Władysław Szaniawski

Władysław Szaniawski (1861—1931)

W ład y s ław S z a n iaw sk i n a le ż a ł do g ro n a w y ró ż n ia ją c y c h się m iło śn ik ów ~stroriómii d y sp o n u ją cy c h w ła sn ym o b s e rw a to rium . Uro d zo n y 15 lip c a •rJ61 r. w P rz e g a lin a c h położonych w p o łu d n iow o -w s ch o d n ie j części w o jew ó d z tw a b ia lsk o -p o d la sk ieg o po u k o ń c z en iu IV g im n a z jum k la sy c z nego w W a rs z aw ie o d b y ł w la ta c h 1880—1884 s tu d ia te c h n ic z n e w Ecole

p e c ia le des A rts e t M a n u fa c tu re s w G a n d aw ie w Belgii. Po p ow ro -

ie do k r a ju przez ja k iś czas p ra c ow a ł w b iu rz e p ro je k tów w fa b ry c e P.udz'dcgo w P ru s zk ow ie , W k ró tc e je d n a k n a życzenie o jca w ró c ii do P rz e g a lin i p rz e ją ł k ie row n ic tw o m a ją tk iem .

Dob.ze prosperująca posiadłość ziemska pozwoliła Szaniawskiemu na urzeczywistnienie swych zamierzeń naukowych i technicznych. Ki ka pcdróży po Europie dało mu możność zgromadzenia wyposażenia swej pracowni, a w pierwszym rzędzie urządzenia doskonale zaopatrzonego warsztatu mechanicznego. W nim, dzięki swym umiejętnościom i zdolnościom technicznym, wykonał wiele wartościowych przyrządów. Początkowo nie były one związane z astronomią; wśród nich n ajb ard zie j chyba był godny uwagi anemofon, przyrząd pozwalający mierzyć prędkość i kierunek w ia tru przy użyciu odległego i niedodostępnego wiatromierza. W 1909 r. Szaniawski zbudował obserwatorium astronomiczne sk ła dające się z pawilonu południkowego i kopuły. W pawilonie południkowym zainstalował koło południkowe Mailhala z obiektywem o średnicy 8,1 cm oraz dwa zegary wahadłowe, jeden własnej konstrukcji, drugi Rieflera. W kopule umieścił re fra k to r z obiektywem Zeissa o średnicy 20 cm i ogniskowej 3 m, podówczas największy na ziemiach polskich. Do tego dochodziły jeszcze kamery fotograficzne z obiektywami o średnicy 12 cm i ogniskowej 60 cm oraz luneta Steinheila z obiektywem o średnicy 10,8 cm służąca jako prowadnica przy obserwacjach fotograficznych. Było to więc obserwatorium bardzo dobrze i nowocześnie wyposażone. Szaniawski podszedł do podjętej przez siebie pracy naukowej bardzo poważnie nie ograniczając się do należytego wyposażenia swego obserwatorium, ale także nawiązując kontakty z różnymi placówkami naukowymi. Utrzymywał więc łączność z obserwatoriami w Wa rszawie, Krakowie i Lwowie, był też członkiem współpracownikiem Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności w Krakowie. Szaniawski wykonywał różne obserwacje astronomiczne, ale nie zdołał nadać im ch a rak te ru poważnego i długofalowego. Na przeszkodzie stanęły mu zresztą wkrótce wydarzenia pierwszej wojny światowej. Na szczęście podczas niej obserwatorium prawie nie ucierpiało, gdyż Szaniawski przezornie zabezpieczył najcenniejsze urządzenia, tak że szkody dotyczyły tylko diofcnych instrumentów optycznych. Pod koniec okupacji niemieckiej Szaniawski wysłał dó Jeny do zakładów Zeissa niektóre in strumen ty do remontu i konserwacji. Wróciły one do Przegalin już po ustąpieniu Niemców. Wkrótce jednak nową przeszkodą stały się wydarzenia związane z wojną polsko-radziecką w 1920 r. Wprawdzie i wtedy obserwatorium wyszło obronną ręką, ale był to już kres jego działalności. Zrujnowany wojną majątek nie dawał już możliwości utrzymania obserwatorium. W tej sytuacji Szaniawski zlikwidował je w 1925 r., przy czym in strumenty poprzechodzi’y do różnych polskich obserwatoriów. W sześć la t później zmarł. P R Z E M Y S Ł A W R Y B K A