Jan Palt
Jan Palt
Jan Palt urodził się przed wojną, 23 czerwca 1923 r. w Dębie — najstarszej dzielnicy Katowic. Tam też chodził do Szkoły Podstawowej im. Karola Miarki. Naukę kontynuował w renomowanym Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Katowicach. W 1939 r. wybuch wojny zmusza kol. Jana do przerwania nauki. Drastycznie zmienia się sytuacja materialna rodziny, gdyż Jego ojciec, jako były uczestnik powstań śląskich, zostaje aresztowany, a po zwolnieniu z aresztu zmuszony do ciężkiej pracy w kopalni. Jego syna Jana w czerwcu 1940 r. wysłano na prace przymusowe do Niemiec. Po powrocie w 1941 r. Jan Palt podejmuje pracę w hurtowni chemicznej. Życiorys ojca znowu daje o sobie znać w 1942 r., kiedy to zostaje przymusowo wcielony do armii okupanta i we wrześniu 1943 r. zostaje ciężko ranny na południu Włoch. Po wymianie ciężko rannych jeńców wraca do kraju w 1944 r. Rana leczy się, ale ślad wojny pozostaje do końca życia — traci lewą rękę. Ponownie podejmuje pracę w hurtowni chemicznej. Kończy Studium Drogistowskie i kolejno awansuje na księgowego, starszego księgowego i kierownika finansowego.
O straszliwych przeżyciach wojennych pomaga Mu zapomnieć astronomia, która pozostaje Jego pasją do końca życia. Kiedy telefonicznie rozmawiałem z Nim na tydzień przed śmiercią, nie chciał mówić o swojej chorobie, a wypytywał o stan zawansowania prac nad teleskopem budowanym w Śląskim Oddziale PTMA.
Do PTMA wstępuje jako 26-letni młodzieniec i od początku należy do aktywnych członków Towarzystwa. Wgłębia się w literaturę astronomiczną i jako samouk dochodzi do dużej wiedzy w tej dziedzinie nauki, ciągle ją uzupełniając. W drodze intensywnego samokształcenia szczególnie kształtuje swoje umiejętności w zakresie szlifowania szkieł i budowy teleskopów. Pamiętam, z jakim zapałem opowiadał o opanowaniu metody cieniowej do sprawdzania jakości wykonywanych przez siebie luster.
Swoją wiedzą i umiejętnościami entuzjastycznie dzieli się z innymi. Jednym z pierwszych wykonanych przez siebie teleskopów organizuje pokazy nieba we własnym ogródku. Setki takich pokazów przeprowadza w latach 1952 – 1956. Informacje o pokazach są zamieszczane w „Uranii”.
Pierwsze pismo angażujące Jana Palta do pracy w Planetarium Śląskim nosi datę 1.04.1957 r. i od tego czasu pracował kol. Jan bez przerwy aż do 31 marca 2000 r. W początkowym okresie swego zatrudnienia organizuje w Planetarium dla młodzieży szkolnej kurs szlifowania szkieł. Miał już wtedy dużą praktykę w prowadzeniu takiego kursu, gdyż wcześniej prowadził kursy w Gliwicach, Rydułtowach i w Katowicach — w Pałacu Młodzieży. W tym czasie na rynku brak było gotowych instrumentów astronomicznych. W zasadzie jedynym sposobem dojścia do własnego teleskopu było wtedy wykonanie go sposobem amatorskim. Działalność Jana Palta była więc skwapliwie wykorzystywana przez wielu amatorów. W czasie wycieczki do Planetarium Śląskiego kontakt z Janem Paltem miał również Jacek Uniwersał, dzisiejszy właściciel firmy instrumentów astronomicznych. Przyznaje, że pierwsze kroki w szlifowaniu luster stawiał pod okiem Jana Palta.
W ramach prowadzonej przez siebie sekcji instrumentalnej Śląskiego Oddziału PTMA niemal w każdą sobotę i niedzielę prowadził konsultacje dla wszystkich członków i sympatyków Towarzystwa, którzy podejmowali się amatorskiego wykonania teleskopu. Cierpliwie tłumaczył każdemu tajniki dobrej szlifierki i sprawdzania końcowych wyników. Radził również, jak wykonać montaż teleskopu, dzieląc się własnymi przemyśleniami i dużą własną praktyką. Dzięki tej konsekwentnej pracy kilkunastu amatorów doszło do własnych instrumentów, którymi do dzisiaj się posługują. Wielokrotnie też pomagał uczniom szkół zawodowych w wykonywaniu prac dyplomowych dotyczących teleskopów.
Na koncie Pana Jana są dziesiątki skonstruowanych mniejszych i większych teleskopów oraz duża liczba szkieł optycznych. Jan Palt wykonał ponad 100 różnych elementów optycznych, głównie zwierciadeł — obiektywów teleskopów, w tym prawie 10 obiektywów o średnicy 350 mm. Ma również w swym wspaniałym dorobku wykonanie kilkunastu kompletnych teleskopów. Do dzisiaj korzystają z nich liczni amatorzy i amatorskie organizacje astronomiczne. Swoimi doświadczeniami kolega Jan Palt podzielił się w cyklu 6 artykułów o amatorskiej budowie teleskopów, opublikowanych wspólnie z pracownikiem Planetarium Śląskiego mgr Markiem Szczepańskim w „Młodym Techniku” (1 – 6/1988).
W Planetarium Śląskim Jan Palt był profesjonalnym popularyzatorem i nauczycielem astronomii. W obserwatorium astronomicznym z entuzjazmem opowiadał każdemu zwiedzającemu o astronomii. Szczególnie zapalał się, gdy pytano o obserwacje astronomiczne. Każdy, kto wychodził z obserwatorium astronomicznego, był pod wielkim urokiem Jana Palta — zawsze uśmiechniętego, pogodnego, starającego się do końca wyjaśnić postawiony w pytaniu problem. Do dzisiaj w obserwatorium astronomicznym Planetarium Śląskiego padają pytania o tego wspaniałego popularyzatora astronomii. Dowodem uznania Jego pracy były nagrody dyrektora placówki i kuratora, a ze strony Towarzystwa — Złota Honorowa Odznaka PTMA.
Pan Jan pozostanie w trwałej pamięci wszystkich Jego współpracowników. Gdy zaczynali pracę w planetarium, słuchali Jego rad i z podziwem dowiadywali się o Jego prostych, a jednak wystarczająco dokładnych, sposobach obliczania wielu danych ułatwiających przygotowanie i przeprowadzenie obserwacji astronomicznych. Gdy Mu jeszcze sił starczało, nigdy nie odmawiał kolegom z pracy wykonania dla nich teleskopu po kosztach materiałowych. Wielu z nich posiada taką piękną pamiątkę po Janie Palcie.
W poniedziałek 27 czerwca pożegnaliśmy naszego wspaniałego Kolegę i niezawodnego Przyjaciela — legendę Planetarium Śląskiego. Nigdy Go nie zapomnimy.
Henryk Chrupała
(Źródło: „Urania — PA” nr 5/2005 http://www.urania.edu.pl/in-memoriam/jan-palt-1923-2005.html)
Palt Jan
