Eugeniusz Rybka

Eugeniusz Rybka (ur. 6 maja 1898 w Radzyminie, zm. 8 grudnia 1988 we Wrocławiu) – polski astronom, profesor Uniwersytet Lwowski|Uniwersytetu Lwowskiego (1932-1945), Uniwersytet Wrocławski|Uniwersytetu Wrocławskiego (1945-1958) i dyrektor obserwatorium astronomicznego tamże, profesor Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytetu Jagiellońskiego i dyrektor krakowskiego Obserwatorium Astronomicznego UJ (1958-1968), wiceprezydent Międzynarodowa Unia Astronomiczna|Międzynarodowej Unii Astronomicznej w latach 1952-1958, autor prac z dziedziny fotometria gwiazdowa|fotometrii gwiazdowej i historia astronomii|historii astronomii.

Biografia

Dzieciństwo i młodość

Był synem organisty kościelnego. W 1900 wraz z rodziną przeniósł się do Skierniewic, a w 1905 do Ozorków|Ozorkowa (powiat zgierski). Z pomocą starszego rodzeństwa szybko nauczył się pisać i czytać, jeszcze przed zapisaniem do szkoły w 1907 r. W 1911 dzięki zabiegom ojca trafił do gimnazjum w Gostyninie. Edukację przerwał wybuch I wojna światowa I wojny światowej w 1914 i w 1915 postanowił samodzielnie przerobić brakujący do matura|matury materiał z pozostałych trzech klas. Świadectwo dojrzałości otrzymał 17 listopada 1917. Wcześniej wstąpił do Polska Organizacja Wojskowa|Polskiej Organizacji Wojskowej i w 1918 objął dowództwo nad oddziałem POW w Ozorkowie.

I wojna światowa i okres studiów

Wkrótce po zakończeniu działach wojennych rozpoczął studia na wydziale filozofia filozoficznym Uniwersytet Jagielloński Uniwersytetu Jagiellońskiego (25 października 1918), jednak już kilka dni później dołączył do oddziałów rozbrajających żołnierzy austriackich, zaś 19 listopada, na wieść o walkach między Ukraińcami i Polakami, wraz z oddziałem studentów wyruszył do Przemyśla. Służył m.in. w pociąg pancerny|pociągu pancernym Śmiały (pociąg pancerny)|Śmiały (w 1919 był kierownikiem jego kancelarii), ukończył szkołę podoficerską we Lwów|Lwowie ze stopniem kaprala (1919), a także szkołę oficerską w Poznań|Poznaniu (1920). W listopadzie 1920 wrócił na uniwersytet. W lutym 1921 podjął bliższą współpracę z prof. astronomii Tadeusz Banachiewicz|Tadeuszem Banachiewiczem, obejmując stanowisko rachmistrza naukowego w krakowskim Obserwatorium Astronomicznym UJ. Nabył tam pierwszych doświadczeń w zawodowej astronomii.

9 września 1922 wziął ślub z Marią Cecylią Sierakowską (ur. 1895); w lipcu 1923 urodził się ich syn, Przemysław.

Jesienią 1923 przeniósł się do Warszawa|Warszawy, gdzie pracował jako asystent, a potem starszy asystent w tamtejszym obserwatorium. Pisał też swoją Doktor (stopień naukowy)|pracą doktorską, dotyczącą obserwacji zakrycie|zakryć gwiazda|gwiazd przez Księżyc, przeprowadzonych na początku XX wieku. Przewód doktorski odbył się pomyślnie w marcu 1926 na Uniwersytecie Jagiellońskim (zgodnie z umową zawartą przed wyjazdem z Banachiewiczem). Następnie zajmował się ocenami wizualnymi cefeida|cefeid, szczególnie badając gwiazdy TU Cas i XZ Cyg. Praca o pierwszej z nich ukazała się w czasopiśmie Acta Astronomica. Zaangażował się również w działalność Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii|Towarzystwa Miłośników Astronomii.

W 1930 r. dzięki uzyskaniu stypendium naukowego, wyjechał na blisko pół roku do Lejda|Lejdy, gdzie pod kierunkiem prof. Ejnar Hertzsprung|Einara Hertzsprunga zaznajomił się z nową techniką Fotometria|fotometrii fotograficznej gwiazd. Podczas pobytu w Holandia|Holandii opublikował ponadto 4 prace naukowe, m.in. zawierającą katalog gwiazd w gromada kulista|gromadzie kulistej Messier 3|M3.

Po powrocie rozpoczął starania o habilitacja|habilitację, uwieńczone wygłoszeniem 19 stycznia 1932 wykładu habilitacyjnego pt. Gromady kuliste gwiazd. Potem wyjechał do Lwowa by objąć na Uniwersytet Lwowski|Uniwersytecie Jana Kazimierza katedrę astronomii i kierownictwo Zakładu Astronomii. Po zakupieniu niezbędnego sprzętu, kontynuował wcześniejsze prace z zakresu fotometrii fotograficznej. Pod koniec lat trzydziestych czynił starania o zakup dla Obserwatorium 90-centymetrowego teleskop (optyka)|teleskopu, lecz wybuch II wojna światowa|wojny w 1939 uniemożliwił zrealizowanie tego zamiaru.

II wojna światowa

Po agresja ZSRR na Polskę 1939|najeździe sowieckim na Polskę i okupacji Lwów|Lwowa przez Armia Czerwona|Armię Czerwoną, aż do wybuchu plan Barbarossa|wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941 kontynuował pracę na uniwersytecie, w 1944 zabroniono mu wykładać w języku polskim. Po ponownym zajęciu miasta przez wojska sowieckie aresztowany przez NKWD w styczniu 1945 wraz z trzynastoma innymi profesorami Uniwersytet Lwowski|Uniwersytetu Jan Kazimierza (m.in. Juliusz Makarewicz (prawnik)|Juliuszem Makarewiczem, Ryszard Gansiniec|Ryszardem Gansincem, Włodzimierz Burzyński|Włodzimierzem Burzyńskim i Marian Kamieński|Marianem Kamieńskim), zwolniony po kilku miesiącach. W sierpniu 1945 wyjechał pociągiem wraz z Wysiedlenie Polaków ze Lwowa|innymi przesiedleńcami do Kraków|Krakowa. Wkrótce przeniósł się do Wrocławia, w dalszym ciągu zajmując się fotometrią gwiazdową.

Działalność zawodowa i życie w okresie PRL

W 1949 ponownie odwiedził Lejda|Lejdę (tamtejsze obserwatorium kierowane było wówczas przez Jan Oort|Jana Oorta), by poznać nowoczesną metodę fotoelektryczna|fotoelektryczną. Równocześnie ponowił współpracę z astronomami radzieckimi; w jej ramach przyłączył wrocławskie obserwatorium do prac nad Katalog Słabych Gwiazd|Katalogiem Słabych Gwiazd. Zaczął też brać aktywny udział w pracach Międzynarodowa Unia Astronomiczna|Międzynarodowej Unii Astronomicznej. W 1948 uczestniczył w Kongresie Unii w Zurychu, a na Kongresie w Rzymie (1952) został wybrany na 6-letnią kadencję wiceprezydenta MUA.

W połowie lat pięćdziesiątych zaczął chorować i przez wiele miesięcy leczył się w sanatoriach. W 1958 na skutek konfliktu z kadrą obserwatorium opuścił Wrocław i przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński. Zainicjował przekształcenie stacji obserwacyjnej na krakowskim Forcie Skała w główne Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego (otwarte w 1964). W tym samym czasie opublikował wraz astronomami z Krymskiego Obserwatorium Astrofizycznego pracę dotyczącą fundamentalnej fotometrii fotelektrycznej. 30 września 1968 przeszedł na emeryturę, nie przerywając działalności naukowej i organizacyjnej, ani aktywności w MUA (w latach 1964-1970 był w niej przewodniczącym Komisji nr 41 – Historii Astronomii).

W 1973 Uniwersytet Komeńskiego w Bratysławie|Uniwersytet Bratysławski przyznał mu doktorat honoris causa.

Działalność pisarska

Przez wiele lat profesor E. Rybka opracowywał kolejne aktualizacje i ulepszenia swego podręcznika:

• Astronomia Ogólna - jego dwa pierwsze wydania ukazały się w latach 1952 i 1957, a ostatnie VII w 1983 Państwowe Wydawnictwo Naukowe|PWN, ISBN 83-01-02706-1.
  
• Four hundred years of the Copernican herigate - wydana w związku z jubileuszem UJ 1964.
• Cztery wieki rozwoju myśli kopernikańskiej - w 1972 ukazała się jego książka z okazji zbliżającego się roku Kopernikowskiego (przetłumaczona później na kilka języków).

Bibliografia

• Eugeniusz Rybka - autobiografia, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, R. 33:1988 nr 4 s. 929-942 (wersja online)

Linki zewnętrzne

• Sylwetka profesora Eugeniusza Rybki w Polska_Kronika_Filmowa|PKF na stronie KronikaRP
• Prace Eugeniusza Rybki dostępne w Sieci (Katalog HINT)