Tekst źródłowy strony Tadeusz Augustyn Rakowiecki

==''Tadeusz Augustyn Rakowiecki (1878-1965)''=
Droga rozwoju większości uczonych prowadzi przez fachowe studia i kolejne stopnie oraz tytuły naukowe przy coraz wyraźniej zarysowującej się specjalizacji. Zdarzają się jednak życiorysy, w których zachodzą nietypowe zmiany specjalności lub nietypowe ich połączenia. Przedstawię tu właśnie taki życiorys.<br>

Tadeusz Augustyn Rakowiecki urodzony 27 lipca 1878 r., wnuk jednego z wybitniejszych polskich społeczników przełomu XVIII i XIX w. Ignacego Benedykta Rakowieckiego, przejął po swoim dziadku zarówno zainteresowania naukowe, jak i pasję do działań dla ludu. Będąc jednym z dziewięciorga dzieci Jarosława i Pauliny z Szeligów Rakowieckich — średnio zamożnych, ale niebogatych ziemian w Grali-Dąbrowiźnie w powiecie siedleckim — wiedział, że będzie się musiał utrzymywać z własnej pracy. Dlatego po ukończeniu szkoły średniej w Warszawie, mimo iż od dzieciństwa nęciły go zarówno nauki ścisłe, jak i humanistyczne, wybrał się na studia medyczne na rosyjskim wówczas Uniwersytecie Warszawskim. Szukając szybkiego usamodzielnienia, po ukończeniu studiów w 1902 r. przyjął stanowisko lekarza wojskowego. To wojsko było rosyjskie, ale młody Rakowiecki uważał, że złożona przez niego oficerska przysięga wierności carowi nie stawi go nigdy w konflikt z polskim sumieniem, skoro jako lekarz będzie tylko leczył ludzi jako takich i ratował życie rannym. Służył kolejno w różnych okolicach imperium rosyjskiego — od Warszawy do Władywostoku. Zwolniwszy się ze służby po wojnie japońskiej, podjął pracę w szpitalu św. Ducha w Warszawie. Oprócz praktyki lekarskiej zajął się wtedy krytyką literacką, głównie twórczości Stefana Żeromskiego. Że opublikowane wówczas w różnych wydawnictwach jego prace były wartościowe, świadczy fakt, iż rozprawka o Popiołach doczekała się drugiego wydania w Tel Awiwie w czasie gorących miesięcy roku 1943.<br>

Kilka lat przed wybuchem I Wojny Światowej Rakowiecki przypadkowo — jak sam o tym opowiadał — zauważył na wystawie księgarni Kosmografię innego lekarza — astronoma (od czasów Kopernika łączenie medycyny z astronomią jest częste — szczególnie w Polsce) Jana Walerego Jędrzejewicza. Kupił ją i nie tylko przeczytał, ale przestudiował. Wyzwoliło to w nim świadomie dotąd tłumioną pasję astronomiczną. Zaczął jako samouk studiować coraz bardziej trudne problemy astronomii klasycznej. Przeszedł szybko do stawiania i rozwiązywania nowych, własnych zagadnień. W niecałe trzy lata od pierwszych lektur astronomicznych, jako produkt uboczny systematycznego porządkowania zdobytych wiadomości powstał rękopis podręcznika akademickiego Drogi planet i komet. Wybuch wojny nie pozwolił jednak na jego publikację.<br>

Kilka miesięcy przed wybuchem wojny ożenił się z wierną towarzyszką swego dalszego życia, nauczycielką i działaczką niepodległościową Pelagią z Górskich. Początek wojny zastaje młodych małżonków rozdzielonych. On zmobilizowany — znów jako lekarz wojskowy armii rosyjskiej — ona w Krakowie, gdzie towarzyszy powstającym Legionom. Józef Piłsudski powierza jej odręcznie napisany rozkaz utworzenia Polskiej Organizacji Wojskowej (słynnego później POW) na terenie zaboru rosyjskiego. Emisariuszka Pelagia przedostaje się przez front. Młodej i efektownej kobiecie pomagają w tym zarówno oficerowie austriaccy, jak i rosyjscy nie podejrzewający, co przewozi. Oddawszy w Warszawie rozkaz we właściwe ręce, jedzie odwiedzić męża w jego jednostce znajdującej się na szczęście niedaleko. Tu się zastanawiają, czy należy werbować do POW Polaków będących rosyjskimi oficerami i dochodzą wspólnie do wniosku, że tego robić nie wolno. Przysięga na wierność carowi jest przysięgą ważną. Kto ją złożył, winien jej dotrzymać. W tej decyzji przejawia się dewiza życiowa małżonków Rakowieckich: uczciwość na pierwszym miejscu. Niejednemu dzisiejszemu Polakowi może się to wydać dziwne, ale w pełni koresponduje z postawą księcia Józefa Poniatowskiego, który pozostał wierny Napoleonowi również w czasach, gdy losy Polski trzeba już było opierać o zupełnie inne podstawy polityczne. Pani Pelagia Rakowiecka działa więc dla POW w innych środowiskach. Jej małżonkowi natomiast los pozwala szybko się dostać do niewoli austriackiej, z której jako Polak zostaje zwolniony i może pracować w powiatowym szpitalu w Bychawie. Po zamordowaniu cara, czuje się wreszcie zwolniony z przysięgi i wtedy dopiero może wstąpić do Wojska Polskiego. Bierze jako lekarz udział w wojnie z bolszewikami, aby w roku 1922, po powrocie z odznaczeniami w stopniu majora rezerwy, wrócić do cywilnej praktyki lekarskiej i do astronomii. Rakowiecki jest w tym okresie jednym z nielicznych astronomów w Polsce. Osiada wprawdzie w Hajnówce jako lekarz, bierze jednak czynny udział w zawiązującym się Polskim Towarzystwie Astronomicznym i staje się współbudowniczym polskiej astronomii.<br>

Astronomia w Polsce odradza się powoli. Wreszcie mogą się ukazać drukiem napisane przed wojną jego Drogi planet. Ta pierwsza astronomiczna publikacja naukowa Rakowieckiego pojawia się w 50. roku jego życia! I to nie byle jaka publikacja, bo podręcznik akademicki, z którego potem korzystało kilka pokoleń studentów astronomii, w tym piszący te słowa. W ślad za podręcznikiem sypią się oryginalne przyczynki naukowe. Publikuje je w Polsce i we Francji. Prace dotyczą mechaniki układu planetarnego, geodezji, służby czasu, zaćmień Słońca i Księżyca, dynamiki gwiazd wielokrotnych.<br>

W 1930 r. zmarł Marcin Ernst, profesor astronomii Uniwersytetu Jana Kazimierza. Osadzeniem następcy na uniwersyteckiej katedrze astronomii we Lwowie zajmował się między innymi prof. Tadeusz Banachiewicz. Jednym z pięciu rozpatrywanych przez niego kandydatów na to stanowisko był Tadeusz Rakowiecki, który mając ówczesny doktorat medycyny oraz pokaźny dorobek z zakresu astronomii mógł się habilitować z tej ostatniej, co Banchiewicz zamierzał doprowadzić do skutku na Uniwersytecie Jagiellońskim. Rakowiecki był jednak człowiekiem niezmiernie skromnym. Miałby się stać — jak to było wówczas praktykowane — jedynym profesorem astronomii w uniwersytecie. Uważał, że do tego musiałby być równie wszechstronny jak jego poprzednik Ernst, który parał się zarówno astronomią sferyczną, mechaniką nieba, jak i astrofizyką. On zaś był tylko wąskim specjalistą w zakresie mechaniki nieba i paru innych działów astronomii klasycznej. Ponadto żal mu było opuścić swoich pacjentów w Hajnówce. Odmówił Banachiewiczowi. Jeszcze w latach 60., gdy o tym z nim rozmawiałem, wydawał się przekonany, że nie nadawałby się na profesora. Ale czasy profesorów znających się na wszystkim już mijały. Następcą Ernsta został równie wąski specjalista — tyle że nie mechanik niebieski, lecz fotometrysta — Eugeniusz Rybka.<br>

Tadeusz Rakowiecki nie żałował nigdy tej odmowy. Mógł leczyć ludzi i wraz z żoną prowadzić najrozmaitsze akcje społeczne w Hajnówce, z którą wiązał się coraz silniej, a po pracy mógł się i w Hajnówce nadal zajmować ukochaną astronomią. Wykonywał prace na poziomie samodzielnego pracownika nauki z tym, że równorzędni mu poziomem koledzy brali za to profesorskie pensje, a badania naukowe oraz pisanie prac było ich głównym zadaniem. On to samo wykonywał po godzinach pracy — które inni przeznaczali na odpoczynek i rozrywki — i robił to bezpłatnie. Niektóre tylko wydawnictwa naukowe płaciły skromne honoraria za publikowane przyczynki. Tak pracował do wybuchu drugiej wojny światowej, nie przestał też pracować pod okupacją Hajnówki przez Związek Radziecki i Trzecią Rzeszę. Szczęśliwie uniknął śmierci i wysiedlenia. (Ludzie opowiadali mi, że go chronili wdzięczni pacjenci, jacy się znaleźli zarówno wśród kolaborantów bolszewickich, jak i wśród folksdojczów). Tak pracował też po zakończeniu II Wojny Światowej, publikując prace napisane w czasie wojny, gdy ich druk był niemożliwy, i pisząc nowe.<br>

O Rakowieckim słyszałem sporo, będąc studentem. A niedługo potem poznałem go osobiście we Wrocławiu na Zjeździe Polskiego Towarzystwa Astronomicznego w 1950 r. Otoczony bywał ówczesnymi filarami polskiej astronomii, takimi jak Banachiewicz, Dziewulski, Kępiński, Rybka, Stenz, Witkowski …, ale czasem otaczaliśmy go właśnie my — wówczas najmłodsi — i rozmawiał z nami ciekawie, chętnie i żywo, jakby był naszym rówieśnikiem. Nie sposób było go nie lubić. Profesor Banachiewicz zwykł był żartować, że wśród astronomów tylko Rakowiecki jest naprawdę doktorem; miał oczywiście na myśli potoczny zwrot „poszedłem do doktora”.<br>

Jednak czasy się zmieniały. Nauka ewoluowała coraz szybciej. Powstawały żywiołowo nowe teorie, nowe metody, nowe poglądy. A rachowanie z pomocą ręcznych arytmometrów zaczęło stopniowo odgrywać w astronomii coraz mniejszą rolę. Pojawiały się wymyślne maszyny elektryczne i coraz dostępniejsze stawały się komputery. Odwiedzając biblioteki naukowe tylko od czasu do czasu, Rakowiecki wypadał stopniowo z głównego nurtu swojej specjalności. Jego referaty wygłaszane na zjazdach Polskiego Towarzystwa Astronomicznego coraz bardziej odstawały od referatów ludzi związanych z uniwersytetami. Rozumiał to i stawał się jeszcze bardziej skromny, ale nie zgorzkniały, lecz przeciwnie — coraz bardziej serdeczny dla ludzi. Tylko rzadziej się teraz pojawiał na zjazdach i konferencjach, a dyskusjom raczej się przysłuchiwał niż brał w nich udział.<br>

Odwiedzałem go czasem w Hajnówce. Ostatni raz na kilka miesięcy przed śmiercią w 87. roku jego życia. Z wizytami domowymi już nie jeździł. Przyjmował natomiast jeszcze stale pacjentów w domu. „Przychodzą do mnie, bo mniej liczę” — mówił. Potem się kładł do łóżka, bo był zmęczony. A pacjenci mi mówili, że przychodzą, bo doktor Rakowiecki to umie leczyć, a ci młodzi to… lepiej nie mówić. I byli zawiedzeni, kiedy pani Pelagia oznajmiała: „dziś już mąż nikogo więcej nie przyjmie”.<br>

W roku 1964 kończył obliczanie orbity i efemerydy komety Sperra (1896 IV). Przewidywał jej możliwy powrót w roku 1966. Był wprawdzie pewien przebiegu swoich rachunków, ale nie uważał za pewne danych wejściowych. Prosił więc młodszych uniwersyteckich kolegów o sprawdzenie tej pracy. Okazało się, że rzeczywiście nie wykorzystał wszystkich istniejących obserwacji, bo do niektórych nie dotarł i stąd jego wynik był obarczony dużym błędem. Komety w 1966 r. nie należało oczekiwać. Ale zanim się to okazało, on już nie żył.<br>

Odszedł przed ukończeniem 87 lat życia. W roku jego śmierci, 1965, Drogi planet i komet były stale najnowszym polskim podręcznikiem wyznaczania orbit ciał niebieskich. Następny, obejmujący aktualniejsze zdobycze nauki i metody rachunkowe, ale bynajmniej nie lepszy, podręcznik mechaniki nieba ukazał się w Polsce dopiero w kilka lat później. Oprócz Dróg planet i kilkudziesięciu innych publikacji zostawił po sobie trochę rękopisów w języku polskim i francuskim, w tym niewydaną monografię matematyczną dotyczącą elipsy.<br>

Przemówienie przedstawiciela Polskiego Towarzystwa Astronomicznego wygłoszone na pogrzebie zostało przez hajnowian przyjęte ze zdziwieniem. Owszem, coś tam słyszeli, że zajmował się również gwiazdami, ale podobnie jak Kopernik, Rakowiecki znany był w swojej okolicy jako dobry lekarz i wybitny społecznik, założyciel pierwszej kasy chorych w Hajnówce. Jako astronoma cenili go uczeni z dalszych stron. Podobnie jak Kopernik, nie miał też bezpośrednich uczniów. Bezpośrednio — przez udział w zjazdach, jak i pośrednio, przez publikacje, zajmował jednak ważne miejsce w astronomii. Należał do tych, którzy budowali tę gałąź nauki w Polsce niepodległej po roku 1918 i jeśli się obecnie szczycimy światowymi osiągnięciami Bohdana Paczyńskiego, Andrzeja Udalskiego, Aleksandra Wolszczana i innych naszych współczesnych astronomów, to może warto sobie przypomnieć, że Tadeusz Augustyn Rakowiecki kładł wspólnie z Tadeuszem Banachiewiczem, Władysławem Dziewulskim, Marcinem Ernstem i Michałem Kamieńskim fundamenty pod te dzisiejsze osiągnięcia.<br>

Konrad Rudnicki