Dąbrowski Oddział PTMA - historia miłośniczego ruchu astronomicznego w Dąbrowie Górniczej
Chcąc przybliżyć działalność miłośników astronomii w Dąbrowie Górniczej należy się cofnąć w czasie do lat pięćdziesiątych. To właśnie wtedy rozpoczęli swą działalność najbardziej znani dąbrowscy astronomowie amatorzy - Stanisław Robert Brzostkiewicz i Wacław Szymański.
Nazwisko Wacława Szymańskiego (na zdjęciu po prawej trzeci z lewej; drugi z prawej St.R. Brzostkiewicz) nierozerwalnie kojarzy się z miłośniczymi obserwacjami Słońca. Jako jeden z pierwszych rozpoczął systematyczne obserwacje naszej dziennej gwiazdy, odpowiadając w ten sposób na apel prof. dr Jana Mergentalera o włączenie się miłośników astronomii w prowadzenie systematycznych obserwacji plam Słonecznych. Wyniki jego obserwacji wędrowały do Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie były opracowywane przez prof. dr Mergentalera. Poza Szymańskim swoje obserwacje przysyłało jeszcze sześciu innych obserwatorów z różnych zakątków kraju. Nie była to jeszcze całkowicie samodzielna działalność obserwatorów Słońca, akcja bowiem prowadzona była przez Wrocławskie Obserwatorium Astronomiczne, a obserwatorowie prawie się nie znali.
7 kwietnia 1956 r. odbył się pierwszy Zjazd Obserwatorów Słońca, drugi 26 i 27 czerwca 1960 r., a trzeci 28 czerwca roku 1962. Od 1960 r. rozpoczęto systematyczne obserwacje pochodni fotosferycznych. Obserwacje z inicjatywy Wacława Szymańskiego prowadzono podanym przez niego sposobem numerycznego notowania jasności pochodni. Zbiorcze wyniki obserwacji pochodni fotosferycznych za lata 1960-1963 opracowane przez Szymańskiego ukazały się w "Acta Geophysica Polonica". Szymańskiemu udaje się wokół własnej osoby zgromadzić dość sporą grupę obserwatorów (nie tylko Słońca). Dąbrowa Górnicza, gęsto zaludniony teren Górnego Śląska, posiada z punktu widzenia działalności organizacyjnej swoje specyficzne właściwości. Odbijały się one na pracy członków Śląskiego Oddziału. Widział i odczuwał te kłopoty jeden z członków Katowickiego Oddziału PTMA, znany i ceniony obserwator Słońca, Wacław Szymański. Taka też była geneza powstania w Dąbrowie Górniczej nowego Oddziału PTMA. W dniu 7 grudnia 1962 roku odbyło się w Domu Kultury Zagłębia zebranie organizacyjne. Jako przedstawiciel Zarządu Głównego wziął w nim udział kierownik ds. popularyzacji i nauki PTMA, p. Andrzej Słowik. Wybrano władze Oddziału. Prezesem został wybrany Wacław Szymański, a w skład Zarządu weszli: prof. W. Bargieł, Z. Piaskowska, M. Równiak oraz dr J. Serwin.
Już w pierwszym roku istnienia oddział wykazywał się dużą żywotnością i inicjatywą. Dzięki uprzejmości ówczesnego Kierownika Referatu Kultury P.M.R.N. w Dąbrowie Górniczej, pana Wł. Starościaka oraz Dyrekcji Pałacu Kultury Zagłębia, Oddział mógł korzystać z sali konferencyjnej dla wygłaszania odczytów i organizowania pokazów nieba. W pierwszym roku działalności Zarząd Oddziału zorganizował wiele imprez o charakterze popularnonaukowym - było ich 13, w tym 6 odczytów, astronomiczna, zgaduj-zgadula i wycieczka do Planetarium Śląskiego w Chorzowie. Dużym urozmaiceniem organizowanych wieczorów astronomicznych było demonstrowanie różnych przyrządów i modeli astronomicznych, skonstruowanych przez prezesa Szymańskiego, takich jak: świetlna mapa nieba, czy ruchomy model układu planetarnego. W roku 1964 oddział liczył 25 członków, w 1966 r. było ich dwudziestu ośmiu. Oddział posiadał pięciu stałych obserwatorów Słońca. W okresie od 1962 r. do 1974 r. w Dąbrowskim Oddziale zorganizowano wiele ciekawych spotkań, odczytów, pokazów nocnego nieba i wystaw, choćby takich jak: "Księżyc coraz bliżej" ,"Księżyc zdobyty" czy wystawa kopernikowska, którą można było oglądać w Pałacu Kultury Zagłębia. Można było na niej zobaczyć, eksponowane w naturalnej wielkości, modele przyrządów Kopernika potężne triguetrum, ciekawy kwadrant i przemyślny splot kręgów tzw. astrolabon lub sferę armilarną. Na wielu innych wystawach wystawiane były przyrządy optyczne - lunety, orbitogra, czy grawods. Tylko w przeciągu pierwszych dziewięciu lat Oddział zorganizował ogółem 163 imprezy, w tym 97 odczytów i 53 pokazy nieba. Ogólna frekwencja wyniosła 9117 osób. W tym czasie obserwatorzy Oddziału Dąbrowskiego wykonali 6891 obserwacji plam i pochodni słonecznych. Działalność Oddziału zmierzała w trzech kierunkach: pracy popularyzatorskiej, samokształceniowej i naukowo-badawczej. Grupa obserwatorów Słońca postanowiła ściślej powiązać swoje grono.
Po kilkuletnich rozmowach w kwietniu 1974 r. powstaje Korespondencyjne Stowarzyszenie Obserwatorów Słońca, które zostaje przemianowane w lipcu 1974 r. na Centralną Sekcję Obserwatorów Słońca P.T.M.A. W. Szymański staje się długoletnim koordynatorem obserwatorów i zarazem pełni funkcję prezesa Dąbrowskiego Oddziału P.T.M.A. Siedzibą Dąbrowskich Słoneczników staje się Pałac Kultury, grupa obserwatorów w 1974 r. liczy sobie 14 osób, już w następnym roku było ich 22, a w następnych latach coraz więcej, aż w 1982 r. ich liczba wzrosła do 45 osób wśród nich jest Dariusz W. Nelle, który prowadzi obserwacje słońca i konstruuje przyrządy obserwacyjne lunety i teleskopy.
Ukoronowaniem działalności społecznej i miłośniczej W. Szymańskiego było zbudowanie ,,za własne pieniądze i własnymi rękami Obserwatorium Słonecznego na jego prywatnej posesji w miejscowości Żarki Letnisko niedaleko Częstochowy. Co roku mają miejsce w Dąbrowie Górniczej i Żarkach- Letnisku Ogólnopolskie Zjazdy C.S.O.S. połączone z Naukową Sesją Astronomiczną. W.Szymański wprowadza też zasadniczą zmianę w prowadzeniu i opracowywaniu obserwacji, wprowadzając tzw. Metodę Szymańskiego. Metoda ta polega na ujednoliceniu lunet i zrezygnowaniu ze współczynnika przeliczeniowego, wprowadził też obowiązek załączania do przysyłanych obserwacji dokładnych szkiców. To nieco utrudniało obserwacje, ale w wyniku ich opracowania otrzymywano liczby plamowe niezależne od Zurichowskich. Otrzymano w ten sposób Polskie Liczby Plamowe, uznawane w tamtym okresie za granicą i publikowane w zagranicznych publikacjach. Dąbrowski Oddział i Centralna Sekcja Obserwatorów Słońca przerywa swoją działalność. Wzrost działalności obserwatorów oraz zwiększenie się ich ilości wymagało pewnego usamodzielnienia organizacyjnego. Postanowiono więc całkowicie się usamodzielnić.
30 sierpnia 1981 r. utworzone zostaje nowe niezależne stowarzyszenie, Towarzystwo Obserwatorów Słońca. Po śmierci prezesa Szymańskiego Towarzystwo Obserwatorów Słońca zmieniło swą siedzibę, powołano nowy zarząd, obowiązki prezesa pełni obecnie Piotr Urbański, długoletni doświadczony obserwator Słońca. Siedzibą Towarzystwa jest Żychlin, gdzie nadal prężnie ono działa.
Stanisław Robert Brzostkiewicz - astronom amator, pisarz, publicysta - zapisał się na stałe w historii astronomii amatorskiej. Był człowiekiem ściśle związanym z Dąbrowskim Oddziałem P.T.M.A., prowadził obserwacje, współpracował z wieloma organizacjami i czasopismami, zarówno polskimi, jak i zagranicznymi. W latach 80-tych urządzał w swoim domu spotkania o tematyce astronomicznej. Napisał wiele książek i publikacji na temat astronomii, które zdobyły uznanie nie tylko w kraju. W 1985r. z inicjatywy St.R. Brzostkiewicza, członka rozwiązanego wcześniej Oddziału PTMA w Dąbrowie Górniczej ,Oddział ten przekształcił się w Sekcje Oddziału Chorzowskiego Kierownikiem Sekcji został kol. Jerzy Legęza, jednak faktycznym organizatorem pracy Sekcji był St. Brzostkiewicz.
Dziś Dąbrowski Oddział P.T.M.A. już nie istnieje. Po śmierci W. Szymańskiego w 1991 r. i śmierci St. R. Brzostkiewicza w 1998 r. ruch popularyzujący astronomię w Dąbrowie Górniczej przestał istnieć. Jednakże związany z nim dąbrowski miłośnik astronomii Dariusz W. Nelle wiosną 1997 r. powołuje do życia w jednej z dąbrowskich Szkół Podstawowych, a mianowicie w SP nr 16 Szkolne Koło Astronomiczne, które rozpoczyna działalność z pełną aprobatą Dyrekcji szkoły.
Koło do swojej dyspozycji miało niewielką salkę, wyposażoną jak na możliwości szkolne całkiem przyzwoicie. Szkolnym teleskopem Maksutowa prowadzone były obserwacje i pokazy nocnego nieba (wciąż posiadamy ten przywołujący wspomnienia sprzęt). Zainteresowanie wśród uczniów było dość duże, grupa początkujących miłośników astronomii liczyła 10 osób, głównie uczniów SP-16. Spotkania odbywały się raz w tygodniu, w ramach zajęć pozalekcyjnych o godz.15.00. Jesienią Dariusz W. Nelle wpada na pomysł wybudowania na dachu szkoły obserwatorium astronomicznego. Obserwatorium spełniałoby rolę pomocy dydaktyczno-naukowej, umożliwiłoby młodym ludziom spojrzenie na wszechświat, z obserwatorium mogliby korzystać zainteresowani miłośnicy astronomii i uczniowie wszystkich dąbrowskich szkół oraz mieszkańcy Dąbrowy i okolicznych miast. Dariusz Nelle przekonuje dąbrowskich samorządowców do tego projektu, otrzymując pełne poparcie miejskich władz oświatowych oraz Prezydenta Miasta Pana Jerzego Talkowskiego.
Udaje się jesienią 2003 r. - projekt obserwatorium doczekał się realizacji.
Pomysł na powstanie Obserwatorium Astronomicznego oraz Szkolnego Koła Astronomicznego zrodził się jeszcze w latach 90-siątych choć myślałem o tym jeszcze w połowie lat 70-tych.
Twórcą Szkolnego Koła Astronomicznego (1997r.) Dąbrowskiego Koła Miłośników Astronomii i Astronautyki im. St.R. Brzostkiewicza (2003 r.)oraz Obserwatorium (2003 r.) jest Dariusz W. Nelle dąbrowski astronom amator, działający w latach 70-tych ubiegłego wieku w CSOS – Dąbrowski Oddział PTMA i TOS z siedzibą w PKZ.
Kopuła obserwatorium jak i teleskop zostały wyprodukowane przez krajowa firmę UNIWERSAŁ z Żywca.
Głównym instrumentem obserwatorium jest teleskop zwierciadlany systemu Cassegraina o średnicy lustra 0,5 m. Jest to największy teleskop w kraju zainstalowany w placówce oświatowej.
Głównym celem działalności D K M A i A jest popularyzacja astronomii i astronautyki wśród dzieci młodzieży szkolnej oraz mieszkańców naszego miasta.
Obserwatorium jest ogólnodostępne.
Otwarte jest od poniedziałku do piątku w godzinach od 9.00 do godz. 17.00.
Przy dobrych warunkach pogodowych prowadzone są w dzień teleskopowe pokazy Słońca (plamy Słoneczne), wieczorem nocnego nieba (Księżyc , Planety , gromady , mgławice, galaktyki). Mają miejsce również prelekcje, prezentacje oraz projekcje filmowe o tematyce astronomicznej i astronautycznej odwiedzają nas liczne wycieczki :przedszkolne ,szkolne oraz mieszkańcy Dąbrowy Górniczej i miast ościennych interesujący się tą tematyką. Prowadzimy programy popularnonaukowe w ramach Festiwalu Nauki WSB oraz warsztaty fakultatywne WSB w ramach Dąbrowskiego Uniwersytetu Dziecięcego . Jesteśmy organizatorami Wojewódzkiego Konkursu Astronomicznego organizujemy programy popularnonaukowe ”Wakacje z astronomią”, „Zimowe Ferie z astronomią”, „ Konkurs na Wakacyjne zdjęcie nocnego nieba” .Prowadzimy zajęcia popularyzujące tą dziedzinę nauki również w placówkach przedszkolnych w ramach projektu mojego autorstwa.
Zajęcia pod względem merytorycznym i formom są dostosowane do wieku dzieci. Zajęcia programu „Z Astronomią Za Pan Brat” prowadzone są w ramach stałej współpracy z Dąbrowskimi placówkami przedszkolnymi:
Są to Przedszkola nr 1, nr 6, nr 13 i nr 14
Każda placówka przedszkolna otrzymuje Certyfikat potwierdzający uczestnictwo w programie.
Obserwatorium i DKMAiA bierze czynny udział także w obchodach Dni Miasta Dąbrowy Górniczej odbywają się Pokazy Nieba.
Wieczorne pokazy nieba skierowane są dla osób zgłaszających się do nas indywidualnie jak i grupowo prowadzimy je po wcześniejszym uzgodnieniu. Dwa razy w tygodniu w ramach DKMAiA w środy i piątki o godz.16.00 mają miejsce spotkania miłośników astronomii, natomiast w poniedziałki i czwartki o godz.15.30 mają miejsce spotkania w ramach Sekcji Modelarstwa Kosmicznego i Rakietowego, Zajęcia skierowane do naszych dzieci i młodzieży szkolnej . Program zajęć pozalekcyjnych skierowany jest do uczniów klas I-VI SP oraz I-III Gim. Jest on realizowany w wymiarze jednej godziny. Program ten powstał z myślą o rozwijaniu zainteresowania młodzieży tematyką modelarstwa rakietowego.
Zadania zawarte w programie pozwalaj na rozwijanie technicznych i historycznych zainteresowań oraz wyobraźni przestrzennej. Pierwszy i trzeci wtorek miesiąca o godz.16.00 to spotkania Dyskusyjnego Klubu Astronomicznego. Sekcja Dyskusyjnego Klubu Astronomicznego skierowana jest tylko i wyłącznie do osób dorosłych. Tematyka spotkań urozmaicona najnowsze odkrycia na polu astronomii oraz astronautyki ,własne spostrzeżenia i teorie kosmologiczne, filozofia, religia, zaginione cywilizacje, astroarcheologia itp. Działalność DKMAiA jest znana w kraju i zagranicą współpracujemy z prasą, radiem i telewizją.
Szkolne Obserwatorium Astronomiczne ZS-1
Dąbrowskie Koło Miłośników Astronomii i Astronautyki im St.R. Brzostkiewicza
Dariusz W. Nelle
