Chorzów, Planetarium Śląskie: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 10:07, 8 lip 2014

Urania 10/1956, str. 265-270, Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika w Chorzowie, Roman Janiczek

Idea powstania

Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii już w roku 1949 powziął myśl budowy ludowych obserwatoriów astronomicznych, położonych w różnych miastach naszego kraju. Zadaniem ich byłoby demonstrowanie ciekawych obiektów astronomicznych nie tylko coraz liczniejszym rzeszom miłośników astronomii skupionych w PTMA, lecz również ogółowi naszego społeczeństwa.

Pierwsze takie obserwatorium pod nazwą "Ludowe Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika" miało stanąć pod kopcem Kościuszki w Krakowie. W roku 1951 we Wrocławiu uruchomiono małe Planetarium Zeissowskie zmontowane i skompletowane przez prezesa Koła PTMA inż. Czetyrboka. Wtedy ugruntowała się myśl, by ważniejsze ludowe obserwatoria astronomiczne wzbogacić przez łączenie ich z planetariami. Prezes Zarządu Głównego, inż. W. Kucharski wszczął starania o sprowadzenie z Jeny (NRD) czterech aparatur dla zainstalowania ich w Krakowie, Warszawie, Poznaniu i Białymstoku. Realizacja budowy pierwszego Planetarium i Obserwatorium w Krakowie natrafiała jednak na różne trudności. Zdecydowano więc urządzić tymczasowo Ludowe Obserwatorium Astronomiczne na wzgórzu Wawelskim od strony Placu Bernardyńskiego.

Nadszedł rok 1953 uznany przez Światową Radę Obrońców Pokoju, jako rok Kopernikowski. Wtedy na Śląsku powstała myśl, by na najwyższym punkcie okolicy we wspaniałym, budującym się wtedy Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku, położonym między Stalinogrodem a Chorzowem zbudować pierwsze w Polsce duże planetarium. Zdecydowano, że równocześnie mieścić się tu będzie Obserwatorium Astronomiczne dostępne dla szerokiej publiczności.

Realizacja

Jesienią roku 1953 rozpoczęła się realizacja budowy na podstawie pięknego projektu krakowskiego architekta inż. Zdzisława Solawy. Planetarium położone jest na terenie górniczym. Władze górnicze zgodziły się na częściowe tylko zabezpieczenie budynku przez rezygnację z eksploatacji jedynie płycie leżących warstw węgla. Stąd wynikła konieczność budowy specjalnego typu fundamentowania. Dla kopuły planetarium zbudowano oddzielny fundament w postaci żelbetowej skrzyni, gwarantującej pełne zabezpieczenie w wypadku ruchów terenu. Również zupełnie oddzielny fundament otrzymał słup podpierający refraktor. Resztę budynku potraktowano jako zwykły parterowy obiekt, nie wymagający zbytnich zabezpieczeń . Prace projektowe oparto na ekspertyzach prof. dra inż. F. Wasilkowskiego, prof. dra inż. W. Budryka i prof. inż. W. Pogany'ego. Projekty konstrukcyjne i obliczenia statyczne wykonali mgr inż. T. Bocheński oraz mgr inż. Z. Tombiński.

Wykonawstwo budowy zostało zlecone Stalinogrodzkiemu Przemysłowemu Zjednoczeniu Budowlanemu. Siatka stalowa pod żelbetową kopułę planetarium podtrzymująca płócienny ekran została wykonana przez Wyższą Szkołę Inżynierską w Częstochowie. Obrotowa kopuła Obserwatorium wykonana została w konstrukcji stalowej przez Chrzanowskie Zakłady Przemysłu Terenowego. Organizację instytucji, jej uruchomienie (oraz później dalsze prowadzenie działu naukowo-pedagogicznego) zostało powierzone autorowi tego artykułu przez Ministerstwo Oświaty jako zwierzchnią władzę. Wyposażenie w aparaturę naukową oparto na ekspertyzach prof. dra Jana Gadomskiego oraz prof. dra Stefana Piotrowskiego z Warszawy.

Specjalne nasilenie prac budowlanych i wykończeniowych miało miejsce w drugiej połowie roku 1955 tuż przed uroczystym otwarciem planetarium, które odbyło się dnia 4 grudnia tegoż roku. Od tego czasu planetarium jest stale czynne (z wyjątkiem poniedziałków) dając codziennie 2- 4 seansów. Do końca maja 1956 r . w seansach planetarium wzięło udział łącznie około 100 000 osób. Obserwatorium Astronomiczne zostało udostępnione publiczności w ciągu kwietnia 1956 roku.

Piękny budynek planetarium i obserwatorium góruje nad okolicą. Ogólna kubatura budynku wynosi 19 000 m3. Szczyt kopuły planetarium posiada rzędną 343 metry nad poziom morza. Orientacyjne współrzędne geograficzne wynoszą: długość 18°59', szerokość 50°17'.