Krzysztof Serkowski

Prof. Dr hab. Krzysztof Maria Serkowski

Urodził się 8.12.1930 r. w Warszawie. Będąc w szkole średniej, w roku 1949 zdobył pierwszą nagrodę w konkursie obserwatorów gwiazd zmiennych długookresowych, organizowanym przez Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii. Przez następny rok pracował w PTMA jako instruktor budowy amatorskich teleskopów. Później, już jako student napisał dwie książki: „Instrumenty Astronomiczne” i „Ewolucja gwiazd”.
W latach 1949 – 1954 studiował fizykę i astronomię na Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie Wrocławskim., gdzie w 1954 r. uzyskał magisterium. Pracował w Uniwersytecie Wrocławskim pod kierunkiem profesorów W. Zonna i S.L. Piotrowskiego. Wykonywał obserwacje fotometryczne gwiazd podwójnych zaćmieniowych, liczył ich orbity i opublikował cztery prace. Opracował nową metodę wyznaczania różnicowego pociemnienia brzegowego gwiazd podwójnych zaćmieniowych (do dziś najbardziej dokładna i efektywna). Wymyślił również metodę redukcji fotograficznych pomiarów polaryzacji światła gwiazd pozwalającą na eliminację błędów systematycznych występujących w innych metodach. Równocześnie organizował badania klimatyczne i kierował nimi przez dwa lata, w celu wybrania najlepszego miejsca pod przyszłe Centralne Obserwatorium Astronomiczne Polskiej Akademii Nauk.
W 1956 r. przez kilka miesięcy przebywał w Obserwatorium Sztokholmskim, w Saltsjobaden, a w 1957 r. w Habmurgu-Bergedorfie i w Getyndze w celu wykonywania fotometrii fotograficznej i fotoelektrycznej polaryzacji gwiazdowej w gromadach otwartych.
W roku 1958 Uniwersytet Warszawski nadaje mu stopień Kandydata Nauk (doktora) na podstawie jego rozprawy pt. „Analiza statystyczna polaryzacji i poczerwienienia podwójnej gromady w Perseuszu”. W rozprawie tej analiza autokorelacji została zastosowana po raz pierwszy do obserwacji fotometrycznych i polarymetrycznych. Zawierała ona odkrycie, że fluktuacje w galaktycznym polu magnetycznym mają mikroskalę rzędu tylko jednego parseka. W tym samym roku został członkiem Międzynarodowej Unii Astronomicznej oraz został wybrany na stanowisko sekretarza Polskiego Towarzystwa Astronomicznego.
W latach 1959 – 1961 wraz z rodziną mieszkał w Obserwatorium Lowella we Flagstaff w Arizonie, gdzie obserwował fotoelektrycznie jasność Urana i Neptuna w porównaniu do gwiazd typu F i G w celu stwierdzenia zmian w ilości energii wysyłanej przez Słońce. Wykonał również trójbarwną fotometrię i długą serię obserwacji polarymetrycznych gwiazd w gromadach otwartych. Jest autorem artykułu do „Advences in Astronomy and Astrophysics” o polaryzacji światła gwiazd i analizie danych obserwacyjnych przy pomocy nowej metody statystycznej.
W 1962 r. Uniwersytet Warszawski nadał Serkowskiemu tytuł docenta. W 1963 r. został zatrudniony na stanowisku docenta UW. Rada Wydziału Matematyki i Fizyki UW wybrała go na stanowisko prodziekana na lata 1964 – 1965. Na tym stanowisku działał jako opiekun i doradca dla blisko 1500 studentów. Jako docent wykładał „Astrofizykę obserwacyjną”, „Matematykę statystyczną” i „Analizę numeryczną dla astronomii” studentom UW w latach 1962 – 1965 oraz kierował pracami badawczymi doktorantów w Warszawskim Obserwatorium Astronomicznym. W tym czasie zaprojektował spektrograf siatkowy do toruńskiego teleskopu Schmidta-Cassegraine oraz optykę i elektronikę do dwukanałowego polarymetru, używanego do pomiarów polaryzacji gwiazd magnetycznych i badania zmian polaryzacji zmiennej zaćmieniowej Beta Lyrae w latach 1963 – 1965 w Obserwatorium de Haute-Provence we Francji i w Obserwatorium Toruńskim. W 1963 r. prowadził wielobarwną fotometrię gromad galaktyk przy pomocy 135-cm teleskopu Schmidta Obserwatorium w Tautenburgu we Wschodnich Niemczech. W 1965 r. Serkowski decyduje się na stałe opuścić Polskę. Od sierpnia 1965 r. do września 1966 r. pracuje w Obserwatorium Lowella. W sierpniu 19565 r. na kolokwium poświęconym zmianom międzygwiazdowym w Troy (Nowy Jork) przedstawił rezultaty uzyskane swoim polarymetrem dwukanałowym, z których wynikała zależność pomiędzy regionalną zależnością zmian z długością fali ekstynkcji międzygwiazdowej a polaryzacją. Odkrył znaczącą polaryzację własną gwiazd węglowych i gwiazd typu Mira. Stwierdził ostry wzrost polaryzacji ze zmienną długości fali w kierunku ultrafioletu i silne zmiany polaryzacji z czasem. Zależność polaryzacji międzygwiazdowej od długości fali w Łabędziu okazała się inna, niż w innych obszarach nieba. Serkowski poszukiwał polaryzacji własnej gwiazd powstającej w atmosferach gwiazd lub ich otoczkach. Pierwsze jednoznaczne potwierdzenie takiego efektu uzyskał w 1966 r. Polaryzacja większości czerwonych gwiazd zmiennych zmienia się w czasie i zależność od długości fali jest taka, że polaryzacja wzrasta w kierunku ultrafioletu. Odwrotnie jest dla polaryzacji międzygwiazdowej.
Od października 1966 r. do marca 1970 r. mieszkali w Australii, gdzie Krzysztof Serkowski pracował jako Senior Research Fellow w Obserwatorium Mount Stromlo Narodowego Uniwersytetu Australijskiego. Uruchomił w Obserwatorium Siding Spring 61-cm teleskop z rotującym tubusem, który zaprojektował Hiltner, i napisał programy komputerowe do redukcji różnego typu obserwacji polarymetrycznych. Razem z Mathewsonem zaprojektowali wielokanałowy polarymetr dla pomiarów polaryzacji gwiazdowej w zakresie widmowych filtrów fotometrii UBVRI. Obserwacje przy pomocy ego instrumentu wykazały neutralny charakter ekstynkcji powodowanej przez ziemskie chmury.
W 1970 r. Serkowski wraz z rodziną uzyskał obywatelstwo australijskie. Podczas swojego pobytu w Australii odkrył zmiany polaryzacji w czasie dla gwiazd T Tauri, i wspólnie z A. Kruszewskim, dla gwiazdy typu R Coronae Borealis, RY Sagitarii. W tym samym roku Serkowski wystąpił do Australijskiego Narodowego Uniwersytetu o przyznanie mu stopnia „Doctor of Science” na podstawie prac dotyczących polaryzacji światła gwiazd. Uniwersytet przyznał mu ten stopień.
Od kwietnia 1970 r. był związany z Uniwersytetem Arizońskim. Początkowo zajmował stanowisko „Associate Profesor” w Lunar and Planetary Laboratory, a od 1979 r. na stanowisku „astronoma” w Obserwatorium Stewarda UA. W roku 1976 uzyskał obywatelstwo amerykańskie. W dalszym ciągu zajmował się obserwacjami i interpretacją międzygwiazdowej i własnej polaryzacji światła gwiazd. Ustanowił związek, nazwany „prawem Serkowskiego”, opisujący jednorodną zależność polaryzacji międzygwiazdowej, poprzednio uważaną za różną dla różnych gwiazd. Odkrył również polaryzację kołową dla wielu obiektów podczerwonych.
W 1971 r. na Kolokwium Międzynarodowej Unii Astronomicznej w Bambergu Serkowski przedstawił pracę o polaryzacji gwiazd zmiennych pt. „Nowe kierunki i granice w badaniach gwiazd zmiennych”.
Zmarł 7.10.1981 po długoletniej chorobie.

Źródło:
Tom Gehlers, Krzysztof Maria Serkowski 1930–1981, w: Sylwetki Astronomów Polskich XX w. (zebrał i do druku przygotował Andrzej Woszczyk), Toruń 2008, s. 212 – 217