Tekst źródłowy strony 28 lipca 1851, całkowite zaćmienie Słońca

'''
[[Plik:1851-1.jpg|400px|thumb|left|''Przebieg zaćmienia na terenie Europy'']]
[[Plik:1851-2.jpg|300px|thumb|right|''Przebieg zaćmienia na terenie obecnej Polski'']]
[[Plik:Warszawa.jpg|300px|thumb|right|''Wyobrażenie autora o widoczności fazy całkowitej w Warszawie; na lewo od Słońca - Merkury, na prawo - Wenus oraz Kastor i Polluks'']]
[[Plik:Berkowski.jpg|300px|thumb|right|''Dagerotyp zaćmienia J.Berkowskiego z Królewca'']]
[[Plik:Biskupia Gorka.jpg|300px|thumb|right|''Współczesny szkic widoczności zaćmienia w Gdańsku'']]
[[Plik:Protuberancje Rastenburg.jpg|300px|thumb|right|''Szkice protuberancji wykonane w Kętrzynie (Rastenburgu)'']]

Wśród całkowitych zaćmień Słońca, jakie mogły być obserwowane z terenu dzisiejszej Polski '''zjawisko z 28 lipca 1851 r.''' wyróżnia się wyraźnie. Było ono kolejnym zaćmieniem całkowitym po zdarzeniu z ''8 lipca 1842 r.'', które jednak było widoczne tylko w Galicji i to przy zachmurzonym niebie oraz wcześniejszym z ''19 listopada 1816'', także obserwowanym przy nie najlepszej pogodzie. Z kolei po 1851 r. jedyne zaćmienie całkowite miało miejsce ''19 sierpnia 1887 r''., ale nisko nad horyzontem po wchodzie Słońca i również w chmurach. Sukcesem okazało się dopiero słynne już zaćmienie z ''30 czerwca 1954 r.'', obserwowane w po raz ostatni w Polsce - na Suwalszczyźnie.<br>

Zjawisko z r.1851 wywołało ogromne zainteresowanie w Europie. Były to czasy rozwoju astronomii, w tym intensywnych badań Słońca, a podczas zaćmień całkowitych dawało okazję do obserwowania korony słonecznej. Sprzyjające okoliczności zaćmienia – pas całkowitości przebiegający przez Skandynawię, dzisiejsza Polskę i Ukrainę stwarzał możliwości zorganizowania licznych punktów obserwacyjnych. Ponadto okres letni dawał dużą nadzieję na dobrą pogodę. Zaćmienie przypadało w godzinach popołudniowych nad zachodnim horyzontem (np. w Warszawie o 15:23 UT na wysokości 27° nad horyzontem).<br>

W rezultacie zaćmienie obserwowano od Norwegii do Ukrainy, chociaż, jak się okazało, nie wszędzie przy dobrej widoczności nieba. W Norwegii obserwowano w pięciu miejscach, w tym w Oslo, w Szwecji m.in. w ''Göteborgu, Lund, Helsingborgu, Lilla-Edet'' i ''Frederiksvärn'', gdzie korona prezentowała się szczególnie okazale, a zaćmienie całkowite trwało około 3.5 minuty. Po przemknięciu przez Bałtyk, gdzie objął także duński ''Bornholm'', cień Księżyca rozpoczął wędrówkę po ziemiach obecnej Polski trafiając wpierw na okolice ''Rozewia'' (niem. Rixhöft). Tu obserwatorzy ('''A.L.Busch''' i '''C.F.Fearnley''') zauważyli liczne protuberancje, a także niesymetryczność korony – jej szerokość oceniono na 13’ w kierunku N-S oraz 20-23 w kierunku E-W. Następnie świadkami całkowitego zaćmienia byli kolejni obserwatorzy w ''Sopocie'' i ''Gdańsku'' (m.in. na Biskupiej Górce) oraz we ''Fromborku'' (m.in. prof. '''J.G.Galle'''). W tym samym czasie w ''Królewcu'' podczas fazy całkowitej '''J.Berkowski''' uzyskał pierwszy w historii obraz fotograficzny (tzw. dagerotyp) całkowicie zaćmionego Słońca.<br>

W dalszym ciągu cień Księżyca obejmował dawne Prusy Wschodnie: ''Malbork'', ''Kętrzyn'' (Rastenburg), ''Węgorzewo'' (Angerburg) i ''Giżycko'' (Lötzen), skąd zachowały się raporty obserwacyjne.<br>
Na obszarze północnego Mazowsza wielu obserwatorów także zaplanowało swoje stanowiska. I tak z Pułkowa wyruszył z ekspedycją prof. '''O.W. von Struve''' i udał się do ''Łomży'', znajdującej się na linii centralnej zaćmienia, gdzie z sukcesem dokonał studiów korony słonecznej. W Ostrołęce zaćmienie obserwowały liczne grupy osób na ulicach. Do ''Wysokiego Mazowieckiego'' udała się grupa naukowców z Warszawy (m.in. '''A.Prażmowski''', zainteresowany pomiarami polaryzacji korony). Pogoda w tym rejonie nie była jednak idealna, a zaćmienie udało się zobaczyć w lukach miedzy deszczowymi chmurami. W Wysokiem z tego powodu nie widziano ani jednej gwiazdy, które natomiast zauważono w ''Serocku'' i ''Zambrowie''.<br>

W samej ''Warszawie'' mieszkańcy z niepokojem śledzili pogodę – padało do południa, aż w końcu na zaćmienie chmury rozstąpiły się i spektakl podziwiały tłumy na ulicach. Faza całkowita trwała 1 min. 49 s. Z okazji zaćmienia furorę robiły sklepy optyczne, oferujące obserwatorom tego niezwykłego fenomenu przyciemnione szkła. W czasie zaćmienia widać było doskonale koronę, a także jaśniejsze gwiazdy. W obserwatorium warszawskim obserwacjami kierował jego dyrektor – '''J.Baranowski'''. W sąsiednim ogrodzie botanicznym grupa specjalistów dokonywała studiów nad zachowaniem się roślin.<br> 

W ''Warszawie'' zaćmienie także zostało sfotografowane – dagerotypy wykonał znany warszawski fotograf '''Karol Beyer''' (1818-1877).<br> 
Niestety, w ''Lublinie'' deszczowa pogoda nie ustąpiła i ku rozpaczy widzów niczego nie udało się zobaczyć.<br> 
Zaćmienie było jeszcze  obserwowane przy dobrej pogodzie na Ukrainie – w ''Czernigowie, Kijowie, Bierdiańsku'' (m.in. astronom '''M.Kowalski''') i ''Żytomierzu''.<br>
Dwóch jeszcze naszych rodaków obserwowało zaćmienie poza krajem. Geodeta '''Józef Chodźko''' widział je w nietypowych okolicznościach - na szczycie Gławdur (3147 m n.p.m.) w ''Osetii''. Z kolei świadkiem zjawiska w ''Derbencie'' (Dagestan) był inżynier budownictwa '''Telesfor Szpadkawski'''.

''Marek Zawilski''<br>

{{#ev:youtube|DHsYNFhgA3U}}