Kraków

Otwarcie Oddziału

Oddział Krakowski zawiązał się dnia 6. IV. 1948 r. przy udziale 23 osób na zebraniu organizacyjnym. Delegatem Zarządu gł. był dr J. Gadomski, wygłaszając na wstępie referat pt.: "O najnowszych postępach w astronomii". Konreferentem był dr S. Piotrowski. Do Zarządu weszli:
prezes - dr L. Orkisz,
wiceprezes - prof. W. Horbacki,
sekretarz - dr J. Strzemieński,
zast. sekr. - M. Mazur i E. Dobrowolski,
skarbnik - dr K. Kordylewski,
bibliotekarz - K. Szulcówna,
czł. Zarz. - J. Waligórski,
Komisja naukowa - dr S. Piotrowski (przewodn.), dr K. Kordylewski i dr L. Orkisz.
Oddział wykazał dużą ruchliwość i żywotność (przed wojną oddziału Towarzystwa w Krakowie wcale nie było). W dniach 18.IV. i 16.V.1948 r. odbyły się dla członków pokazy nieba przez 20-cm refraktor w Obserwatorium Astron. U.J. (dr K. Kordylewski i dr S. Piotrowski) przy udziale 33 wzgl. 17 osób. Dnia 13.VI.1948 zorganizowano w Muzeum Narodowym w Sukiennicach pokaz narzędzi używanych przez Kopernika, odtworzonych przez drów F. i T. Przypkowskich w Jędrzejowie. Objaśniał dr K. Kordylewski dla 40 uczestników pokazu. W dniach 20. i 27.VI.1948 r. odbył się w zameczku rektora Bohusza w Lesie Wolskim pokaz plam słonecznych przez lunety i odczyt o plamach słonecznych dra K. Kordylewskiego, połączony ze zwiedzeniem Stacji Astronomicznej Uniw. Warsz. w Przegorzałach oraz wystawy pamiątek po drze Antonim Wilku, odkrywcy 4 komet polskich. W pierwszym terminie uczestników 36 (deszcz), w drugim ponad 100 (pokaz plam słonecznych na ekranie w przerwach pomiędzy chmurami). Oddział liczy obecnie ponad 120 członków. Setny członek oddziału, woźny Seminarium matematycznego U. J., otrzymał jako premię książkę J. Jeansa, "Niebo". Adres oddziału: ul. św. Tomasza 30/7, tel. 538-92. Dyżury we wtorki godz. 17-19.

Pierwsze lata działalności Oddziału

Zebranie delegatów odbyło się w dniu 29 stycznia 1949 r. w Pracowniach Obserwatorium Astronomicznego Uniw. Warsz. w Krakowie przy ul. św. Tomasza 30, przy udziale 21 delegatów reprezentujących 7 oddziałów.
Oddział Krakowski jest najliczniejszym i najruchliwszym. Liczy 170 członków, tj. prawie połowę ogólnej liczby członków Towarzystwa. Sprawozdanie za rok ubiegły złożył prezes dr L. Orkisz. Urządzono dwa pokazy nieba w Obserwatorium Astronom. Uniw. Jagiell., ponadto pokaz zrekonstruowanych narzędzi Kopernika w Muzeum Narodowym oraz dwukrotnie imprezę pt.: "Plamy na Słońcu" na Stacji Astronom. Uniw. Warsz. w Przegorzałach, połączoną z odczytem dra K. Kordylewskiego, pokazem plam przez lunety oraz z wystawą pamiątek po śp. A. Wilk u. Mimo złej pogody frekwencja osiągnęła 140 osób. Jesienią Oddział zorganizował wycieczkę koleją do Jędrzejowa dla zwiedzenia obserwatorium drów F. i T. Przypkowskich i bogatego muzeum zegarów słonecznych. Oddział przejął na siebie zorganizowanie wycieczki autokarem do czechosłowackiego obserwatorium nad Skalnah' Pleso. Jesienią A. Piaskowski wygłosił dla członków odczyt pt.: "Oko jako narzędzie astronomiczne". Utworzono Koło młodzieżowe przy VIII Państw. gimn. w Krakowie pod kierunkiem prof. W. Harbackiego oraz zorganizowano takież Koło przy Oddziale. - Dzięki subwencji Wojewody Krakowskiego oraz ofiarności członków zakupiono i zaopatrzono w statyw lunetę paralaktyczną Zeissa o średnicy 80 mm oraz nabyto lornetę Somet'a. Obrót kasowy wyniósł 251 274 złotych. Biblioteka Oddziału liczyła 82 numerów inwentarzowych, liczba wypożyczeń 169. Na walnym Zebraniu w dniu 24. I. 1949 r. wybrano następujący Zarząd: prezes: dr L. Orkisz; członkowie Zarządu: E. Dobrowolski, W. Horbacki, dr K. Kordylewski, dr S. Piotrowski, mgr R. Szafrańcówna oraz mgr K. Szulcówna. Na zebraniu tym dr S. Piotrowski wygłosił odczyt pt.: "Wewnętrzna budowa gwiazd".

Rok 1949. Pokaz wahadła Foucault'a

Kiedy w roku ubiegłym rzucono myśl urządzenia publicznego pokazu wahadła Foucault'a w Krakowie, przyjęto ją niemal jednogłośnie. Jedynie o sposobie przeprowadzenia i o ewentualnych wynikach odzywały się różne głosy: bardzo optymistyczne i na odwrót - skrajnie sceptyczne.
Wreszcie po pokonaniu szeregu trudności, przede wszystkim natury technicznej, wahadło uruchomiono.
Był to dzień 7 czerwca br. W kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie, udostępnionym przez Kurię Arcybiskupią dla tego doświadczenia, przepalono - dawno wypraktykowanym zwyczajem - nić wiążącą wahadło, i... popłynęło ono po wyznaczonym, czarnym, siedemnasto-metrowym torze. 46 1/2- metrowej długości wahadło zawieszone jest w latarni u stropu kopuły. Niespełna pięcio-kilogramowa metalowa kula waha się majestatycznie na stalowej strunie, znacząc wkręconą u spodu kolcem-wskazówką drogę, jaką przebywa ponad podłożonym kolorowym wykresem. Po trzydziestu minutach, które wypełnia treściwa, krótka prelekcja - wahadło odchyla się już o prawic sześć stopni. Jest to tak dużo i tak bardzo rzuca się w oczy, że zaciekawiona publiczność zostając tym zaskoczona.
Publiczność jest liczna i najrozmaitsza: od zbiorowych wycieczek szkolnych i to najmłodszych - poprzez grupy harcerzy oraz zwiedzających Kraków turystów, aż do uczonych profesorów.
I mimo, że efekt kasowy nic przyniósł spodziewanego wyniku - bo wstępy są minimalne - to jednak impreza sama spełnia swe zadanie w zupełności. Popularyzacja wiedzy, wzbudzanie zainteresowania astronomią i - wyjście PTMA na "arenę publiczną" - są najlepszą nagrodą i owocem jaki zbiera Oddział Krakowski PTMA.
M. M.

Pokazy wahadła Foucault'a odbywają się do dnia dzisiejszego a prowadzi je Prezes Honorowy PTMA dr Henry Brancewicz

Rok 1950. II. Walny Zjazd Delegatów

Dnia 26 lutego 1950 r. odbył się II. Walny Zjazd Delegatów. Na Zjazd przybyło 44 Delegatów, reprezentujących Oddziały: Krakowski (27), Śląski (7), Warszawski (4), Wrocławski (4), Łódzki (1), Nowosądecki (1).

Głównym punktem części przedpołudniowej porządku dziennego był nowy projekt statutu, nadesłany przez Oddział Krakowski, który obszernie zreferował Zjazdowi inż. Wł. Kucharski. Celem proponowanych zmian jest lepsze przystosowanie statutu do rozrastających się wymogów popularyzacji astronomii, oraz zaprowadzenie bardziej sprężystej organizacji wewnętrznej. W dyskusji postanowiono sprawę uchwalenia zmiany odłożyć do nadzwyczajnego Walnego Zebrania Delegatów, które winno być zwołane z końcem kwietnia b. r., dając tym samym również innym Oddziałom możność gruntownego zaznajomienia się z projektem i poczynienia odpowiednich zmian.

Rok 1952

Dnia 4 czerwca br. Koło Krakowskie P. T. M. A. odbyło swoje doroczne Walne Zebranie Członków i wysłuchało rocznego sprawozdania, w którym stwierdzono stale postępujący rozwój Koła. Jako nowość w pracy Koła wprowadzono tygodniowe dwugodzinne Seminarium Astronomiczne, którego pełny kurs zawiera 12 wspólnych posiedzeń zgłoszonych członków Koła; w ciągu roku odbyły się dwa takie kursy. Uczestnictwo w Seminariach jest dla członków bezpłatne. Jako dalsze ułatwienie, wprowadzono pokazy nieba lunetą astronomiczną, w każdy pogodny i bezchmurny dzień powszedni. Zwykłych posiedzeń dwutygodniowych, zwanych "Wieczorami astronomicznymi" było 22. Ilość członków Koła osiągła liczbę 316 osób.
Po uchwaleniu absolutorium dla ustępującego Zarządu przystąpiono do wyborów i na prezesa Koła powołano inż. Władysława Kucharskiego, prezesa Zarządu Głównego. W Skład Zarządu Koła weszli: H. Dostalowa, inż. W. Kołomyjski. dr St. Kowenicki K. Stenglowa, Z. Szpor i J. Tobola. Komisję Rewizyjną wybrano w składzie osobowym takim, jaki obowiązuje w Zarządzie Głównym. (Urania 8/1952, str. 248)

Rok 1953

W Kole Krakowskim PTMA powstała sekcja szlifierska, grupująca w tej chwili (marzec 1953) 6-ciu członków Koła. Pracownia sekcji mieści się w lokalu PTMA. Jeden z członków sekcji. ob. F. Wojtak, wyszlifował już zwierciadło o średnicy 15 cm, dające obrazy b. dobre. Pozostali szlifierze pracują obecnie nad zwierciadłami o średnicach także 15-centymetrowych. Urania 5/1953, str. 147

Całkowite zaćmienia Słońca 30 czerwca 1954 r. - Ekipa Oddziału Krakowskiego bierze udział w obserwacjach całkowitego zaćmienia Słońca w Sejnach na Suwalszczyźnie.

Z działalności Oddziału Krakowskiego. 1961 r.

Z nadejściem sezonu jesiennego członkowie Oddziału Krakowskiego zainicjowali nową formę działalności, organizując "dyskusyjne wieczory nowości i ciekawostek astronomicznych". W ustalone dni (25-go dnia każdego m-ca) salka odczytowa Oddziału stoi otworem dla amatorów dyskusji astronomicznych przy ... czarnej kawie, którą w cenie kosztów własnych przyrządzają dyżurujący członkowie Oddziału. Pierwszy wieczór zgromadził około 50 osób i wykazał w prawie półtoragodzinnej dyskusji celowość tego rodzaju formy popularyzacji.
Sezon jesienno-zimowy nie sprzyjający organizowaniu imprez na wolnym powietrzu, będzie wykorzystany dla wzmożenia działalności odczytowej. Na konferencji w Wydziale Kultury MRN z udziałem przedstawicieli Domów Kultury i Nowej Huty, ustalone zostały zasady współpracy. Efektem tego porozumienia jest rozpoczęcie cyklu odczytów "Wiedza o Kosmosie" w Nowej Hucie. Analogiczny cykl będzie wygłoszony w zabytkowej galerii "Krzysztofory" w Krakowie.
Jednocześnie 10-go listopada Sekcja Odczytowa rozpoczęła popularne - ogólnodostępne "Studium" z astronomii ogólnej składające się z 14 odczytów wygłaszanych 10-go i 20-go dnia każdego miesiąca. Tematyka wykładów, strona dydaktyczna i ilustracyjna zostały szczegółowo przygotowane przez aktyw 7 prelegentów i obejmuje encyklopedyczny przekrój przez poszczególne dziedziny astronomii.
Sekcja Obserwacyjna zakończyła w październiku opracowywanie materiału obserwacyjnego uzyskanego przez uczestników turnusów na Turbaczu. Po dokonanym przez członków Sekcji omówieniu wyników ponad 2500 obserwacji - przygotowuje się materiał do druku.
Ponadto Sekcja Obserwacyjna organizuje dla zaawansowanych obserwatorów studium gwiazd zaćmieniowych. Program studium przewiduje rozszerzenie i pogłębienie wiadomości z zakresu gwiazd zmiennych.
Zarząd Oddziału Krakowskiego PTMA
Urania 12/1961, str. 374

Z działalności Oddziału Krakowskiego PTMA. 1962 r.

Na zakończenie roku 1961 Oddział Krakowski zorganizował - wspólnie z Polskim Radiem i Krakowskim Oddziałem Polskiego Towarzystwa Astronautycznego - imprezę estradową p. n. "Spotkanie w Kosmosie", połączoną ze "zgaduj-zgadulą" na tematy astronomiczno-astronautyczne.
Blisko 200 osób zgromadzonych w stylowej sali Krakowskiego KMPiK przez 2 godziny bawiło się oglądając występy krakowskich artystów estradowych oraz uczestnicząc w turnieju na najlepszą anegdotkę "kosmiczną".
Impreza została zorganizowana i przeprowadzona z myślą podania w lekkiej formie szeregu wiadomości astronomicznych. Również tematyka pytań "zgaduj-zgaduli" została dobrana w ten sposób, by audycja, odtworzona przez krakowską rozgłośnię Polskiego Radia w dniu 2 stycznia 1962 r., była przystępna dla najszerszego kręgu słuchaczy.
A. Słowik
Urania 3/1962, str. 91

"Ogród kosmiczny" powstaje w Krakowie

Na Walnym Zebraniu krakowskiego Oddziału PTMA w roku 1962 została powołana na wniosek kol. M. Mazura - Komisja organizacyjna Ludowego Obserwatorium i Planetarium w Krakowie. Komisja - pod energicznym przewodnictwem kol. inż. St. Lubertowicza - po szczegółowym przeanalizowaniu szeregu możliwości lokalizacyjnych, uznała za najbardziej odpowiednie dla przyszłego obiektu, wzgórze na Krzemionkach z poaustriackim fortem o kubaturze ca 4.000 m3 (30 izb).
Wobec przychylnego stanowiska władz administracyjnych, konserwatorskich i urbanistycznych - Komisja prowadzi obecnie prace przygotowawcze do przejęcia i odpowiedniej adaptacji obiektu. Akcja oparta będzie całkowicie na funduszach pozabudżetowych; w znacznym stopniu na działalności społecznej . M.in. Politechnika Krakowska wykonała już w czynie społecznym inwentaryzację fortu wraz z otoczeniem i przystępuje do opracowania dokumentacji. Konserwator miejski zapewnił znaczne fundusze w ramach zagospodarowywania obiektów uznanych za zabytki architektury.Równocześnie Oddział PTMA prowadzi tam systematyczne obserwacje nieba (M. Mazur i A. Słowik) celem zbadania warunków obserwacyjnych, które okazują się nadspodziewanie dobre dzięki położeniu fortu na południowym brzegu miasta, wysoko nad światłami i dymami miejskimi oraz oparami Wisły. Z tego powodu oraz dla celów propagandowych, Oddział organizuje już na Krzemionkach publiczne pokazy nieba, jako zaczątek pracy przyszłego "Ogrodu kosmicznego", w skład którego wejdzie obserwatorium, małe planetarium, siedziba PTMA i PTAstronautycznego, pracownie naukowo-dydaktyczne, "ogródki" tematyczne z odpowiednimi modelami itp.
(M. M.)
Urania 5/1963, str. 148-149

Klub KOSMOS w Krakowie

Zmierzając do uatrakcyjnienia form działalności oraz dalszego ożywienia życia towarzyskiego, Krakowski Oddział PTMA uruchomił w swojej sali odczytowej - Klub pod nazwą KOSMOS, do użytku członków PTMA i Polskiego Towarzystwa Astronautycznego. Wyposażenie Klubu oraz jego działalność opiera się na społecznej pracy członków Oddziału.
Otwarcia Klubu dokonał w dniu 4 listopada br. prof. dr Eugeniusz Rybka. Licznie zebrani członkowie Oddziału oglądnęli film "Mars jest blisko", a następnie długo rozmawiali i dyskutowali - przy czarnej kawie - na temat form działalności Klubu.
Obecnie Klub jest czynny trzy razy w tygodniu - w poniedziałki, środy i piątki - w godz. od 17-21. Atrakcją poniedziałkowych posiedzeń Klubu są imprezy w rodzaju projekcji filmowych, wieczorów autorskich i spotkań czy też prelekcji poświęconych aktualnym zagadnieniom, środy natomiast przeznaczone są na imprezy ściśle młodzieżowe, organizowane w porozumieniu z władzami szkolnymi.
Andrzej Słowik
Urania 12/1963, str. 344

Z działalności Oddziału PTMA w Krakowie w r. 1965

Zasadniczą swoją działalność tj. popularyzację wiedzy o niebie Oddz. PTMA w Krakowie nadal pomyślnie rozwija. Przez cały r. 1965 (oprócz okresu wakacyjnego) odbywały się systematycznie odczyty połączone z dyskusją, niejednokrotnie bardzo ożywioną , szczególnie przy bardziej spornych problemach. Imprezy te, organizowane w każdy poniedziałek, zapowiadane są zawsze w prasie krakowskiej. Ponadto od kwietnia 1965 r. Zarząd Oddziału wprowadził inowację w postaci biuletynów powielanych, zapowiadających imprezy na okres jednego lub dwu miesięcy i wysyłanych do członków Oddziału wraz z "Uranią" . Tematyka imprez poniedziałkowych jest bardzo obszerna, oprócz zagadnień czysto astronomicznych obejmuje także zagadnienia z zakresu fizyki, astro i geo-fizyki, astronautyki. Dużym zainteresowaniem cieszyły się "Wieczory nowości kosmicznych", obejmujące najnowsze doniesienia prasy krajowej i zagranicznej z astronomii i in. pokrewnych dziedzin. Kilkakrotnie miały miejsce projekcje interesujących filmów.
W r. 1965 prowadzono nadal wieczory klubowe w piątki każdego tygodnia. W czasie tych wieczorów odbywały się zebrania Sekcji Obserwacyjnej i Sekcji Instrumentalnej, prelekcje szkoleniowe, a także spotkania towarzyskie członków Oddziału, korzystających w tym czasie z czasopism i biblioteki.
W okresie letnim zorganizowano wycieczkę do Obserwatorium Astronomicznego UJ na Skale koło Bielan, gdzie nastąpiło spotkanie członków PTMA z prof. dr Eugeniuszem Rybką i zwiedzanie Obserwatorium. W lipcu Sekcja Obserwacyjna przygotowała turnus szkoleniowy p.n. "Noce pod gwiazdami" w Stacji Obserwacyjnej w Niepołomicach. Stacja ta od września jest już systematycznie dostępna dla publiczności w wieczory sobotnie, zaś dla członków Sekcji Obserwacyjnej codziennie. W zakresie obserwacji nieba na terenie Krakowa zapewniono członkom Oddziału możliwość korzystania z urządzeń Obserwatorium Astronomicznego UJ w Ogrodzie Botanicznym. Publiczne pokazy nieba przeprowadzono w miesiącach jesiennych obok fortu na wzgórzu Krzemionki w Dzielnicy Podgórze. Brak stałej Dostrzegalni na terenie miasta utrudnia prowadzenie systematycznych pokazów, ze względu na konieczność każdorazowego transportu instrumentów na wybrane miejsce. Oddział kontynuuje starania o adaptację fortu na Krzemionkach na Ludowe Obserwatorium Astronomiczne. Powodzenie tych zamierzeń zależne jest jednak od przydzielenia mieszkań zastępczych rodzinom tam zamieszkałym.
R. 1966 rozpoczęto w Oddziale PTMA w Krakowie zorganizowaniem wielkiej imprezy publicznej w auli Polskiej Akademii Nauk przy ul. Sławkowskiej 17. Był to cykl odczytów pod wspólną nazwą:
"Współczesny obraz Wszechświata" obejmujący następujące tematy:
7. I. Rodzina naszego Słońca - prof. dr Eugeniusz Rybka
14. I. Świat gwiazd - dr Jan Mietelski
21. I. W otchłani Kosmosu - doc. dr Kazimierz Kordylewski
28. I. Najnowsze teorie kosmologiczne - doc. dr Z. Augustynek
Odczyty te cieszyły się dużym powodzeniem krakowskiej publiczności. W czasie odczytów urządzono przed wejściem do auli PAN punkt informacyjny dla wszystkich interesujących się zagadnieniami kosmicznymi. prowadzony przez członków Oddziału.
Aleksander Kuśnierz
Urania 6/1966, str. 183-184

Historia Oddziału po roku 1990.

I Skawińskie Seminarium Astronomiczno-Astronautyczne

Dnia 20 marca 1990 roku w sali widowiskowej Miejskiego Domu Kultury „Sokół” w Skawinie odbyło się I Skawińskie Seminarium Astronomiczno-Astronautyczne zorganizowane przez Koło Astronomiczne Oddziału Krakowskiego PTMA oraz Zespół Szkół Elektryczno-Mechanicznych w Skawinie. W seminarium wzięło udział ponad stu miłośników astronomii i astronautyki, kilku przedstawicieli instytucji naukowych i kilku delegatów Oddziałów PTMA i PTA.

Sekcja Obserwatorów komet PTMA

W 1994 roku zmieniła się siedziba Sekcji Obserwatorów Komet PTMA, obecnie jest nią Oddział Krakowski, który mieści się przy Zarządzie Głównym PTMA w Krakowie, ul. Św. Tomasza 30/8. Sekcję prowadzą obecnie członkowie Oddziału Krakowskiego Tomasz Ściężor i Janusz Płeszka. Urania 10/1995, str. 278

Działalność Oddziału

W 2007 roku Oddział zmienił swoją siedzibę (wraz z siedzibą Zarządu Głównego) na ul. Miodową 13a/35 a potem na ul. Górników 27-29, gdzie jest do tej pory. Od dziesięcioleci w roku akademickim cyklicznie (co tydzień lub jak obecnie co dwa tygodnie) organizowane są w Oddziale Krakowskim prelekcje astronomiczne, niekiedy połączone z pokazami nieba. W okresie wakacyjnym Oddział organizuje Obozy bądź Zloty Astronomiczne. Organizuje także pokazy ciekawszych zjawisk na niebie, takich jak zaćmienia Słońca czy Księżyca bądź tranzyty planet wewnętrznych na tle Słońca.