Eugeniusz Rybka

Eugeniusz Rybka (ur. 6 maja 1898 w Radzyminie, zm. 8 grudnia 1988 we Wrocławiu) – polski astronom, profesor Uniwersytet Lwowski|Uniwersytetu Lwowskiego (1932-1945), Uniwersytet Wrocławski|Uniwersytetu Wrocławskiego (1945-1958) i dyrektor obserwatorium astronomicznego tamże, profesor Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytetu Jagiellońskiego i dyrektor krakowskiego Obserwatorium Astronomicznego UJ (1958-1968), wiceprezydent Międzynarodowa Unia Astronomiczna|Międzynarodowej Unii Astronomicznej w latach 1952-1958, autor prac z dziedziny fotometria gwiazdowa|fotometrii gwiazdowej i historia astronomii|historii astronomii.

Biografia

Dzieciństwo i młodość

Był synem organisty kościelnego. W 1900 wraz z rodziną przeniósł się do Skierniewice|Skierniewic, a w 1905 do Ozorków|Ozorkowa (powiat zgierski). Z pomocą starszego rodzeństwa szybko nauczył się pisać i czytać, jeszcze przed zapisaniem do szkoły w 1907 r. W 1911 dzięki zabiegom ojca trafił do gimnazjum w Gostyninie. Edukację przerwał wybuch I wojna światowa|I wojny światowej w 1914 i w 1915 postanowił samodzielnie przerobić brakujący do matura|matury materiał z pozostałych trzech klas. Świadectwo dojrzałości otrzymał 17 listopada 1917. Wcześniej wstąpił do Polska Organizacja Wojskowa|Polskiej Organizacji Wojskowej i w 1918 objął dowództwo nad oddziałem POW w Ozorkowie.

I wojna światowa i okres studiów

Wkrótce po zakończeniu działach wojennych rozpoczął studia na wydziale filozofia|filozoficznym Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytetu Jagiellońskiego (25 października 1918), jednak już kilka dni później dołączył do oddziałów rozbrajających żołnierzy austriackich, zaś 19 listopada, na wieść o walkach między Ukraińcami i Polakami, wraz z oddziałem studentów wyruszył do Przemyśla. Służył m.in. w pociąg pancerny|pociągu pancernym Śmiały (pociąg pancerny)|Śmiały (w 1919 był kierownikiem jego kancelarii), ukończył szkołę podoficerską we Lwów|Lwowie ze stopniem kaprala (1919), a także szkołę oficerską w Poznań|Poznaniu (1920). W listopadzie 1920 wrócił na uniwersytet. W lutym 1921 podjął bliższą współpracę z prof. astronomii Tadeusz Banachiewicz|Tadeuszem Banachiewiczem, obejmując stanowisko rachmistrza naukowego w krakowskim Obserwatorium Astronomicznym UJ. Nabył tam pierwszych doświadczeń w zawodowej astronomii.

9 września 1922 wziął ślub z Marią Cecylią Sierakowską (ur. 1895); w lipcu 1923 urodził się ich syn, Przemysław.

Jesienią 1923 przeniósł się do Warszawa|Warszawy, gdzie pracował jako asystent, a potem starszy asystent w tamtejszym obserwatorium. Pisał też swoją Doktor (stopień naukowy)|pracą doktorską, dotyczącą obserwacji zakrycie|zakryć gwiazda|gwiazd przez Księżyc, przeprowadzonych na początku XX wieku. Przewód doktorski odbył się pomyślnie w marcu 1926 na Uniwersytecie Jagiellońskim (zgodnie z umową zawartą przed wyjazdem z Banachiewiczem). Następnie zajmował się ocenami wizualnymi cefeida|cefeid, szczególnie badając gwiazdy TU Cas i XZ Cyg. Praca o pierwszej z nich ukazała się w czasopiśmie Acta Astronomica. Zaangażował się również w działalność Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii|Towarzystwa Miłośników Astronomii.

W 1930 r. dzięki uzyskaniu stypendium naukowego, wyjechał na blisko pół roku do Lejda|Lejdy, gdzie pod kierunkiem prof. Ejnar Hertzsprung|Einara Hertzsprunga zaznajomił się z nową techniką Fotometria|fotometrii fotograficznej gwiazd. Podczas pobytu w Holandia|Holandii opublikował ponadto 4 prace naukowe, m.in. zawierającą katalog gwiazd w gromada kulista|gromadzie kulistej Messier 3|M3.

Po powrocie rozpoczął starania o habilitacja|habilitację, uwieńczone wygłoszeniem 19 stycznia 1932 wykładu habilitacyjnego pt. Gromady kuliste gwiazd. Potem wyjechał do Lwowa by objąć na Uniwersytet Lwowski|Uniwersytecie Jana Kazimierza katedrę astronomii i kierownictwo Zakładu Astronomii. Po zakupieniu niezbędnego sprzętu, kontynuował wcześniejsze prace z zakresu fotometrii fotograficznej. Pod koniec lat trzydziestych czynił starania o zakup dla Obserwatorium 90-centymetrowego teleskop (optyka)|teleskopu, lecz wybuch II wojna światowa|wojny w 1939 uniemożliwił zrealizowanie tego zamiaru.

II wojna światowa

Po agresja ZSRR na Polskę 1939|najeździe sowieckim na Polskę i okupacji Lwów|Lwowa przez Armia Czerwona|Armię Czerwoną, aż do wybuchu plan Barbarossa|wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941 kontynuował pracę na uniwersytecie, w 1944 zabroniono mu wykładać w języku polskim. Po ponownym zajęciu miasta przez wojska sowieckie aresztowany przez NKWD w styczniu 1945 wraz z trzynastoma innymi profesorami Uniwersytet Lwowski|Uniwersytetu Jan Kazimierza (m.in. Juliusz Makarewicz (prawnik)|Juliuszem Makarewiczem, Ryszard Gansiniec|Ryszardem Gansincem, Włodzimierz Burzyński|Włodzimierzem Burzyńskim i Marian Kamieński|Marianem Kamieńskim), zwolniony po kilku miesiącach. W sierpniu 1945 wyjechał pociągiem wraz z Wysiedlenie Polaków ze Lwowa|innymi przesiedleńcami do Kraków|Krakowa. Wkrótce przeniósł się do Wrocławia, w dalszym ciągu zajmując się fotometrią gwiazdową.

Działalność zawodowa i życie w okresie PRL

W 1949 ponownie odwiedził Lejda|Lejdę (tamtejsze obserwatorium kierowane było wówczas przez Jan Oort|Jana Oorta), by poznać nowoczesną metodę fotoelektryczna|fotoelektryczną. Równocześnie ponowił współpracę z astronomami radzieckimi; w jej ramach przyłączył wrocławskie obserwatorium do prac nad Katalog Słabych Gwiazd|Katalogiem Słabych Gwiazd. Zaczął też brać aktywny udział w pracach Międzynarodowa Unia Astronomiczna|Międzynarodowej Unii Astronomicznej. W 1948 uczestniczył w Kongresie Unii w Zurychu, a na Kongresie w Rzymie (1952) został wybrany na 6-letnią kadencję wiceprezydenta MUA.

W połowie lat pięćdziesiątych zaczął chorować i przez wiele miesięcy leczył się w sanatoriach. W 1958 na skutek konfliktu z kadrą obserwatorium opuścił Wrocław i przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński. Zainicjował przekształcenie stacji obserwacyjnej na krakowskim Forcie Skała w główne Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego (otwarte w 1964). W tym samym czasie opublikował wraz astronomami z Krymskiego Obserwatorium Astrofizycznego pracę dotyczącą fundamentalnej fotometrii fotelektrycznej. 30 września 1968 przeszedł na emeryturę, nie przerywając działalności naukowej i organizacyjnej, ani aktywności w MUA (w latach 1964-1970 był w niej przewodniczącym Komisji nr 41 – Historii Astronomii).

W 1973 Uniwersytet Komeńskiego w Bratysławie|Uniwersytet Bratysławski przyznał mu doktorat honoris causa.

Działalność pisarska

Przez wiele lat profesor E. Rybka opracowywał kolejne aktualizacje i ulepszenia swego podręcznika:

• Astronomia Ogólna - jego dwa pierwsze wydania ukazały się w latach 1952 i 1957, a ostatnie VII w 1983 Państwowe Wydawnictwo Naukowe|PWN, ISBN 83-01-02706-1.
  
• Four hundred years of the Copernican herigate - wydana w związku z jubileuszem UJ 1964.
• Cztery wieki rozwoju myśli kopernikańskiej - w 1972 ukazała się jego książka z okazji zbliżającego się roku Kopernikowskiego (przetłumaczona później na kilka języków).

Bibliografia

• Eugeniusz Rybka - autobiografia, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, R. 33:1988 nr 4 s. 929-942 (wersja online)

Linki zewnętrzne

• Sylwetka profesora Eugeniusza Rybki w Polska_Kronika_Filmowa|PKF na stronie KronikaRP
• Prace Eugeniusza Rybki dostępne w Sieci (Katalog HINT)