1958

Urania 2/1958, str. 48, Kronika P.T.M.A.

Dnia 8 listopada 1957 roku, z inicjatywy ob. Adama Giedrysa, zebrali się członkowie P.T.M.A. zamieszkali w Szczecinku, w woj. koszalińskim.
Na zebraniu zapadła decyzja założenia Koła P.T.M.A. w Szczecinku. Po uzyskaniu zgody Zarządu Głównego, 15-tu członków wybrało z pomiędzy siebie Zarząd Koła w składzie: prezes: inż. Stanisław Koziej, sekretarz: ob. Adam Giedrys, skarbnik: ob. Ryszard Żbikowski.
Zarząd Koła robił starania o zezwolenie na budowę tarasu krytego na domu przy ul. Kościuszki 10, mającego służyć do obserwacji astronomicznych.
Starania Zarządu zostały zakończone pozytywnie. Zarząd Koła w Szczecinku uzyskał pozwolenie i 12.000 zł od Powiatowej Rady Narodowej w Szczecinku na budowę tarasu obserwacyjnego.

KOMUNIKAT
Niektórzy członkowie zwracają się do Zarządu Głównego z zapytaniem, dlaczego do składki członkowskiej za r. 1957 wymaga się obecnie dopłaty w wysokości zł 6. W odpowiedzi na to pytanie przypominamy że od czerwca r. ub. było umieszczane na odwrotnej stronie okładki każdego numeru "Uranii" zawiadomienie o podniesieniu składki członkowskiej za rok 1957 do zł 36, a to ze względu na zwyżkę cen popiera więc i "Uranii". Ci więc członkowie, którzy wpłacili za rok ub. tylko 30 zł, winni obecnie dopłacić pozostałe 6 zł.
Zarząd Główny PTMA.

Urania 3/1958, str. 83-90, Kronika PTMA, Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii za rok 1957

Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii istnieje od roku 1921. Zasadniczym jego celem jest szerzenie wiedzy o gwiazdach wśród wszystkich warstw społeczeństwa i łączenie miłośników astronomii w grupy, aby wspólnym wysiłkiem pogłębiać swoje wiadomości.

Towarzystwo rozwijało się aż do wybuchu wojny w 1939 r. W okresie okupacji niemieckiej działalność Towarzystwa była z konieczności zawieszona. Towarzystwo straciło w tym czasie cały swój majątek. Ale już w roku 1947 dawni członkowie powołali znowu do życia Towarzystwo Miłośników Astronomii. Od tej chwili wzrost Towarzystwa jest szybki.

W roku sprawozdawczym Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii liczyło 5 186 członków zwyczajnych i kandydatów, zgrupowanych w 25 Kołach terenowych i 69-ciu Szkolnych Kółkach Astronomicznych.

Majątek Towarzystwa obejmuje 59 różnego rodzaju lunet, teleskopów i lornet, które służą do obserwacji i pokazów astronomicznych, oprócz innych pomocy naukowych, urządzeń lokali Kół i bibliotek.

W dużych miastach i małych skupiskach ludzi powstają ośrodki, podejmujące idee Towarzystwa. Przez 10 lat corocznie zgłaszają się ludzie z całej Polski z inicjatywą zakładania nowych Kół terenowych. Zarząd Główny w miarę swoich możliwości, popiera każdą inicjatywę i w ten sposób rok rocznie powstają nowe Koła, nowe punkty szerzenia ruchu miłośniczego w astronomii. Z biegiem czasu niektóre z nich przestały istnieć na skutek zmian osobowych lub innych trudności.

Niestety nie wszędzie można znaleźć warunki, wystarczające do stworzenia stałego ośrodka terenowego, Zniszczenia wojenne kraju, brak narzędzi optycznych, brak materiałów do ich amatorskiej budowy i niemożliwość zakupywania ich za granicą wskutek koniecznych oszczędności dewizowych, wpływają w dużym stopniu na zahamowanie rozpędu z jakim mogło by się rozwijać Towarzystwo.

Mimo tych trudności, które w dużej mierze wyrównuje zapał, pomysłowość i wkład pracy Zarządu Głównego i członków Towarzystwa, liczba członków i Kół stale wzrasta, powiększa się majątek, Towarzystwo podejmuje coraz to nowe formy swej działalności.

Praca Towarzystwa idzie w trzech kierunkach: samokształcenia, popularyzacji astronomii i osiągania wyników naukowych.

Wielką troską Towarzystwa jest powoływanie do życia ludowych obserwatoriów astronomicznych.

Jedno takie obserwatorium jest już czynne w Gdańsku-Oliwie, drugie w Jędrzejowie, trzecie w stadium organizacji w Częstochowie. We Wrocławiu powstało Planetarium, w Poznaniu stała dostrzegalnia na terenie Targów Poznańskich, w Toruniu, w Krakowie i we Wrocławiu. Towarzystwo posiada parcelę pod budowę, w Łodzi trwają nieustanne zabiegi o miejse i kredyty na budowę ludowego obserwatorium astronomicznego.

Idea założenia i pierwszy krok organizacji przy realizacji Planetarium i Ludowego Obserwatorium Astronomicznego w Chorzowie, jest zasługą Zarządu Głównego P.T.M.A.

Towarzystwo kształci prelegentów i demonstratorów, którzy Prowadzą popularyzację astronomii w społeczeństwie, kształci obserwatorów, udostępnia członkom korzystanie z niezbędnych pomocy naukowych, umożliwia zdobywanie materiałów do amatorskiej budowy teleskopów.

W drugim roku swojego istnienia, tj. w roku 1922. Towarzystwo Miłośników Astronomii zaczęło wydawać swój organ .,Uranię". Jest to czasopismo popularno-naukowe, przed wojną kwartalnik, a po wojnie dwumiesięcznik i obecnie, miesięcznik.

W roku 1957 minęło 35 lat od ukazania się pierwszego numeru "Uranii". W ciągu tego czasu redakcje "Uranii" borykały się z wieloma trudnościami, głównie finansowymi; w okresie międzywojennym były lata, w których wydawnictwo "Uranii" przejmowały inne instytucje (Mathesis Polska) i były lata, w których wydawnictwo było całkiem zawieszone. W roku 1957 wyszedł 28-my rocznik "Uranii".

Ostatnie lata pracy P.T.M.A. wykazały, że "Urania" nie zaspakaja potrzeb wszystkich członków. Poziom wykształcenia, wiek i możliwości członków są obecnie tak różnorodne, że dla pewnej ich części "Urania" jest za trudna i niezrozumiała. Dlatego Zarząd Główny Towarzystwa postanowił, z inicjatywy Prezesa, podjąć trud wydawania drugiego czasopisma o tematyce także astronomicznej, ale bardziej popularnego, ilustrowanego, przeznaczonego głównie dla młodzieży, członków mniej zaawansowanych i dla ogółu społeczeństwa , które choć nie zrzeszone w Towarzystwie Miłośników, interesuje się astronomią i chłonie wiedzę o niej, jeżeli jest podana przystępnie i atrakcyjnie.

Myśl to nie nowa, bo potrzebę takiego wydawnictwa poruszono w Zarządzie Głównym po raz pierwszy w r. 1953. Od tego czasu sprawa była niejednokrotnie rozważana i dyskutowana na zebraniach władz Towarzystwa. Obecnie - po zakończeniu okresu pilnych prac organizacyjnych, z powodu których realizacja zamierzeń wydawniczych uległa zwłoce i po załatwieniu licznych formalności wstępnych - Zarząd Główny jest już w posiadaniu urzędowego zezwolenia na wydawanie drugiego, obok "Uranii", czasopisma astronomicznego, które już w niedługim czasie zacznie się ukazywać pod tytułem "Niebo i Ziemia".

Nadmienimy jeszcze, że prace przygotowujące ukazanie się nowego miesięcznika toczyły się przez cały rok sprawozdawczy. Materiały zostały już zgromadzone i pierwszy jego numer miał się ukazać w grudniu 1957 r. Niestety, nieprzezwyciężone trudności związane z drukiem tego wydawnictwa zmusiły Zarząd Główny do przesunięcia terminu jego ukazania się na rok następny.

Całoroczną pracą Zarządu Głównego było również przygotować do druku atlasu astronomicznego, Układ atlasu ułatwia ogromnie orientację i dlatego będzie on specjalnie pożyteczny dla nie mających przygotowania naukowego miłośników astronomii. Nadto atlas jest pojęty w ten sposób, że może stanowić wstępny podręcznik do nauki astronomii.

Opracowywanie atlasu zostało w roku sprawozdawczym ukończone. Przed Zarządem Głównym stoi jeszcze zadanie wykonania strony technicznej, aby oddać do rąk miłośników astronomii to wydawnictwo, tak bardzo przez nich oczekiwane. Aby zbliżyć literaturę naukową do poziomu wykształcenia ludzi pracy, nie mających dostatecznego przygotowania, Zarząd Główny PTMA przystąpił do opracowania i wydania encyklopedii astronomicznej. Encyklopedia pozwoli miłośnikom astronomii sięgnąć do dzieł naukowych i umożliwi im ich wykorzystanie.

Działalność Towarzystwa zatacza coraz szersze kręgi, stoi przed nim jeszcze wiele zadań do wykonania.

Część szczegółowa

l. Skład Władz Towarzystwa w roku sprawozdawczym:

Prezes: mgr inż. Władysław Kucharski z Krakowa
Zastępca Prezesa: prof. dr Jan Mergentaler z Wrocławia
Sekretarz: Tadeusz Jachimczak z Krakowa
Zastępca sekretarza: doc. dr Andrzej Żaki z Krakowa
Skarbnik: mgr inż. Zbysław Popławski z Krakowa
Zastępca skarbnika: Franciszek Miękina z Krakowa
Członkowie: doc. mgr inż. Tadeusz Adamski z Warszawy
Antoni Barbacki z Nowego Sącza
inż. Konstanty Czetyrbok z Warszawy
dr Jan Gadomski z Warszawy
mgr inż. Roman Janiczek z Bytomia
Klemens Kapelak z Kryspinowa
doc. dr Bohdan Kielczewski z Poznania
Komisja Rewizyjna: doc. dr Gabryel Leńczyk z Krakowa
dyr. Bruno Luska z Bielska
mgr Andrzej Łaszczyński z Krakowa

2. Ilość Kół

W roku sprawozdawczym powstały dwa nowe Koła terenowe: w Opolu i w Szczecinku. W ciągu tego roku rozwiązało się Koło w Bydgoszczy, którego członkowie przyłączyli się do Koła w Toruniu i Koło w Wałczu na skutek likwidacji zakładu pracy przy którym Koło to istniało. W ten sposób liczba Kół terenowych Towarzystwa, 25, pozostała w roku sprawozdawczym niezmieniona.

3. Ilość członków.

W roku 1957 było zarejestrowanych 5 186 członków.

4. Działalność naukowa

Działalność naukowa Towarzystwa polegała na pracach obserwacyjnych poszczególnych członków lub grup członków i publikowanie ich wyników. Tematem prac była głównie aktywność Słońca, obserwowana systematycznie w Gdańsku, Nowym Sączu, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu. Wyniki tych obserwacji przesyłane były prof. Mergenalrowi do Wrocławia.
Drugim tematem była obserwacja gwiazd zmiennych, prowadzona głównie w Warszawie, w Gdańsku i w Poznaniu.
W ciągu roku sprawozdawczego Zarząd Główny przystąpił do organizowania grup stałych obserwatorów gwiazd zmiennych W poszczególnych Kołach zgłosili się licznie kandydaci do tej pory. W Gdańsku, Oświęcimiu i Poznaniu przeprowadzono szkolenie obserwatorów gwiazd zmiennych.
Uwzględniając kilkakrotnie wyrażane życzenie astronomów zawodowych, by ich odciążyć od prac nie wymagających skomplikowanej aparatury naukowej, a więc całkowicie leżących w granicach miłośniczych możliwości badań astronomicznych, Zarząd Główny podjął decyzję wydawania corocznie specjalnego "Dodatku Naukowego do Uranii", w którym są zamieszczane wyniki badań miłośniczych (obserwacje Słońca i gwiazd zmiennych). Pierwszy zeszyt tego "Dodatku" ukazał się w marcu 1957 r. Jako przeznaczony dla zagranicy, został on wydany w Języku angielskim i francuskim.
Po rozesłaniu go do zagranicznych Towarzystw Astronomicznych, uniwersytetów i obserwatoriów, Towarzystwo otrzymało liczne wyrazy uznania, zachęty do dalszej pracy i rozpoczęło wymianę publikacji naukowych.
W ciągu roku sprawozdawczego przygotowano drugi zeszyt "Dodatku Naukowego", który ukaże się w pierwszych miesiącach 1958 r.
Najlepsze warunki do pracy naukowej ma Koło w Gdańsku, które posiada w Oliwie obserwatorium, wyposażone w szereg dobrych narzędzi optycznych.

W szczególności:
ustalono 187 razy liczby Wolfa
wykonano 124 rysunków wizualnych i 129 projekcyjnych
dokonano 1334 obserwacji gwiazd zmiennych
5 zorzy polarnej
96 komety Arenda-Rolanda
2 jasności komety Mrkosa
6 sztucznego satelity Ziemi

Prócz tego wykonano:
48 mapek okolic gwiazd zmiennych
47 rysunków komety Arenda-Rolanda
53 pomiarów mikrometrycznych komety Arenda-Rolanda

Wykonano astrografem fotografie:
45 komety Arenda-Rolanda
30 komety Mrkosa
38 gwiazd zmiennych
20 różnych okolic nieba

(w Nowym Sączu przeprowadzono 620 obserwacji wizualnych plam słonecznych).
Członkowie Koła w Oświęcimiu wykonali fotografie Księżyca, komet innych ciał niebieskich.
W okresie widoczności komet Arenda-Rolanda i Mrkosa oraz w momentach przelotu nad Polską członu rakiety nośnej sztucznego satelity. Wszystkie Koła posiadające lunety lub teleskopy, prowadziły obserwacje, lub przynajmniej organizowały publiczne pokazy tych ciekawych zjawisk. Zarząd Główny otrzymywał też listy od pojedynczych członków, donoszących o swoich obserwacjach. W Krakowie na stacji obserwacyjnej na Wawelu obserwowano sztucznego satelitę 4 razy w październiku i 2 razy w listopadzie. W Krośnie dokonano ciekawej obserwacji zakrycia gwiazdy beta Koziorożca przez Księżyc. Koło w Oświęcimiu utrzymuje łączność z obserwatorium w Prościejawie (Czechosłowacja) w sprawach obserwacji astronomicznych.

Inne formy prac naukowych

W Gdańsku odbył się 20-godzinny kurs dla demonstratorów z udziałem 5 osób; seminarium astronomiczne obejmujące 9 wykładów; szkolenie teoretyczne i praktyczne ekipy obserwatorów gwiazd zmiennych i kurs szlifowania zwierciadeł teleskopowych, na którym w kilku grupach, 23 osób, w ciągu 83 godzin, wyszlifowano 21 zwierciadeł teleskopowych.
W Oświęcimiu przeszkolono dwóch obserwatorów gwiazd zmiennych.
W Poznaniu przeprowadzono szkolenie 10 obserwatorów gwiazd zmiennych w 13 godzinach oraz kurs szlifowania zwierciadeł teleskopowych dla 5 osób w 26 godzinach.
Ilość członków zgłaszających się na kursy szlifowania zwierciadeł teleskopowych świadczy o dużym zainteresowaniu amatorską budową teleskopów. Liczni członkowie Kół przystępują do budowy własnych teleskopów, w czym Zarząd Główny pomaga im przez odpłatne dostarczanie niektórych materiałów jak płyty szklane, proszki ścierne, tubusy bakelitowe, pryzmaty itp.
Koła w Gliwicach, Katowicach, Opolu, Oświęcimiu, Poznaniu i Warszawie posiadają sekcje instrumentalne. Niektóre z nich mają też dobrze wyposażone pracownie (Gdańsk, Warszawa), z których korzystają członkowie.
W Gdańsku zbudowano napęd zegarowy do astrografu, wykorzystując do tego celu części aparatu telegraficznego, wycofanego z użycia przez pocztę i dokonuje się montaż teleskopu do zwierciadła o średnicy 300 mm. Teleskop ten jest najpoważniejszym instrumentem optycznym w inwentarzu Towarzystwa.

5. Działalność popularyzatorska

Koła terenowe Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii prowadziły akcję popularyzacji astronomii zgodnie z założeniami statutu Towarzystwa.
Popularyzacja odbywała się głównie w formie publicznych odczytów i pokazów nieba, a także innymi sposobami, mogącymi się przyczynić do rozpowszechniania wiedzy.
W Krośnie wygłoszono przez radio-węzeł 7 pogadanek astronomicznych.
W Poznaniu nadawano przez radio komunikaty astronomiczne w każdy 1-szy piątek miesiąca.
W Gliwicach i w Katowicach odbywały się wieczory dyskusyjne.
Kola mające stałe dyżury sekretariatu udzielają różnych informacji i rad zgłaszającym się członkom i nieczłonkom.
Niektóre Koła jak Kraków, Krosno, Oświęcim, Poznań, Toruń, Warszawa posiadają gabloty uliczne, w których wywieszane są gazetki, informacje, ilustracje astronomiczne itp.
Niektóre Koła umieszczają komunikaty i informacje o aktualnościach astronomicznych w prasie (np. Łódź).
W Poznaniu urządzono w maju wystawę amatorskich teleskopów i modelu orbity komety Arenda-Rolanda. Wystawa była omawiana w prasie miejscowej.
Koła terenowe i Szkolne Kółka Astronomiczne organizowały wycieczki do Planetarium w Katowicach. Członkowie Koła w Oświęcimiu zwiedzili zbiory gnomoniczne w Jędrzejowie i Ludowe Obserwatorium Astronomiczne w Częstochowie.
Osobnym działem prac Towarzystwa jest organizowanie Szkolnych Kółek Astronomicznych Powstają one w Liceach ogólnokształcących, liceach pedagogicznych i niektórych technikach.
Członkowie kandydaci korzystają ze zniżki w opłacaniu składki członkowskiej.
Składka członka kandydata wynosi 12 zł za rok szkolny.
W ramach tej składki kandydaci otrzymują "Uranię".
Szkolne Kółka Astronomiczne prowadzą głównie pracę kształcenia swoich członków, ale także popularyzatorską, choć w niedużym zakresie.
S.K.A. urządzają zebrania z referatami i dyskusją, w czym są im bardzo pomocne artykuły "Uranii". Członkowie S.K.A. zapoznają się z gwiazdozbiorami posługując się obrotową mapką nieba, wydaną przez P.T.M.A. i narzędziami optycznymi, jeżeli tylko są im dostępne Uczeń Liceum Ogólnokształcącego w Przemyślu-Zasanie, Andrzej Gumiński zbudował lunetę, zastosowując zespół 3 soczewek, która daje 20-krotne powiększenie. Zarząd Główny w dowód uznania przyznał mu nagrodę książkową. Przy pomocy tej lunety członkowie kandydaci prowadzili obserwacje Księżyca i Jowisza.
Zarząd Główny przychodzi z pomocą w pracy S.K.A. przez bezpłatne urządzanie dla nich odczytów i o ile możności, pokazów nieba.
Prelegenci najbliższych terenowo Kół P.T.M.A. wygłaszają dwa razy w roku takie prelekcje. Niestety, nie do wszystkich miejscowości mogą dotrzeć prelengenci P.T.M.A.
Prócz tego Zarząd Główny wypożycza szkołom na pewien czas teleskop, tzw. wędrujący. Na razie dwa takie teleskopy są w użyciu szkół.
S.K.A posyłają sprawozdonia ze swojej działalności do Zarządu Głównego. Niestety, pewna ilość S.K.A. nie poczuwa się do obowiązku sprawozdawczości, dlatego Zarząd Główny nie jest wyczerpująco informowany o pracach członków kandydatów.
Odczyty i pokazy publiczne prowadziło 98 prelegentów i 54 demonstratorów.

W roku sprawozdawczym wygłoszono 1242 prelekcji publicznych z udziałem 13.067 osób oraz 66 prelekcji dla młodzieży z udziałem 4.970 słuchaczy.
Przeprowadzono 536 pokazów publicznych z udziałem 73.268 osób oraz 28 pokazów dla młodzieży z udziałem 2.311 uczestników.

W Krośnie i w Opolu urządzano pokazy filmów astronomicznych. Z pokazów korzystało 550 osób.

W Planetarium we Wrocławiu odbyło się od lipca do końca roku - 35 pokazów z udziałem 936 osób oraz - 7 pokazów dla wycieczek szkolnych z udziałem 442 osób.

W roku sprawozdawczym Zarząd Główny rozprowadził 51.436 egzemplarzy "Uranii" wśród członków zwyczajnych i kandydatów. Prócz tego wysłano 574 egzemplarze zagranicę, w ramach wymiany kulturalno-oświatowej.
Wydana w poprzednich latach obrotowa mapka nieba gwiaździstego została rozprowadzona w roku 1957 w ilości 730 egzemplarzy.
Zarząd Główny i prawie wszystkie Koła terenowe posiadają biblioteki książek i czasopism, przeważnie popularno-naukowych, których stan wynosi łącznie 4 385 pozycji katalogowych. Biblioteki Zarządu Głównego i Koła w Warszawie posiadają ponad 1000 tomów. Biblioteki innych Kół są mniejsze. Zarząd Główny przeznacza co roku pewną pozycję w budżecie na powiększanie i uzupełnianie bibliotek.