Kraków

Otwarcie Oddziału

Oddział Krakowski zawiązał się dnia 6. IV. 1948 r. przy udziale 23 osób na zebraniu organizacyjnym. Delegatem Zarządu gł. był dr J. Gadomski, wygłaszając na wstępie referat pt.: "O najnowszych postępach w astronomii". Konreferentem był dr S. Piotrowski. Do Zarządu weszli: prezes - dr L. Orkisz, wiceprezes - prof. W. Horbacki, sekretarz - dr J. Strzemieński, zast. sekr. - M. Mazur i E. Dobrowolski, skarbnik - dr K. Kordylewski, bibliotekarz - K. Szulcówna, czł. Zarz. - J. Waligórski, Komisja naukowa - dr S. Piotrowski (przewodn.), dr K. Kordylewski i dr L. Orkisz.
Oddział wykazał dużą ruchliwość i żywotność (przed wojną oddziału Towarzystwa w Krakowie wcale nie było). W dniach 18.IV. i 16.V.1948 r. odbyły się dla członków pokazy nieba przez 20-cm refraktor w Obserwatorium Astron. U.J. (dr K. Kordylewski i dr S. Piotrowski) przy udziale 33 wzgl. 17 osób. Dnia 13.VI.1948 zorganizowano w Muzeum Narodowym w Sukiennicach pokaz narzędzi używanych przez Kopernika, odtworzonych przez drów F. i T. Przypkowskich w Jędrzejowie. Objaśniał dr K. Kordylewski dla 40 uczestników pokazu. W dniach 20. i 27.VI.1948 r. odbył się w zameczku rektora Bohusza w Lesie Wolskim pokaz plam słonecznych przez lunety i odczyt o plamach słonecznych dra K. Kordylewskiego, połączony ze zwiedzeniem Stacji Astronomicznej Uniw. Warsz. w Przegorzałach oraz wystawy pamiątek po drze Antonim Wilku, odkrywcy 4 komet polskich. W pierwszym terminie uczestników 36 (deszcz), w drugim ponad 100 (pokaz plam słonecznych na ekranie w przerwach pomiędzy chmurami). Oddział liczy obecnie ponad 120 członków. Setny członek oddziału, woźny Seminarium matematycznego U. J., otrzymał jako premię książkę J. Jeansa, "Niebo". Adres oddziału: ul. św. Tomasza 30/7, tel. 538-92. Dyżury we wtorki godz. 17-19.

Pierwsze lata działalności Oddziału

Zebranie delegatów odbyło się w dniu 29 stycznia 1949 r. w Pracowniach Obserwatorium Astronomicznego Uniw. Warsz. w Krakowie przy ul. św. Tomasza 30, przy udziale 21 delegatów reprezentujących 7 oddziałów.
Oddział Krakowski jest najliczniejszym i najruchliwszym. Liczy 170 członków, tj. prawie połowę ogólnej liczby członków Towarzystwa. Sprawozdanie za rok ubiegły złożył prezes dr L. Orkisz. Urządzono dwa pokazy nieba w Obserwatorium Astronom. Uniw. Jagiell., ponadto pokaz zrekonstruowanych narzędzi Kopernika w Muzeum Narodowym oraz dwukrotnie imprezę pt.: "Plamy na Słońcu" na Stacji Astronom. Uniw. Warsz. w Przegorzałach, połączoną z odczytem dra K. Kordylewskiego, pokazem plam przez lunety oraz z wystawą pamiątek po śp. A. Wilk u. Mimo złej pogody frekwencja osiągnęła 140 osób. Jesienią Oddział zorganizował wycieczkę koleją do Jędrzejowa dla zwiedzenia obserwatorium drów F. i T. Przypkowskich i bogatego muzeum zegarów słonecznych. Oddział przejął na siebie zorganizowanie wycieczki autokarem do czechosłowackiego obserwatorium nad Skalnah' Pleso. Jesienią A. Piaskowski wygłosił dla członków odczyt pt.: "Oko jako narzędzie astronomiczne". Utworzono Koło młodzieżowe przy VIII Państw. gimn. w Krakowie pod kierunkiem prof. W. Harbackiego oraz zorganizowano takież Koło przy Oddziale. - Dzięki subwencji Wojewody Krakowskiego oraz ofiarności członków zakupiono i zaopatrzono w statyw lunetę paralaktyczną Zeissa o średnicy 80 mm oraz nabyto lornetę Somet'a. Obrót kasowy wyniósł 251 274 złotych. Biblioteka Oddziału liczyła 82 numerów inwentarzowych, liczba wypożyczeń 169. Na walnym Zebraniu w dniu 24. I. 1949 r. wybrano następujący Zarząd: prezes: dr L. Orkisz; członkowie Zarządu: E. Dobrowolski, W. Horbacki, dr K. Kordylewski, dr S. Piotrowski, mgr R. Szafrańcówna oraz mgr K. Szulcówna. Na zebraniu tym dr S. Piotrowski wygłosił odczyt pt.: "Wewnętrzna budowa gwiazd".

Rok 1949. Pokaz wahadła Foucault'a

Kiedy w roku ubiegłym rzucono myśl urządzenia publicznego pokazu wahadła Foucault'a w Krakowie, przyjęto ją niemal jednogłośnie. Jedynie o sposobie przeprowadzenia i o ewentualnych wynikach odzywały się różne głosy: bardzo optymistyczne i na odwrót - skrajnie sceptyczne.
Wreszcie po pokonaniu szeregu trudności, przede wszystkim natury technicznej, wahadło uruchomiono.
Był to dzień 7 czerwca br. W kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie, udostępnionym przez Kurię Arcybiskupią dla tego doświadczenia, przepalono - dawno wypraktykowanym zwyczajem - nić wiążącą wahadło, i... popłynęło ono po wyznaczonym, czarnym, siedemnasto-metrowym torze. 46 1/2- metrowej długości wahadło zawieszone jest w latarni u stropu kopuły. Niespełna pięcio-kilogramowa metalowa kula waha się majestatycznie na stalowej strunie, znacząc wkręconą u spodu kolcem-wskazówką drogę, jaką przebywa ponad podłożonym kolorowym wykresem. Po trzydziestu minutach, które wypełnia treściwa, krótka prelekcja - wahadło odchyla się już o prawic sześć stopni. Jest to tak dużo i tak bardzo rzuca się w oczy, że zaciekawiona publiczność zostając tym zaskoczona.
Publiczność jest liczna i najrozmaitsza: od zbiorowych wycieczek szkolnych i to najmłodszych - poprzez grupy harcerzy oraz zwiedzających Kraków turystów, aż do uczonych profesorów.
I mimo, że efekt kasowy nic przyniósł spodziewanego wyniku - bo wstępy są minimalne - to jednak impreza sama spełnia swe zadanie w zupełności. Popularyzacja wiedzy, wzbudzanie zainteresowania astronomią i - wyjście PTMA na "arenę publiczną" - są najlepszą nagrodą i owocem jaki zbiera Oddział Krakowski PTMA.
M. M.

Pokazy wahadła Foucault'a odbywają się do dnia dzisiejszego a prowadzi je Prezes Honorowy PTMA dr Henry Brancewicz

Działalność Oddziału

W 2007 roku Oddział zmienił swoją siedzibę (wraz z siedzibą Zarządu Głównego) na ul. Miodową 13a/35 a potem na ul. Górników 27-29, gdzie jest do tej pory. Od dziesięcioleci w roku akademickim cyklicznie (co tydzień lub jak obecnie co dwa tygodnie) organizowane są w Oddziale Krakowskim prelekcje astronomiczne, niekiedy połączone z pokazami nieba. W okresie wakacyjnym Oddział organizuje Obozy bądź Zloty Astronomiczne.