rudzkiego w Pruszkowie. Wkrótce jednak na życzenie ojca wrócił do Przegalin i przejął kierownictwo majątkiem.
Dobrze prosperująca posiadłość ziemska pozwoliła Szaniawskiemu na urzeczywistnienie swych zamierzeń naukowych i technicznych. Kilka podróży po Europie dało mu możność zgromadzenia wyposażenia swej pracowni, a w pierwszym rzędzie urządzenia doskonale zaopatrzonego warsztatu mechanicznego. W nim, dzięki swym umiejętnościom i zdolnościom technicznym, wykonał wiele wartościowych przyrządów.
Początkowo nie były one związane z astronomią; wśród nich najbardziej chyba był godny uwagi anemofon, przyrząd pozwalający mierzyć prędkość i kierunek wiatru przy użyciu odległego i niedodostępnego wiatromierza.
W 1909 r. Szaniawski zbudował obserwatorium astronomiczne składające się z pawilonu południkowego i kopuły. W pawilonie południkowym zainstalował koło południkowe Mailhala z obiektywem o średnicy 8,1 cm oraz dwa zegary wahadłowe, jeden własnej konstrukcji, drugi Rieflera. W kopule umieścił refraktor z obiektywem Zeissa o średnicy 20 cm i ogniskowej 3 m, podówczas największy na ziemiach polskich. Do tego dochodziły jeszcze kamery fotograficzne z obiektywami o średnicy 12 cm i ogniskowej 60 cm oraz luneta Steinheila z obiektywem o średnicy 10,8 cm służąca jako prowadnica przy obserwacjach fotograficznych. Było to więc obserwatorium bardzo dobrze i nowocześnie wyposażone.
Szaniawski podszedł do podjętej przez siebie pracy naukowej bardzo poważnie nie ograniczając się do należytego wyposażenia swego obserwatorium, ale także nawiązując kontakty z różnymi placówkami naukowymi. Utrzymywał więc łączność z obserwatoriami w Warszawie, Krakowie i Lwowie, był też członkiem współpracownikiem Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności w Krakowie.
Szaniawski wykonywał różne obserwacje astronomiczne, ale nie zdołał nadać im charakteru poważnego i długofalowego. Na przeszkodzie stanęły mu zresztą wkrótce wydarzenia pierwszej wojny światowej.
Na szczęście podczas niej obserwatorium prawie nie ucierpiało, gdyż Szaniawski przezornie zabezpieczył najcenniejsze urządzenia, tak że szkody dotyczyły tylko drobnych instrumentów optycznych. Pod koniec okupacji niemieckiej Szaniawski wysłał do Jeny do zakładów Zeissa niektóre instrumenty do remontu i konserwacji. Wróciły one do Przegalin już po ustąpieniu Niemców. Wkrótce jednak nową przeszkodą stały się wydarzenia związane z wojną polsko-radziecką w 1920 r. Wprawdzie i wtedy obserwatorium wyszło obronną ręką, ale był to już kres jego działalności. Zrujnowany wojną majątek nie dawał już możliwości utrzymania obserwatorium. W tej sytuacji Szaniawski zlikwidował je w 1925 r., przy czym instrumenty poprzechodziły do różnych polskich obserwatoriów. W sześć lat później zmarł.
Przemysław Rybka